Böbrek Nakli Nedir? Böbrek Nakli Ameliyatı Öncesi ve Sonrası

Böbrek nakli, son dönem böbrek hastalığında diyalize kıyasla daha iyi yaşam süresi ve yaşam kalitesi sağlayan, canlı verici veya kadavra kaynaklı bir tedavi seçeneğidir. Ameliyat öncesi dönemde ABO kan grubu uyumu, HLA tiplemesi ve negatif crossmatch ile immünolojik risk en aza indirilmeye çalışılır; uyumsuz çiftlerde çapraz nakil etkin bir alternatif sunar. Cerrahi genellikle ekstraperitoneal yaklaşımla böbreğin iliak damarlara anastomozu ve üreterin mesaneye reimplantasyonu şeklinde uygulanır. Nakil sonrası organ reddini önlemek için ömür boyu immünsupresyon gerekir; bu tedavi enfeksiyon ve ilaca bağlı metabolik/toksik yan etkilerle ilişkilidir. Düzenli klinik-laboratuvar izlem, enfeksiyon profilaksisi ve hasta uyumu, greft ve hasta sağkalımı için belirleyicidir. Uygun hasta-seçiminde komorbiditeler, aktif enfeksiyon/kanser varlığı ve tedaviye uyum kapasitesi göz önünde bulundurulmalıdır.

Böbrek Nakli Nedir?

Böbrek nakli, işlevini yitirmiş böbreklerin görevini üstlenmek üzere sağlıklı bir böbreğin cerrahi olarak hastaya yerleştirilmesidir. Donör böbrek canlı vericiden ya da kadavradan temin edilir. Başarılı bir nakil, diyalizi çoğu hastada gereksiz kılar, yaşam süresi ve yaşam kalitesini artırır.

Hangi Durumlarda Böbrek Nakli Yapılır?

Nakil, son dönem böbrek hastalığında tercih edilir ve en sık diyabet, hipertansiyon, polikistik böbrek hastalığı, glomerülonefrit ve uzun süreli tıkanıklıklara bağlı gelişir. Diyalizin yetersiz kaldığı veya yaşam kalitesini ciddi etkilediği durumlarda böbrek nakli en etkili seçenektir.

Kimler Böbrek Nakli İçin Uygundur?

Genel sağlık durumu ameliyat ve sonrası dönemi kaldırabilecek, aktif enfeksiyon ve kanseri olmayan, kan ve doku uyumu uygun hastalar nakil için adaydır.

Alıcı Uygunluk Kriterleri

Kronik böbrek yetmezliği/son dönem böbrek hastalığı tanısı
Ameliyat ve sonrası tedaviyi tolere edebilecek genel sağlık
Aktif enfeksiyon veya kanserin bulunmaması
Ciddi ve kontrolsüz kardiyovasküler hastalık olmaması
Kan grubu ve immünolojik (HLA/crossmatch) uyum
İlaç tedavisine ve kontrole uyum gösterebilme

Verici Uygunluk Kriterleri

18 yaş ve üzeri, genel sağlık durumu iyi
Normal böbrek fonksiyonları ve tek böbrekle güvenli yaşam
Aktif enfeksiyon, kanser veya ciddi kalp-damar hastalığının olmaması
Alkol/madde bağımlılığı gibi engelleyici durumların bulunmaması
ABO ve immünolojik açıdan alıcıyla uyumluluk
Fiziksel ve psikolojik uygunluğun hekim onayıyla belgelenmesi

Nakil İçin Uygun Olmayan Durumlar

Kontrolsüz ciddi kalp, akciğer veya karaciğer hastalıkları
Aktif kanser veya devam eden kanser tedavisi
Tedavi edilmemiş aktif enfeksiyonlar
İlaç uyumunu engelleyen ciddi psikiyatrik/mental durumlar
Aktif madde bağımlılığı gibi yüksek riskli alışkanlıklar

Böbrek Nakli Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Cerrahi çoğunlukla karın zarı dışından (ekstraperitoneal) yaklaşımla yapılır. Donör böbreğin atardamarı ve toplardamarı iliak damarlara bağlanır; üreter mesaneye ağızlaştırılır. Canlı vericilerde böbrek çıkarımı sıklıkla laparoskopik yöntemle gerçekleştirilir ve iyileşme süresi kısalır.

Ameliyat Öncesi Hazırlık

ABO kan grubu uyumu, HLA uyumu ve negatif crossmatch hedeflenir. Kardiyak değerlendirme, enfeksiyon ve kanser taraması yapılır; beslenme, aşılar ve ilaç planı düzenlenir.

Çapraz Nakil

Alıcı-verici arasında doğrudan uyum yoksa, başka bir uyumsuz çiftle karşılıklı değişim yapılarak uygun eşleşme sağlanabilir. Bu yöntem, nakil şansını artırır ve bekleme süresini kısaltabilir.

Ameliyat Sonrası Süreç

Erken dönemde idrar çıkışı, kan basıncı ve böbrek fonksiyon testleri yakından izlenir. Orta vadede enfeksiyon profilaksisi, ilaç düzeyleri ve metabolik etkiler takip edilir. Sosyal ve iş yaşamına dönüş çoğu hastada mümkündür.

Ameliyat Sonrası Yapılması Gerekenler

İmmünsupresif ilaçları reçete edildiği şekilde ve düzenli kullanmak
Düzenli poliklinik kontrolleri ve laboratuvar testlerini sürdürmek
Yara bakımı ve hijyen kurallarına uymak; enfeksiyon bulgularında hızla başvurmak
İlk dönemde ağır egzersizden kaçınmak; hekimin önerdiği hafif aktivitelere başlamak
Tuz ve proteini kısıtlayan, dengeli bir beslenme planı uygulamak

Böbrek Naklinin Faydaları

Diyaliz kısıtlamalarının azalması veya ortadan kalkması
Yaşam süresi ve yaşam kalitesinde artış
Enerji düzeyinde artış, yorgunlukta azalma
Anemi ve kemik-mineral bozukluklarında düzelme
Kardiyovasküler risklerde azalma
İş ve sosyal yaşama daha kolay dönüş

Nakilde Kullanılan Yöntemler

Canlı Vericiden Nakil

Kısa bekleme süresi ve genellikle daha yüksek başarı oranı
Laparoskopik donör nefrektomisiyle daha hızlı iyileşme
Verici için düzenli uzun dönem takip önerilir

Kadavradan Nakil

Bekleme listesi ve daha uzun bekleme süresi
ABO ve immünolojik uyumun titizlikle değerlendirilmesi
Greft reddi riski canlı verici nakillerine göre bir miktar daha yüksek olabilir

Riskler ve Olası Yan Etkiler

Cerrahi riskler arasında kanama, damar tıkanıklığı, yara/üriner enfeksiyon ve idrar kaçağı sayılır. İmmünolojik olarak akut veya kronik reddetme görülebilir; belirtiler arasında tansiyon yükselmesi, idrar azalması, ödem ve halsizlik yer alır. İmmünsupresif ilaçlar enfeksiyon riskini artırabilir ve metabolik, gastrointestinal veya nörolojik yan etkilere yol açabilir. Yakın takip ve ilaç uyumu bu riskleri azaltır.

Sıkça Sorulan Sorular

Canlı Verici Kimler Olabilir?

Genellikle 4. dereceye kadar akrabalar veya eşi gibi yakınlar; ayrıntılı tıbbi değerlendirmeden geçen, bağışa engel durumu olmayan sağlıklı yetişkinler verici olabilir.

Kadavradan Nakil Süreci

Uygun böbrek bulunduğunda bekleme listesindeki hastaya haber verilir; doku ve kan uyumu onaylanırsa kısa sürede ameliyata geçilir.

Laparoskopik Donör Ameliyatının Avantajları

Daha küçük kesiler, daha az ağrı ve daha hızlı iyileşme sağlar; iş gücü kaybı genellikle daha azdır.

Taburculuk Süresi

Canlı vericiden nakillerde böbrek çoğu zaman hemen çalışır ve hasta genellikle 5 gün içinde taburcu olabilir; kadavradan nakillerde bu süre birkaç gün daha uzun olabilir.

Nakil Sonrası Takip

İlk haftalarda sık (örneğin haftada iki) kontroller yapılır; zamanla aralar açılır ancak uzun dönem düzenli izlem sürer.

Enfeksiyon Riski

İlk 6 ay enfeksiyon riski yüksektir; özellikle üriner enfeksiyonlara karşı dikkat ve erken tedavi önemlidir.

Tek Böbrekle Yaşam

Tek böbrekle yaşamak çoğu verici için güvenlidir; düzenli takip önerilir.

Ameliyat Öncesi Hazırlıklar

Kardiyolojik değerlendirme, kan ve doku uyumu testleri tamamlanır; uygunluk sağlanınca ameliyat planlanır.

Bağışıklık Baskılayıcı İlaçların Süresi

Organ reddini önlemek için immünsupresif tedavi ömür boyu sürdürülür; doz ve kombinasyonlar hekim izleminde ayarlanır.