Baş Boyun Kanserleri Nelerdir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Baş ve boyun kanserleri; ağız, yutak, gırtlak, burun, sinüs ve tükürük bezlerini tutan heterojen bir tümör grubudur ve en sık skuamöz hücreli karsinom olarak görülür. Başlıca risk faktörleri tütün ve alkol kullanımı, HPV enfeksiyonu, mesleki kimyasal maruziyetler ve güneş ışığıdır. Klinik belirtiler yerleşime göre değişir; kalıcı ses kısıklığı, yutma güçlüğü, iyileşmeyen ağız yarası ve boyunda kitle uyarıcı bulgulardır. Tanı; muayene, endoskopi, histopatolojik doğrulama (biyopsi) ve BT/MR/PET görüntülemeleriyle konur. Tedavi; cerrahi, radyoterapi, kemoterapi ile immünoterapi/hedefe yönelik ajanların bireyselleştirilmiş kombinasyonlarını içerir ve rehabilitasyon yaşam kalitesini destekler. Primer korunma tütün ve alkolün bırakılması, HPV aşılaması, ağız hijyeni ve düzenli tarama/muayeneye dayanır.

Baş ve Boyun Kanseri Nedir?

Baş ve boyun kanserleri; ağız, yutak (farenks), gırtlak (larenks), burun boşluğu, paranazal sinüsler ve tükürük bezlerinde ortaya çıkan kötü huylu tümörleri kapsar. En sık görülen histolojik tip skuamöz hücreli karsinomdur. Risk, özellikle tütün ve alkol kullanımı, HPV enfeksiyonu, uzun süreli güneş maruziyeti ve bazı mesleki kimyasallar ile artar. Erken tanı konduğunda uygun tedaviyle kontrol ve kür şansı belirgin şekilde yükselir.

Baş ve Boyun Kanserleri Belirtileri

Semptomlar tümörün yerine göre değişse de bazı uyarıcı bulgular ortaktır. Aşağıdaki yakınmalar uzun sürüyorsa bir uzmana başvurulmalıdır.

Ağız içinde/dudakta iyileşmeyen yara ve kolay kanama.
Uzamış ses kısıklığı veya seste kalıcı değişim.
Yutma güçlüğü, ağrılı yutma ve boğazda takılma hissi.
Boyunda şişlik/kitle ve lenf bezlerinde büyüme.
Tek taraflı kulak ağrısı veya işitme azlığı.
Burun tıkanıklığı, tekrarlayan kanama veya kronik sinüzit benzeri yakınmalar.
Kötü ağız kokusu, ağız/boğazda uyuşma, dişlerde gevşeme veya protez uyumsuzluğu.
Açıklanamayan kilo kaybı ve yüz-göz çevresinde şişlik ya da görme değişikliği.

Baş ve Boyun Kanserleri Nedenleri

Başlıca risk etkenleri şunlardır:

Tütün kullanımı (sigara, puro, pipo, nargile, tütün çiğneme).
Aşırı alkol tüketimi (tütünle birlikte risk sinerjisi).
HPV enfeksiyonu (özellikle orofarenks kanseri ile ilişkili) ve bazı olgularda EBV.
Güneş maruziyeti (dudak ve cilt lezyonları için).
Mesleki maruziyet (ahşap tozu, kimyasallar, ağır metaller, asbest).
Zayıf ağız hijyeni, yetersiz sebze-meyve tüketimi ve bağışıklık baskılanması.
Aile öyküsü/genetik yatkınlık.

Baş ve Boyun Kanserleri Türleri

Tümörler yerleşim yerine göre adlandırılır ve klinik yaklaşım buna göre planlanır.

Ağız Kanseri

Dil, dudak, diş eti, yanak içi, ağız tabanı ve sert damakta görülebilir. Skuamöz hücreli karsinom sık tiptir. İyileşmeyen yara, ağrılı yutma ve ağızda beyaz/kırmızı lekeler dikkat çekicidir.

Gırtlak Kanseri

Ses tellerini içeren larenks bölgesinde gelişir; sigara ve alkol başlıca risklerdir. Uzamış ses kısıklığı, kronik öksürük ve yutma yakınmaları görülebilir.

Yutak (Farenks) Kanseri

Nazofarenks, orofarenks ve hipofarenksi kapsar. HPV, tütün ve alkol belirgin risk faktörleridir. Boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, kulak ağrısı ve boyun kitlesi sık bulgulardır.

Burun ve Sinüs Kanserleri

Burun boşluğu ve paranazal sinüslerde nadir fakat agresif seyirli olabilir. Ahşap tozu ve bazı kimyasallar risk oluşturur. Burun tıkanıklığı, burun kanaması ve yüzde şişlik görülebilir.

Tükürük Bezi Kanseri

Büyük ve küçük tükürük bezlerinden köken alabilir. Nadir görülür; radyasyon öyküsü ve bazı genetik faktörler riskle ilişkilendirilebilir. Çene-yüz bölgesinde ağrısız şişlik ve yüz felci bulguları eşlik edebilir.

Baş ve Boyun Kanserleri Tanısı ve Testler

Kesin tanı için doku örneği şarttır; yayılımı ve evreyi belirlemek için görüntüleme yöntemleri kullanılır.

Fizik muayene ve ayrıntılı KBB değerlendirmesi.
Endoskopi ile üst solunum-digestif yolun görsel incelenmesi.
Biyopsi (altın standart) ve ince iğne aspirasyon biyopsisi (boyun kitlesi).
MR ve/veya BT ile lokal yayılım ve komşulukların değerlendirilmesi.
PET-BT ile uzak yayılım/metastaz taraması ve tedavi planlaması.
Ultrasonografi, kan testleri ve gerekirse HPV/EBV ile moleküler incelemeler.

Baş ve Boyun Kanserleri Tedavisi

Tedavi, tümörün tipi, evresi, anatomik yeri ve hastanın genel durumuna göre bireyselleştirilir. Çoğu hastada multimodal yaklaşım gerekebilir.

Cerrahi: Tümörün çıkarılması; gerektiğinde lenf nodu diseksiyonu.
Radyoterapi: Küratif veya adjuvan amaçla, modern tekniklerle hedefe yönelik ışınlama.
Kemoterapi: Özellikle ileri evrelerde radyoterapiyle eşzamanlı veya ardışık.
Hedefe yönelik tedaviler ve immünoterapi: Uygun biyobelirteç varlığında etkin seçenekler.
Diğer: Seçilmiş olgularda fotodinamik tedavi ve klinik araştırmalar.

Cerrahi Müdahale

Erken evrede tek başına kür sağlayabilir; ileri evrede radyoterapi/kemoterapiyle kombine edilir. Rekonstrüksiyon ve fonksiyonel onarım planı önemlidir.

Radyoterapi (Işın Tedavisi)

Kalan mikroskopik hastalığı temizlemek veya organ koruma amacıyla kullanılabilir. Ses kısıklığı, yutma güçlüğü ve cilt reaksiyonları gibi yan etkiler görülebilir ve yönetilebilir.

Kemoterapi

Sistemik ilaçlarla tümör yükünü azaltmayı hedefler; sıklıkla radyoterapi ile eşzamanlı uygulanır. Bulantı, saç dökülmesi ve enfeksiyon riski gibi yan etkiler izlenir.

İmmünoterapi ve Hedefe Yönelik Tedaviler

İmmün kontrol noktası inhibitörleri ve tümöre özgü hedefleri olan ilaçlar, özellikle ilerlemiş veya nüks hastalıkta seçenek oluşturur.

Hormon Tedavisi

Tiroid kaynaklı baş-boyun kanserlerinde, endokrin regülasyonu ve radyoaktif iyot stratejileri eşliğinde değerlendirilebilir.

Rehabilitasyon ve Destekleyici Bakım

Konuşma ve yutma terapisi, beslenme desteği, ağrı ve yan etki yönetimi yaşam kalitesini artırır.

Baş ve Boyun Kanserlerinden Korunma

Tütün ve alkolden uzak durmak, HPV aşısı yaptırmak ve ağız-diş bakımını sürdürmek temel korunma adımlarıdır. Güneşten korunma, mesleki koruyucu ekipman kullanımı, dengeli beslenme ve düzenli egzersiz de riski azaltır. Uzayan belirtilerde gecikmeden tıbbi değerlendirme alınmalıdır.

Tütünsüz yaşam ve alkol kısıtlaması.
HPV aşısı ve güvenli cinsel davranış.
Düzenli diş hekimi ve KBB kontrolleri.
Sebze-meyve ağırlıklı beslenme ve fiziksel aktivite.
Güneşten korunma ve mesleki koruma.

Sıkça Sorulan Sorular

Baş ve Boyun Kanserleri Ölümcül Müdür?

Erken tanı ve uygun tedaviyle sağkalım belirgin şekilde artar; ileri evrede ve gecikmiş başvurularda ölüm riski yükselir.

Baş ve Boyun Kanserleri Bulaşıcı Mıdır?

Kanserin kendisi bulaşıcı değildir; ancak HPV cinsel temasla geçebilir ve bazı orofarenks kanserlerine neden olabilir. Aşılama koruyucudur.

Baş ve Boyun Kanseri Erken Teşhis Edilirse İyileşme Şansı Nedir?

Tümörün türü ve evresine göre değişmekle birlikte, erken evrede 5 yıllık sağkalım oranları yüksektir ve organ koruyucu tedaviler daha etkilidir.

Baş ve Boyun Kanseri Olan Biri Nasıl Beslenmelidir?

Yumuşak, kolay yutulan ve protein/kalori açısından zengin gıdalar tercih edilmeli; yeterli sıvı alınmalı ve gerekirse diyetisyen eşliğinde kişiye özel plan yapılmalıdır.