B12 Vitamini Nedir? Vitamin B12 Faydaları, Eksikliği ve Belirtileri

Vitamin B12 (kobalamin), metilasyon reaksiyonları ve DNA sentezinde kofaktör olarak görev alır; eritropoez ve miyelin bütünlüğü için zorunludur. Emilim, mide asidi ve intrinsik faktör aracılığıyla distal ileumda gerçekleşir; malabsorpsiyon, otoimmün pernisiöz anemi, bariatrik cerrahi ve ilaçlar sık nedenlerdir. Eksiklik; megaloblastik anemi, paresteziler, kognitif etkilenme ve yükselmiş homosistein/metilmalonik asit ile ilişkilidir. Tanıda serum B12 tek başına yeterli olmayabilir; metilmalonik asit, homosistein ve holotranskobalamin yardımcıdır. Tedavi etyolojiye göre oral yüksek doz veya parenteral B12 ile yapılır; nörolojik bulgular varsa gecikmeden tedavi önemlidir. Günlük gereksinim yetişkinde 2,4 mcg olup gebelik ve laktasyonda artar.

B12 Vitamini Nedir?

B12 vitamini (kobalamin), yapısında kobalt içeren ve vücudun DNA sentezi, kırmızı kan hücresi üretimi ve sinir sistemi bütünlüğü için zorunlu olan suda çözünen bir vitamindir. Vücutta başlıca koenzim formları metilkobalamin ve adenozilkobalamindir.

Doğal kaynakları çoğunlukla hayvansal gıdalardır: et, sakatat, balık, deniz ürünleri, süt ve yumurta. Bitkisel beslenenler için güvenilir kaynaklar B12 ile zenginleştirilmiş ürünler ve takviyelerdir.

Emilim midede asit ortamı ve intrinsik faktör ile başlar, distal ileumda tamamlanır. Yetersiz alım veya emilim bozukluğu, kansızlık ve nörolojik sorunlara yol açabilir.

B12 Vitamini Ne İşe Yarar?

Metabolik Görevler

B12, metiyonin sentaz ve metilmalonil-CoA mutaz enzimlerinin kofaktörüdür; bu sayede DNA sentezi, hücre bölünmesi ve enerji metabolizması desteklenir. Homosisteinin metiyonine dönüşümüne katkısı nedeniyle kardiyometabolik açıdan da önem taşır.

Sinir Sistemi ve Kan Yapımı

Miyelin kılıfın korunması ve sinaptik işlevler için gereklidir; eksiklikte parestezi, uyuşma ve denge sorunları görülebilir. Kemik iliğinde eritropoezi destekleyerek sağlıklı kırmızı kan hücresi yapımını sağlar.

Beyin işlevleri ve hafızayı destekler.
Yorgunlukla ilişkili aneminin önlenmesine yardımcı olur.
Gebelikte sağlıklı fetal gelişimi destekler.

B12 Vitamini İhtiyacı Günlük Ne Kadar?

Günlük gereksinim yaş ve fizyolojik duruma göre değişir:

0–6 ay: 0,4 mcg
7–12 ay: 0,5 mcg
1–3 yaş: 0,9 mcg
4–8 yaş: 1,2 mcg
9–13 yaş: 1,8 mcg
14 yaş ve üzeri: 2,4 mcg
Gebelik: 2,6 mcg
Emzirme: 2,8 mcg

Vejetaryen/vegan bireyler ve yaşlılar, gereksinimi karşılamak için zenginleştirilmiş gıdalar veya takviyelerden yararlanmalıdır.

B12 Vitamini Değerleri Kaç Olmalı?

Referans aralıkları laboratuvara göre değişebilse de serum B12 için sık kullanılan aralık yaklaşık 200–900 pg/mL (148–665 pmol/L)’dir. 200–300 pg/mL arası “sınırda” kabul edilebilir ve metilmalonik asit (MMA), homosistein veya holotranskobalamin ile doğrulama önerilir.

Tek başına serum B12 düzeyi tanı için yeterli olmayabilir; klinik belirtiler ve ek biyobelirteçler birlikte değerlendirilmelidir.

B12 Vitamini Testi Kimler Yaptırmalıdır?

Vejetaryen/vegan beslenenler, yaşlılar
Pernisiöz anemi, atrofik gastrit öyküsü olanlar
Mide/bağırsak cerrahisi (özellikle bariatrik cerrahi) geçirenler
Metformin, proton pompa inhibitörü veya H2 blokeri kullananlar
İnflamatuvar bağırsak hastalığı, çölyak, kronik pankreas yetmezliği olanlar
Gebeler, emzirenler ve vegan annelerin bebekleri
Alkol kullanım bozukluğu olanlar

B12 Vitamini Eksikliği Nedir?

Beslenme ile alımın yetersizliği veya emilimin bozulması sonucu dokuların B12 ile yeterince beslenememesi durumudur. Uzun süren eksiklik, megaloblastik anemi ve demiyelinizan nörolojik bozukluklara neden olabilir.

Karaciğerdeki depolar yıllarca yetecek düzeyde olsa da alım/emilim engellendiğinde kademeli olarak tükenir.

B12 Vitamini Eksikliği Belirtileri

Hematolojik Belirtiler

Yorgunluk, halsizlik, solukluk
Nefes darlığı, çarpıntı
Makrositik/megaloblastik anemi bulguları

Nörolojik ve Nörokognitif Belirtiler

Eller/ayaklarda uyuşma, karıncalanma, yanma
Denge bozukluğu, yürüme güçlüğü
Hafıza ve konsantrasyon sorunları, duygu durum değişiklikleri

Diğer Belirtiler

Dilde kızarıklık, ağrı (glossit), ağız yaraları
İştahsızlık, kilo kaybı
Ciltte solukluk, saç dökülmesi

B12 Vitamini Eksikliği Neden Olur?

Beslenmeye Bağlı Nedenler

Uzun süreli vegan/vejetaryen beslenme
Yetersiz/zayıf beslenme, ileri yaşta azalan alım

Emilim Bozuklukları ve Tıbbi Nedenler

Pernisiöz anemi (intrinsik faktör eksikliği)
Mide/ileum rezeksiyonu, bariatrik cerrahi
Atrofik gastrit, Helicobacter pylori
Çölyak, Crohn hastalığı, pankreas yetmezliği
İlaçlar: metformin, PPI, H2 blokerleri
N2O (gülme gazı) maruziyeti

Artmış Gereksinim

Gebelik ve emzirme
Hızlı büyüme dönemleri

B12 Vitamin Eksikliği Neye Yol Açar?

Geri dönüşü zor olabilen periferik nöropati ve miyelopati
Megaloblastik anemi, halsizlik ve performans düşüşü
Görme siniri nöropatisi (nadir)
Homosistein artışına bağlı kardiyovasküler riskte yükselme
Gebelikte yetersizlikte fetal gelişim sorunları riski

B12 Vitamini Yüksekliği Nedir?

Takviye kullanımı dışında açıklanamayan yüksek serum B12 düzeyleri; karaciğer hastalıkları, böbrek yetmezliği, myeloproliferatif hastalıklar veya inflamasyonla ilişkili olabilir. Klinik bağlamda değerlendirilmesi ve gerekirse ileri tetkik yapılması gerekir.

B12 Vitamini Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

B12 takviyesi ağızdan mı enjeksiyonla mı alınmalı?

Hafif-orta eksiklikte yüksek doz oral B12 etkilidir. Ciddi eksiklik, nörolojik bulgular veya emilim kusuru varsa parenteral (enjeksiyon) tercih edilir.

Bitkisel kaynaklar B12 için güvenilir mi?

Fermente ürünler ve bazı algler tutarlı ve güvenilir B12 sağlamaz. Veganlar zenginleştirilmiş gıdalar ve düzenli takviye kullanmalıdır.

Hangi ilaçlar B12 düzeyini etkileyebilir?

Metformin ile uzun süreli kullanım, PPI ve H2 blokerleri emilimi azaltabilir; düzenli izlem önerilir.

Eksiklik ne kadar sürede düzelir?

Hematolojik yanıt genellikle birkaç hafta içinde başlar; nörolojik iyileşme daha yavaş ve eksiklik süresi uzunsa kısmi olabilir.

B12 testi için özel hazırlık gerekir mi?

Genellikle açlık şart değildir; ancak hekim önerilerine uyulmalı ve kullanılan takviyeler bildirilmelidir.

B12 fazlası zararlı mı?

Fazlası genellikle idrarla atılır; ancak açıklanamayan yüksek değerler altta yatan bir hastalığı işaret edebileceğinden araştırılmalıdır.