Boğmaca
Boğmaca, Bordetella pertussis’in neden olduğu ve damlacıkla bulaşan, özellikle yenidoğanlarda ağır seyreden bir solunum yolu enfeksiyonudur. Klinik seyir kataral (nezle benzeri), paroksizmal (şiddetli öksürük nöbetleri, post-tussif kusma, whoop, apne) ve iyileşme evrelerinden oluşur. Tanıda nazofarengeal sürüntüden PCR/kültür altın standarttır; erken örnekleme duyarlılığı artırır. Tedavide makrolid antibiyotikler ve destekleyici bakım esastır; çocuklarda öksürük baskılayıcıların etkinliği yoktur. Yakın temaslılara kemoprofilaksi ve aşı hatırlatma dozları bulaşın kontrolünde kritiktir. Rutin aşı takvimi, adölesan-erişkin Tdap rapelleri ve gebelikte Tdap uygulanması en etkin korunma stratejileridir.
Boğmaca nedir?
Boğmaca, Bordetella pertussis isimli bakterinin yol açtığı, damlacık yoluyla kolay bulaşan bir solunum yolu enfeksiyonudur. Tüm yaş gruplarında görülebilse de aşıları tamamlanmamış bebeklerde ağır seyredebilir ve komplikasyon riski yüksektir.
Kimler risk altında?
1 yaş altı bebekler, aşı takvimi eksik kişiler, bebeklerle yakın teması olan aile bireyleri ve sağlık çalışanları daha yüksek risk taşır. Bağışıklığın zamanla azalması nedeniyle çocukluk çağında ve erişkinlerde hatırlatma dozları önemlidir.
Boğmaca nasıl bulaşır?
Enfeksiyon, öksürme ve hapşırma sırasında saçılan damlacıkların solunmasıyla yayılır. Kuluçka süresi çoğunlukla 7–10 gündür (5–21 gün arası). Bulaştırıcılık kataral dönemde en yüksektir; uygun antibiyotik tedavisi başlanmasından 5 gün sonra belirgin şekilde azalır, tedavi yoksa şiddetli öksürük başladıktan sonra yaklaşık 3 haftaya kadar sürebilir.
Belirtiler ve hastalığın seyri
Kataral evre (1–2 hafta)
Nezle benzeri yakınmalar vardır: hafif ateş, burun akıntısı ve tıkanıklık, hapşırık, kuru öksürük, yorgunluk.
Paroksizmal evre (2–4 hafta)
Arka arkaya gelen şiddetli öksürük nöbetleri, derin nefes alırken ıslık benzeri ses (whoop), post-tussif kusma görülür. Özellikle bebeklerde apne ve morarma gelişebilir; göz içi kanama gibi zorlanmaya bağlı bulgular olabilir.
İyileşme evresi (1–3 hafta)
Öksürük nöbetleri ve diğer belirtiler kademeli olarak azalır; yine de öksürük haftalarca sürebilir. Komplikasyonlar arasında zatürre, nöbet ve nadiren ensefalopati sayılabilir.
Tanı
Hekim muayenesine ek olarak nazofarengeal sürüntü örneğinde Bordetella pertussis için PCR ve/veya kültür yapılır. Erken dönemde örnek alınması testin duyarlılığını artırır. Kan sayımında lenfositoz saptanabilir.
Tedavi
Destekleyici bakım
Yenidoğanlar ve ağır hastalarda hastane izlemi gerekebilir. Bol sıvı, istirahat, hava yollarının temiz tutulması, nemli hava/nebülizasyon ve gerekirse oksijen desteği uygulanır. Ateş için ağrı kesici-ateş düşürücüler verilebilir; çocuklarda öksürük şurupları genellikle etkisizdir.
Antibiyotikler
Makrolid grubu antibiyotikler (ör. azitromisin, klaritromisin, eritromisin) kullanılır. Erken dönemde hastalık süresini kısaltabilir ve bulaştırıcılığı azaltır.
Yakın temaslı profilaksisi
Aynı evde yaşayanlar ve yüksek riskli temaslılara hekim önerisiyle koruyucu antibiyotik verilebilir. Semptomlar gelişirse hızla değerlendirilmelidir.
Aşı ve korunma
Türkiye aşı takvimi
Boğmaca aşısı, DaBT-Hib-IPA şeklinde 2, 4 ve 6. aylarda uygulanır; 18. ayda rapel yapılır. Okul çağı ve ergenlik döneminde hatırlatma dozları önerilir.
Risk grupları ve güçlendirme dozları
Bebeklerle yakın teması olan erişkinler ve sağlık çalışanları için Tdap hatırlatma dozları önerilir. Gebelerde her gebelikte 27–36. haftalarda Tdap uygulanması yenidoğanı da korur. Hasta kişilerle teması olan bebekler öksüren bireylerden uzak tutulmalıdır.
Ne zaman doktora başvurulmalı?
Üç haftadan uzun süren veya giderek şiddetlenen öksürük, nefessiz kalma, morarma, nöbet, hızlı solunum ya da zatürre belirtilerinde derhal sağlık kuruluşuna başvurun.