Amilaz Nedir? Düşüklüğü, Yüksekliği ve Normal Değerleri

Amilaz, karbonhidrat sindiriminde rol alan ve başlıca tükürük bezleri ile pankreas tarafından üretilen bir enzimdir. Serum amilaz düzeylerinin yorumunda laboratuvarlar arası yöntem ve referans aralığı farklılıkları önemlidir; genel aralık çoğunlukla 20–300 U/L olup üst sınırın üç katını aşan değerler akut pankreatiti düşündürür. Amilaz testi, karın ağrısı ve pankreatit şüphesi başta olmak üzere alkol kullanım bozukluğu, bazı enfeksiyonlar, kistik fibrozis ve tükürük bezi patolojilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Yüksek amilaz; akut/kronik pankreatit, pankreas neoplazileri, sialadenit/duktal tıkanıklık, böbrek yetmezliği, travma/cerrahi ve intestinal iskemi ile ilişkili olabilir. Düşük amilaz ise pankreas yetmezliği, ileri kronik pankreatit, kistik fibrozis veya tükürük bezlerinin hipofonksiyonu gibi durumlarda görülebilir. Klinik karar verme sürecinde amilaz tek başına değil, öykü, muayene ve ek laboratuvar-görüntüleme bulguları ile birlikte değerlendirilmelidir.

Amilaz nedir? Düşüklük ve yükseklik ne anlama gelir?

Amilaz, nişasta gibi kompleks karbonhidratları maltoz ve glikoza parçalayan temel bir sindirim enzimidir. Enzim, ağızda tükürük ile sindirimi başlatır ve pankreastan salgılanan formu ince bağırsakta süreci tamamlar.

Serum amilaz aktivitesi yaşamın ilk aylarında düşüktür; erişkinlerde kadın ve erkek arasında belirgin farklılık saptanmaz. Amilaz düzeyleri kullanılan analiz yöntemine bağlı olarak laboratuvarlar arasında değişebilir, bu nedenle sonuçlar her zaman ilgili referans aralığına göre yorumlanmalıdır.

Genel uygulamada referans aralık çoğunlukla 20–300 U/L civarındadır. Üst sınırın üç katından daha yüksek değerler akut pankreatit olasılığını kuvvetle düşündürür; ancak kesin tanı klinik değerlendirme ve ek testlerle konur.

Amilaz türleri nelerdir?

İnsanda amilaz başlıca iki formda bulunur ve her ikisi de karbonhidrat sindiriminde görev alır.

Tükürük amilazı (S-alfa amilaz)

Tükürük bezlerinden salgılanır ve çiğneme sırasında nişastanın parçalanmasını başlatır. Böylece karbonhidratların daha ileri basamaklarda emilime hazırlanması sağlanır.

Pankreas amilazı (P-alfa amilaz)

Pankreas tarafından üretilir, duodenuma salınır ve nişastanın daha küçük şekerlere dönüşümünü tamamlar. Bu basamak glikozun emilimi ve enerji üretimi için kritiktir.

Normal amilaz değerleri nasıldır?

Amilaz için evrensel tek bir standart aralık bulunmasa da birçok merkezde referans aralık 20–300 U/L bandındadır. Kullanılan yönteme ve popülasyona bağlı farklılıklar görülebilir; en doğru yorum, sonucu raporlayan laboratuvarın aralığına göre yapılır.

Değerlerin normal sınırlarda olması sindirim sistemi ve özellikle pankreas-tükürük bezi fonksiyonlarının genel olarak düzenli seyrettiğini düşündürür. Normalin üç katından fazla yükselmeler ise akut pankreatit açısından uyarıcı olmalıdır.

Amilaz testi neden yapılır?

Amilaz ölçümü, pankreas ve tükürük bezi kaynaklı sorunların taranması ile karın ağrısının nedeninin araştırılmasında kullanılır. Ayrıca bazı klinik durumların tanı ve takibine katkı sağlar:

Akut veya kronik pankreatit şüphesi
Alkol kullanım bozukluğu ile ilişkili pankreas etkilenimi
Pankreas ve çevre dokuları etkileyen enfeksiyonlar
Kistik fibrozis şüphesi veya takibi
Yeme bozukluklarıyla ilişkili bez/kanal etkilenimleri
Tükürük bezi hastalıkları ve tıkanıklıkları
Nedeni açıklanamayan karın ağrısının ayırıcı tanısı

Amilaz yüksekliği ne anlama gelir?

Amilazda yükselme, en sık pankreas veya tükürük bezlerini ilgilendiren bir süreçten kaynaklanır. Başlıca nedenler:

Akut pankreatit (ani ve belirgin yükselme)
Kronik pankreatit (dalgalı veya kalıcı yüksek değerler)
Pankreas kanseri ve diğer pankreas hastalıkları
Tükürük bezi iltihabı ya da kanal tıkanıklığı (taş vb.)
Karın travması veya abdominal cerrahi sonrası geçici yükselme
Böbrek yetmezliği (amilazın atılımının azalması)
Bağırsak iskemisi/infarktüsü

Amilaz düşüklüğü ne anlama gelir?

Düşük amilaz düzeyleri pankreas enzim üretiminin azalmasına veya tükürük bezlerinin hipofonksiyonuna işaret edebilir. Olası durumlar şunlardır:

Pankreas yetmezliği ve ileri kronik pankreatit
Kistik fibrozis
Tükürük bezlerinin az çalışması (ör. Sjögren sendromu)

Amilaz tek başına tanı koydurucu değildir; yakınmalar, muayene bulguları ve ek laboratuvar/görüntüleme sonuçlarıyla birlikte hekim tarafından değerlendirilmelidir.