ADH (Vazopressin) Nedir? Görevleri ve Hormon Dengesizlikleri

ADH (vazopressin), hipotalamusta sentezlenip hipofiz arka lobunda depolanan ve su dengesinin korunmasında kilit rol oynayan bir peptit hormondur. Böbrek toplayıcı kanallarında su geri emilimini artırarak idrarın yoğunlaşmasını sağlar; yüksek düzeylerde damar düz kaslarını kasıp kan basıncını yükseltebilir. ADH eksikliği çoğunlukla diabetes insipidusla seyrederken, aşırı salınımı uygunsuz ADH salınım sendromuna (SIADH) ve hiponatremiye yol açar. Tanıda plazma vazopressin/kopeptin, su kısıtlama testi ile kan-idrar osmolalitesi değerlendirilir ve sonuçlar klinik tablo ile birlikte yorumlanır. Tedavi altta yatan nedene yöneliktir; eksiklikte genellikle desmopressin ve sıvı-elektrolit yönetimi, fazlalıkta ise sıvı kısıtlaması, gerektiğinde hipertonik salin ve farmakolojik seçenekler uygulanabilir.

ADH (Vazopressin) Nedir?

ADH, diğer adıyla vazopressin, hipotalamusta üretilen ve hipofiz bezinin arka lobunda depolanan bir peptit hormondur. Vücudun su dengesini korumada temel rol oynar; böbreklerde su geri emilimini artırarak idrarın yoğunlaşmasını sağlar. Yüksek düzeylerde damarları daraltabilir ve kan basıncını yükseltebilir. Ayrıca beyinde stres tepkileri ve sosyal davranışlar üzerinde etkileri olduğu düşünülmektedir.

Tanı ve kullanılan testler

ADH ile ilişkili bozuklukların değerlendirilmesinde plazma vazopressin (veya kopeptin) ölçümü, su kısıtlama testi, kan ve idrar osmolalitesi gibi analizler kullanılır. Bu testler, diabetes insipidus ile uygunsuz ADH salınım sendromu (SIADH) ayrımında ve sıvı-elektrolit dengesinin değerlendirilmesinde yardımcıdır.

ADH (Vazopressin) Ne İşe Yarar?

ADH, böbrek toplayıcı kanallarında suya geçirgenliği artırarak suyun geri emilmesini sağlar ve böylece su kaybını azaltır. Daha yüksek konsantrasyonlarda damar düz kaslarını etkileyip vazokonstriksiyona yol açarak kan basıncını artırabilir. Bu çift yönlü etki, hem sıvı dengesini hem de dolaşımı destekler.

ADH (Vazopressin) Kaç Olmalı?

Referans aralıkları laboratuvara göre değişmekle birlikte, çoğu merkezde plazma ADH düzeyinin 13 pmol/L’nin altında olması normal kabul edilir. Bu sınırın üzerindeki değerler SIADH ve hiponatremiyle, çok düşük düzeyler ise diabetes insipidusla ilişkilendirilebilir. Numune alma ve değerlendirme süreçleri klinik tabloyla birlikte yorumlanmalıdır.

ADH (Vazopressin) Eksikliği

ADH eksikliği, suyun böbreklerden yeterince geri emilememesine yol açarak genellikle diabetes insipidus tablosuyla seyreder. Hastalarda sık ve fazla miktarda idrar yapma ile yoğun susuzluk öne çıkar; tedavi edilmezse dehidrasyon ve elektrolit bozuklukları gelişebilir.

Nedenleri

Hipotalamus veya hipofiz hasarı, tümör, cerrahi ya da radyoterapi
Merkezi (kranial) diabetes insipidus
Enfeksiyonlar (menenjit, ensefalit)
Genetik ve otoimmün nedenler
Amiloidoz, sarkoidoz gibi infiltratif hastalıklar
Nefrojenik diabetes insipidus ve böbrek hasarı
İlaçlar (ör. lityum, demeklosiklin)

ADH (Vazopressin) Düşüklüğü Belirtileri

Aşırı idrar yapma (poliüri) ve yoğun susuzluk (polidipsi)
Gece sık idrara çıkma (noktüri)
Dehidrasyon bulguları: cilt kuruluğu, baş dönmesi, düşük tansiyon
Elektrolit dengesizlikleri (hipernatremi)
Halsizlik, yorgunluk, konsantrasyon güçlüğü ve ağız kuruluğu

Tedavi

Yaklaşım altta yatan nedene yöneliktir. Sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması, uygun hastalarda hormon yerine koyma (ör. desmopressin) ve tetikleyici faktörlerin yönetimi temel basamaklardır. Düzenli klinik takip ve eğitim önem taşır.

ADH (Vazopressin) Yüksekliği

ADH’nin uygunsuz artışı genellikle SIADH ile ilişkilidir ve vücutta su tutulumu sonucu hiponatremiye yol açar. Baş ağrısı, bulantı, kramplar, sersemlik ve ağır olgularda nöbetler görülebilir. Laboratuvarlarda referans üstü ADH düzeyleri bu durumu destekleyebilir.

Nedenleri

Küçük hücreli akciğer kanseri başta olmak üzere bazı tümörler
Merkezi sinir sistemi hastalıkları: travma, tümör, inme, menenjit
Akciğer hastalıkları: pnömoni, tüberküloz
İlaçlar: antidepresanlar, antipsikotikler, kemoterapötikler
Hipotalamus/hipofiz disfonksiyonu, cerrahi girişimler
Ağır stres durumları: ciddi enfeksiyon, yanık, travma
Genetik ve diğer endokrin nedenler (hipotiroidi, adrenal yetmezlik)

Belirtileri

Baş ağrısı, bulantı-kusma, kas krampları
Yorgunluk, bilişsel bulanıklık
Ağır hiponatremide nöbet, bilinç değişikliği ve beyin ödemi riski

Tedavi

Temel hedef altta yatan nedeni düzeltmek ve su dengesini güvenle normalize etmektir. Sıvı kısıtlaması, dikkatli sodyum düzeltimi (gerekirse hipertonik salin) ve uygun hastalarda farmakolojik seçenekler (ör. vaptanlar) düşünülebilir. Elektrolitlerin yakın izlenimi şarttır.

ADH (Vazopressin) ve Hastalıklar

Diabetes insipidus (merkezi ve nefrojenik tipler)
Uygunsuz ADH salınım sendromu (SIADH)
Hipotalamus ve hipofiz tümörleri, travmatik beyin hasarı
Merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (menenjit, ensefalit)
Kronik böbrek hastalığı ve su-elektrolit denge bozuklukları
Genetik bozukluklar ve psikojenik polidipsi