Alerji Nedir? Alerji Belirtileri, Türleri ve Nedenleri

Alerji, çevresel alerjenlere karşı gelişen, sıklıkla IgE aracılı aşırı duyarlılık yanıtlarıyla karakterize bir immün bozukluktur. Alerjenle karşılaşma sonrası mast hücrelerinden histamin ve diğer mediyatörlerin salınımı; rinit, konjonktivit, ürtiker, bronkospazm ve gastrointestinal semptomlar gibi klinik bulgulara yol açar. Genetik yatkınlık, çevresel maruziyet, mikrobiyota ve bariyer fonksiyon bozuklukları patogenezde rol oynar. Tanı, ayrıntılı öykü ve muayeneyi; deri prick testi, spesifik IgE ölçümü, yama ve provokasyon testleri gibi yöntemleri içerir. Tedavide alerjenden kaçınma, farmakoterapi (antihistaminikler, intranazal/topikal kortikosteroidler, lökotrien antagonistleri) ve immünoterapi (SCIT/SLIT) esastır; anafilakside epinefrin ilk basamaktır.

Alerji Nedir?

Alerji, bağışıklık sisteminin polen, toz, gıda, hayvan kaynaklı proteinler, ilaçlar veya küf gibi genellikle zararsız maddeleri tehdit olarak algılayıp aşırı yanıt üretmesiyle ortaya çıkan klinik bir tablodur. Bu yanıt sırasında salınan kimyasal mediyatörler; hapşırma, burun akıntısı ve tıkanıklığı, gözlerde kaşıntı-sulanma, ciltte döküntü ve kaşıntı, öksürük ve nefes darlığı gibi belirtilere yol açar.

Alerji Nerede Olur?

Alerjik reaksiyonlar alerjenin vücuda giriş yoluna göre farklı bölgelerde görülür. En sık solunum yolları, cilt, gözler ve sindirim sistemi etkilenir; nadiren tüm vücudu tutan ve acil müdahale gerektiren anafilaksi gelişebilir.

Burun ve sinüsler: Akıntı, tıkanıklık, hapşırma (alerjik rinit)
Gözler: Kaşıntı, kızarıklık, sulanma (alerjik konjonktivit)
Cilt: Kızarıklık, kuruluk, kaşıntı, döküntü (ürtiker, atopik dermatit)
Alt solunum yolları: Hırıltı, öksürük, nefes darlığı (özellikle astımda)
Sindirim sistemi: Karın ağrısı, bulantı, ishal (gıda alerjilerinde)
Dudaklar/boğaz: Şişlik, yutma güçlüğü (anjiyoödem)

Alerji Belirtileri

Belirtiler hafiften şiddetliye değişebilir ve alerjenle temasın ardından kısa sürede başlayabilir. Aşağıdaki bulgular sık görülür:

Burun akıntısı ve tıkanıklık, hapşırma
Gözlerde kaşıntı, kızarıklık, sulanma
Ciltte döküntü, kızarıklık ve kaşıntı
Öksürük, hırıltı ve nefes darlığı
Boğazda kaşıntı veya gıcık hissi
Mide bulantısı, kusma, ishal
Yüz, dudak, dil veya boğazda şişme (anjiyoödem)
Ani tansiyon düşüşü, baş dönmesi ve bayılma (anafilaksi)

Alerji Türleri Nelerdir?

En yaygın alerji türleri polen, gıda, ev tozu akarı, hayvan alerjenleri, küf mantarları ve ilaçlara karşı gelişir. Türlere göre belirtiler ve yönetim stratejileri farklılık gösterebilir.

Gıda alerjileri
Solunum yolu alerjileri (polen, toz akarı, hayvan alerjenleri, küf)
İlaç alerjileri
Cilt alerjileri (kontakt dermatit, atopik dermatit)
Böcek sokması alerjileri
Lateks alerjisi

Gıda Alerjisi

Gıdalardaki belirli proteinlere karşı gelişen aşırı duyarlılıktır. Süt, yumurta, fıstık/fındık, soya ve kabuklu deniz ürünleri sık tetikleyicilerdir; cilt ve sindirim semptomları ile anafilaksi görülebilir.

Polen Alerjisi

Bahar ve yaz aylarında artış gösterir. Burun ve göz semptomları ile seyreder; alerjik rinitin tipik nedenlerindendir.

Hayvan Alerjisi

Evcil hayvanların deri parçacıkları, tükürük ve idrarındaki proteinlere karşı gelişir. Burun akıntısı, öksürük ve gözlerde kaşıntı tipiktir.

Toz Akarı Alerjisi

Ev tozunda yaşayan mikroskobik akarların alerjenlerine bağlıdır. Kronik burun tıkanıklığı ve astım alevlenmelerine yol açabilir.

İlaç Alerjisi

Antibiyotikler ve bazı ağrı kesiciler başta olmak üzere çeşitli ilaçlara karşı gelişebilir. Döküntü, kaşıntı, ürtiker ve ciddi reaksiyonlar görülebilir.

Küf Alerjisi

Nemli ortamlarda çoğalan küf sporlarının solunmasıyla tetiklenir. Rinit, astım ve tekrarlayan sinüzit ile ilişkilidir.

Alerji Neden Olur?

Bağışıklık sistemi bazı çevresel maddeleri yanlışlıkla zararlı olarak tanıdığında IgE aracılı bir yanıt gelişir ve histamin gibi mediyatörlerin salınımı semptomlara neden olur. Genetik yatkınlık, çevresel maruziyetler, bariyer fonksiyon bozukluğu ve mikrobiyota değişiklikleri sürece katkıda bulunur.

Toz akarları ve polenler
Hayvan alerjenleri (deri, tükürük)
Gıdalar (süt, yumurta, yer fıstığı, deniz ürünleri, soya, buğday)
Küf sporları
Böcek sokmaları
İlaçlar (özellikle bazı antibiyotikler ve ağrı kesiciler)
Lateks ve kimyasal kokular/parfümler
Sigara dumanı ve hava kirliliği

Alerjiye Yol Açan Hastalıklar Nelerdir?

Alerjik yatkınlık, bir dizi hastalıkla ilişkilidir. Bu durumlar alerjenin solunum, temas veya sindirim yoluyla alınmasına bağlı olarak farklı organlarda bulgu verir.

Astım
Alerjik rinit (saman nezlesi)
Atopik dermatit (egzama)
Gıda alerjileri
Ürtiker (kurdeşen) ve anjiyoödem
Kronik sinüzit
Eozinofilik özofajit
Eozinofilik gastroenterit
Anafilaksi (sistemik, acil durum)

Alerji Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı; ayrıntılı öykü ve muayene ile başlar, ardından hedefe yönelik testler planlanır. Amaç, semptomlarla ilişkili alerjenleri saptamaktır.

Deri prick testi: Cilde küçük dozlarda alerjen uygulanır ve anlık reaksiyon ölçülür.
Spesifik IgE (kan): Kanda belirli alerjenlere yönelik antikor düzeyleri ölçülür.
Yama testi: Gecikmiş tip temas alerjilerinde cilde alerjen yaması yapıştırılarak değerlendirme yapılır.
Provokasyon testleri: Burun, göz, akciğer veya oral yolla kontrollü alerjen maruziyetiyle yanıt gözlenir.
Eliminasyon diyeti: Şüpheli gıdaların diyetten kaldırılıp semptom takibi yapılması.

Alerji Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavinin temeli alerjenden kaçınmadır. Semptom kontrolü için ilaçlar ve alerji aşıları (immünoterapi) kullanılabilir; anafilakside epinefrin acil tedavidir.

Alerjenlerden kaçınma ve çevresel kontrol
Antihistaminikler ve dekonjestanlar
İntranazal/topikal kortikosteroidler
Lökotrien inhibitörleri
İmmünoterapi (SCIT/SLIT)
Epinefrin oto-enjektörü (anafilaksi için)
Burun yıkama/tuzlu su spreyleri
Cilt bakımında nemlendiriciler ve irritanlardan kaçınma
Gıda alerjisinde tetikleyici gıdalardan uzak durma

Alerji Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Alerji testi nasıl yapılır?

Alerji testleri genellikle deri prick testi ve kanda spesifik IgE ölçümü şeklindedir. Hangi testin uygulanacağı semptomlara ve hekimin değerlendirmesine göre belirlenir.

Alerji nasıl geçer?

En etkili yaklaşım alerjenle teması azaltmaktır. Gerekirse antihistaminikler, burun spreyleri ve uygun hastalarda immünoterapi ile semptomlar kontrol altına alınabilir.

Alerji için hangi bölüme gidilir?

Öncelikle alerji ve immünoloji bölümüne başvurulur. Solunum yakınmaları ön plandaysa göğüs hastalıkları, cilt bulguları varsa dermatoloji de sürece dahil olabilir.

Alerji için hangi doktora gidilir?

Alerji ve immünoloji uzmanı temel başvuru hekimidir; yakınmanın türüne göre dermatolog veya göğüs hastalıkları uzmanı da değerlendirme yapabilir.

Alerji neden olur?

Genetik yatkınlığı olan bireylerde bağışıklık sistemi bazı maddeleri zararlı algılar ve IgE aracılı yanıt verir. Çevresel maruziyetler ve bariyer bozuklukları da riski artırır.

Alerji belirtileri nelerdir?

Hapşırma, burun akıntısı ve tıkanıklığı, gözlerde kaşıntı-sulanma, cilt döküntüsü ve kaşıntı, öksürük ve nefes darlığı en yaygın bulgulardır.

Alerji testi hangi bölüm yapar?

Testler çoğunlukla alerji ve immünoloji uzmanlarınca yapılır; bazı merkezlerde göğüs hastalıkları ve dermatoloji birimleri de test uygulayabilir.

En etkili alerji hapı hangisi?

Tek bir “en etkili” seçenek yoktur; alerjen türü, semptom şiddeti ve eşlik eden hastalıklara göre hekim, genellikle ikinci nesil antihistaminikleri tercih edebilir.

Alerji testi nerede yapılır?

Hastanelerin alerji polikliniklerinde, yetkin özel kliniklerde ve laboratuvarlarda uygulanır. Test türü ve yeri hekim tarafından planlanır.

Alerji testi hangi bölümde yapılır?

Başlıca alerji ve immünoloji bölümünde yapılır; duruma göre dermatoloji veya göğüs hastalıkları bölümleri de test uygulayabilir.

Evde alerji testi nasıl yapılır?

Piyasada bazı ev tipi test kitleri bulunsa da doğrulukları sınırlıdır. Sonuçların hekim tarafından değerlendirilmesi ve gerektiğinde doğrulama testleri önerilir.

Bebeklerde alerji testi nasıl yapılır?

Bebeklerde genellikle kan temelli spesifik IgE testleri tercih edilir; uygun olgularda hekim gözetiminde deri testi de planlanabilir.