Anemi (Kansızlık) Nedir? Kansızlık Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Anemi, eritrosit veya hemoglobin düzeylerinin azalmasıyla doku hipoksisine yol açan heterojen bir klinik tablodur. Etiyoloji demir, B12 ve folat eksikliği; kronik hastalık/inflamasyon; kan kaybı; hemoliz; kemik iliği yetmezliği ve kalıtsal hemoglobinopatileri kapsar. Tanıda tam kan sayımı, MCV, retikülosit, ferritin-transferrin saturasyonu, B12/folat ve gerekirse hemoliz parametreleri ile ileri hematolojik testler kullanılır. Tedavi neden odaklıdır: demir replasmanı, B12/folat substitüsyonu, altta yatan kronik hastalığın kontrolü, eritropoietin, kan transfüzyonu veya kök hücre/immün tedaviler. Beslenme düzenlemeleri ve emilim artırıcı stratejiler (C vitamini, fitat ve kalsiyumla aynı anda almama) tedaviyi destekler. Erken tanı ve uygun takip, kardiyovasküler komplikasyonlar ve gelişimsel etkilerin önlenmesi açısından kritiktir.

Anemi (Kansızlık) Nedir?

Anemi, kandaki kırmızı kan hücresi (eritrosit) ya da hemoglobin düzeyinin düşmesi nedeniyle dokulara yeterli oksijen taşınamaması durumudur. En hafifinden şiddetlisine farklı derecelerde görülebilir ve nedeni tedavinin yönünü belirler. En yaygın neden demir eksikliğidir; ancak B12 ve folat eksikliği, kronik hastalıklar, kan kaybı, kalıtsal hastalıklar ve kemik iliği bozuklukları da anemiye yol açabilir.

Kansızlık (Anemi) Kimlerde Görülür?

Anemi her yaşta görülebilir; bazı gruplarda risk daha yüksektir.

Kadınlar: Özellikle adet gören, hamile veya emziren kadınlarda demir gereksinimi artar.
Bebek ve çocuklar: Hızlı büyüme dönemlerinde artan demir ve vitamin gereksinimi karşılanamazsa anemi gelişebilir.
Yaşlılar: Emilim bozuklukları ve kronik hastalıklar anemi riskini artırır.
Kronik hastalığı olanlar: Böbrek yetmezliği, kanser, inflamatuvar ve otoimmün hastalıklar.

Anemi (Kansızlık) Neden Olur?

Anemi; yetersiz üretim, artmış yıkım veya kan kaybı ile gelişir. Sağlıklı eritropoez için demir, B12 vitamini ve folat gereklidir.

Demir eksikliği
B12 vitamini eksikliği
Folik asit eksikliği
Kronik hastalık/inflamasyon
Kan kaybı
Genetik/kalıtsal faktörler
Kemik iliği hastalıkları

Demir Eksikliği

Hemoglobinin temel bileşeni olan demirin yetersizliğinde hemoglobin sentezi düşer; halsizlik, solukluk, baş dönmesi ve eforda nefes darlığı görülebilir. Nedenleri arasında yetersiz alım, kronik kan kaybı (gastrointestinal kanamalar, yoğun adet), emilim bozukluğu ve hamilelik bulunur. Tedavi, demir takviyesi ve demirden zengin beslenmedir.

B12 Vitamini Eksikliği

B12 eksikliğinde megaloblastik anemi ve nörolojik bulgular gelişebilir. Yetersiz alım (özellikle vegan beslenenlerde), emilim bozukluğu ve pernisiyöz anemi sık nedenlerdir. Tedavi oral veya parenteral B12 replasmanıdır.

Folik Asit Eksikliği

DNA sentezi için gereklidir. Hamilelikte gereksinim artar; eksiklik megaloblastik anemiye ve nöral tüp defekti riskine yol açabilir. Tedavi folat replasmanı ve folattan zengin beslenmedir.

Kronik Hastalıklar

İnflamasyon demir kullanımını kısıtlar ve eritropoezi baskılar. Böbrek hastalığı, kanser ve inflamatuvar hastalıklar tipik nedenlerdir. Tedavi altta yatan hastalığın kontrolüdür; gerekirse demir ve eritropoietin verilebilir.

Kan Kaybı

Akut veya kronik kanamalar eritrosit kaybına yol açar. Nedenin tespiti ve durdurulması esastır; eksik depolar demirle tamamlanır, ileri olgularda transfüzyon gerekebilir.

Genetik Faktörler

Orak hücreli anemi ve talasemi gibi kalıtsal hemoglobinopatiler eritrosit yapısını ve ömrünü etkiler; yaşam boyu izlem ve özel tedaviler gerekir.

Kemik İliği Hastalıkları

Aplastik anemi, lösemi ve miyelodisplastik sendrom gibi durumlar eritropoezi bozar. Tedavi hematoloji uzmanlığında, kemoterapi/immün tedavi ve gerekirse kök hücre naklini içerebilir.

Anemi (Kansızlık) Türleri Nelerdir?

Kırmızı Kan Hücresi Boyutuna Göre

Mikrositik anemi: Küçük MCV; en sık demir eksikliği, talasemi, sideroblastik anemi.
Makrositik anemi: Büyük MCV; B12/folat eksikliği, karaciğer hastalığı, hipotiroidi.
Normositik anemi: Normal MCV; kronik hastalık anemisi, aplastik anemi, hemolitik anemi.

Özel Anemi Türleri

Orak hücreli anemi: Eritrositler orak şeklini alır; damar tıkanıklıkları ve ağrılı ataklara yol açabilir.
Hemolitik anemi: Eritrositlerin erken yıkımı söz konusudur; otoimmünite, enfeksiyon veya kalıtsal nedenlerle gelişebilir.
Aplastik anemi: Kemik iliği yetersiz üretir; ciddi pansitopeni görülebilir.
Kronik hastalık anemisi: İnflamasyon ve hepsidin artışı ile demir kullanımı bozulur.

Orak Hücreli Anemi

Kalıtsal bir hemoglobinopati olup eritrositler sert ve yapışkan hale gelir; kılcal damarlarda tıkanmalara, ağrı krizlerine ve organ hasarına neden olabilir.

Aplastik Anemi

Kemik iliği kök hücre yetmezliği sonucu eritrosit, lökosit ve trombosit üretimi azalır. Enfeksiyon ve kanama riski artar; immünsüpresyon ve kök hücre nakli seçenekler arasındadır.

Hemolitik Anemi

Periferde eritrosit yaşam süresi kısalır. Retikülositoz beklenir; altta yatan nedene göre kortikosteroid, immünoterapi veya destek tedavisi uygulanır.

Pernisiyöz Anemi

İntrinsik faktör eksikliğine bağlı B12 emilim bozukluğudur; uzun süreli nörolojik etkiler bırakabileceğinden erken tedavi önemlidir.

Megaloblastik Anemi

B12 ve/veya folat eksikliğinde görülen büyük eritrositli (makrositik) anemidir; DNA sentezi bozulur.

Demir Eksikliği Anemisi

En sık görülen anemi tipidir. Yetersiz alım, emilim kusuru veya kronik kan kaybı başlıca nedenlerdir; ferritin düşüktür. Tedavi demir replasmanı ve nedenin düzeltilmesidir.

B12 Eksikliği Anemisi

Yorgunluk, solukluk yanında parestezi ve denge sorunları görülebilir. Nedene göre oral/IM B12 uygulanır.

Kronik Hastalık Anemisi

Uzun süreli inflamasyon, böbrek yetmezliği ve kanserle ilişkilidir; demir depoları normal/yüksek olabilir fakat kullanım bozulmuştur.

Kansızlık Belirtileri Nelerdir?

Yetersiz oksijen taşınması nedeniyle aşağıdaki bulgular görülebilir:

Yorgunluk, halsizlik
Soluk cilt, dudak ve konjonktiva
Baş dönmesi, bayılma hissi
Eforda nefes darlığı
Çarpıntı, baş ağrısı, konsantrasyon güçlüğü
Soğuk el-ayak
Tırnak kırılganlığı, saç dökülmesi
Pika (buz/toprak gibi anormal maddelere istek)

Genel Kansızlık Belirtileri

Hafif vakalarda sinsi seyredebilir; ilerledikçe günlük yaşamı etkiler. Kalp daha hızlı çalışır, beyne oksijen az gider ve performans düşer.

Aşırı Kansızlık Belirtileri

Göğüs ağrısı
Bayılma
Hızlı veya düzensiz kalp atımı

Bebeklerde Kansızlık Belirtileri

Solgunluk, iştahsızlık, huzursuzluk
Büyüme-gelişme geriliği
Hızlı solunum ve taşikardi

Çocuklarda Kansızlık Belirtileri

Halsizlik, solukluk, eforda nefes darlığı
Baş dönmesi, baş ağrısı, çarpıntı
Dikkat ve öğrenme güçlüğü, sinirlilik

Kadınlarda Kansızlık Belirtileri

Ağır/düzensiz adet kanamaları
Adet döneminde krampların artması
Gebelikte belirgin yorgunluk ve halsizlik

Kansızlık Ne Zaman Tehlikelidir?

Şiddetli anemi kalp-damar sistemi başta olmak üzere organ fonksiyonlarını bozabilir. Göğüs ağrısı, belirgin nefes darlığı, hızlı/düzensiz nabız, bayılma gibi bulgular acil değerlendirme gerektirir. Hamilelik, kalp hastalığı ve ağır kronik hastalığı olanlarda risk daha yüksektir.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri varsa, uzun süren halsizlik-çarpıntı yaşıyorsanız veya kendinizde anemi şüphesi varsa hekime başvurun. Erken tanı komplikasyonları azaltır.

Kansızlık Nasıl Teşhis Edilir?

Anamnez ve Muayene

Öyküde beslenme, adet düzeni, ilaçlar, kanama bulguları ve kronik hastalıklar sorgulanır; fizik muayenede solukluk, taşikardi ve olası kanama odakları değerlendirilir.

Laboratuvar Testleri

Tam kan sayımı (Hb, Htc, MCV, RDW), retikülosit, ferritin, transferrin satürasyonu, B12 ve folat ölçülür. Gerekirse dışkıda gizli kan, böbrek/karaciğer fonksiyonları ve hemoliz göstergeleri (LDH, bilirubin, haptoglobin) istenir.

İleri Tetkikler

Endoskopi/kolonoskopi ile kanama odağı araştırılabilir; hemoglobinopatiler için elektroforez, kemik iliği hastalıklarında kemik iliği incelemesi yapılabilir.

Kansızlık Tedavisi Nasıl Yapılır?

Nedenine Yönelik Tedavi

Kanama odağının tedavisi, kronik hastalıkların kontrolü ve ilaçların düzenlenmesi esastır.

Demir Takviyesi

Oral demir ilk seçenektir; tolere edilemezse parenteral demir düşünülebilir. Tedavi genellikle 3–6 ay sürer ve ferritin depoları normalleştirilir.

B12/Folat Tedavisi

Nedene göre oral veya intramüsküler B12 ve folat verilir; nörolojik belirtiler varlığında parenteral yol tercih edilebilir.

Eritropoietin ve Transfüzyon

Kronik böbrek hastalığında eritropoietin; semptomatik ağır anemide veya akut kan kaybında eritrosit transfüzyonu gerekebilir.

Beslenme ve Yaşam Tarzı

Demir, B12 ve folattan zengin beslenme; C vitamini ile birlikte alım ve düzenli tıbbi takip önerilir.

Kansızlığa Ne İyi Gelir?

Beslenme Önerileri

Demirden zengin: kırmızı et, sakatat, yumurta, baklagiller, pekmez, yeşil yapraklı sebzeler.
B12 kaynakları: et, balık, süt ürünleri ve yumurta.
Folat kaynakları: ıspanak, brokoli, baklagiller, avokado.

Emilimi Artırmak

Demiri C vitaminiyle almak (narenciye, biber) emilimi yükseltir.
Demirle aynı öğünde yüksek kalsiyum, çay-kahve ve fitat içeren gıdaları sınırlamak faydalıdır.

Kaçınılması Gerekenler

Kendi kendine uzun süreli takviye kullanımı; mutlaka hekim önerisiyle alın.
Kanama bulgularını göz ardı etmek; altta yatan nedeni araştırmak gerekir.

Kansızlık Nasıl Geçer?

Nedene yönelik tedavi ve yeterli süre devam eden replasman ile hemoglobin normalleşir. Nüksü önlemek için dengeli beslenme, düzenli kontroller ve riskli gruplarda periyodik tarama önerilir.

Kansızlık Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Anemi ne kadar sürede düzelir?

Nedene ve şiddete bağlıdır; çoğu demir eksikliğinde Hb 2–4 hafta içinde yükselmeye başlar, depoların dolması 3–6 ay alır.

Demir ilacı ne zaman alınmalı?

Aç veya hafif yiyecekle, C vitaminiyle birlikte almak emilimi artırır; çay-kahve ve kalsiyumla aynı anda alınmamalıdır.

Anemi yalnızca beslenmeyle düzelir mi?

Hafif eksikliklerde yardımcı olabilir; çoğu vakada tıbbi replasman ve altta yatan nedenin tedavisi gerekir.

Hangi değerler anemiyi gösterir?

Hemoglobin ve hematokrit düşüklüğü anemiyi gösterir; MCV tipi hakkında ipucu verir, ferritin/B12/folat nedenin ayrımında kullanılır.

Hamilelikte anemi riskleri nelerdir?

Erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve annede yorgunluk/çarpıntı riskini artırır; düzenli tarama ve replasman önemlidir.