Bruksizm (Diş Sıkma) Nedir? Diş Sıkma Neden Olur? Diş Sıkma Tedavisi

Bruksizm, uyanıklıkta ya da uykuda dişlerin istemsiz sıkılması veya gıcırdatılmasıdır; uyku bruksizmi uykuya bağlı bir hareket bozukluğu olarak kabul edilir ve horlama ile obstrüktif uyku apnesi gibi bozukluklarla birlikte görülebilir. Etiyoloji çok faktörlüdür; stres/anksiyete, genetik yatkınlık, bazı nörolojik ve tıbbi hastalıklar, ilaçlar ve uyarıcı maddeler riski artırır. Tanı, rutin diş muayenelerinde diş ve çene yapılardaki aşınma/hassasiyetin değerlendirilmesi, gerektiğinde radyografi ve ayrıntılı öykü ile konur. Tedavi; oklüzal splintler ve restoratif işlemler, stres yönetimi ve biyolojik geri bildirim gibi davranışsal yaklaşımlar ile seçilmiş olgularda kısa süreli ilaçları ve altta yatan nedenlerin tedavisini içerir. Yaşam tarzı düzenlemeleri (akşam kafein/alkolden kaçınma, iyi uyku hijyeni) ve düzenli diş hekimi kontrolleri sonuçları iyileştirir.

Bruksizm (Diş Sıkma) Nedir?

Bruksizm, dişlerin istemsiz olarak sıkılması, birbirine bastırılması ya da gıcırdatılmasıdır. Uyanıklık döneminde farkında olmadan diş sıkma olabileceği gibi, uyku sırasında da sıkma veya gıcırdatma görülebilir.

Uyku bruksizmi uyku ile ilişkili bir hareket bozukluğu kabul edilir ve horlama ile apne gibi diğer uyku bozukluklarıyla birlikte görülebilir. Hafif olgular tedavi gerektirmeyebilir; ancak sık ve şiddetli ataklar çene eklemi sorunlarına, baş ağrısına ve diş hasarına yol açabilir. Belirti ve bulguları bilmek ve düzenli diş kontrollerini sürdürmek erken fark etmeyi kolaylaştırır.

Bruksizm Neden Olur? Risk Faktörleri

Kesin neden tek bir faktöre indirgenemez; genetik yatkınlık, fiziksel özellikler ve psikolojik etmenlerin birleşimi rol oynar. Uyanık bruksizm çoğunlukla stres, anksiyete, öfke, hayal kırıklığı veya yoğun konsantrasyonla ilişkili bir alışkanlık ya da başa çıkma tepkisi olarak gelişir. Uyku bruksizmi ise uyku sırasında uyarılmalar ve uykuya eşlik eden çiğneme aktiviteleriyle bağlantılı olabilir.

Stres ve anksiyete: Duygusal gerginlik sıkma/gıcırdatmayı tetikleyebilir.
Nörolojik ve tıbbi durumlar: Parkinson hastalığı, demans, epilepsi, GERD (reflü), uyku terörü, uyku apnesi ve DEHB ile ilişkili olabilir.
Yaş ve kişilik: Çocuklukta daha sık; çoğu zaman erişkinlikte düzelir. Agresif, rekabetçi veya hiperaktif kişilikte risk artar.
İlaç ve maddeler: Bazı antidepresanlar nadiren bruksizmi tetikleyebilir. Sigara, kafein, alkol ve uyarıcı maddeler riski artırabilir.
Aile öyküsü: Uyku bruksizmi ailelerde kümelenme eğilimi gösterir.

Bruksizmle İlişkili Sağlık Sorunları

Şiddetli bruksizm; dolgu/kron gerektirecek düzeyde diş aşınması, mine kaybı ve hassasiyet; çene-yüz ağrısı ve tansiyon tipi baş ağrılarına yol açabilir. Temporomandibular eklem (TME) bozukluklarında ağız açıp kaparken klik sesi duyulabilir.

Belirtileri ve Tipleri

Bruksizm iki ana tiptir: uyanık bruksizm ve uyku bruksizmi. Aşağıdaki yakınmalar görülebilir:

Uyku partnerini uyandırabilecek kadar yüksek sesli diş gıcırdatma
Diş sıkma (kenetleme) ve buna eşlik eden diş ağrısı/hassasiyeti
Düzleşmiş, çatlamış, gevşemiş ya da yontulmuş dişler; mine kaybı
Çene, yüz veya boyunda ağrı; çene kaslarında yorgunluk ya da kilitlenme
Kulak patolojisi olmaksızın kulak ağrısı benzeri yakınma
Şakaklarda başlayan baş ağrısı ve uyku bozukluğu
Yanak iç yüzünde çiğnemeye bağlı iz/hasar

Bu belirtilerden herhangi biri varsa, çocuklar için de geçerli olmak üzere, diş hekimi veya doktora başvurulmalıdır.

Bruksizm Nasıl Teşhis Edilir?

Diş hekimleri rutin muayenelerde bruksizm bulgularını değerlendirir ve izlemle ilerleme olup olmadığını kontrol eder. Tanıda; çene kaslarında hassasiyet, dişlerde kırık/eksik alanlar, mine aşınması, yanak iç yüzünde ısırık izleri ve gerekirse radyografide çene kemiklerinde değişiklikler aranır. Ayrıca kullanılan ilaçlar, günlük alışkanlıklar ve uyku düzeni sorgulanarak olası nedenler belirlenir. TME bozuklukları ve benzer şikayetlere yol açabilen diğer durumlar ayırıcı tanıda göz önünde bulundurulur.

Bruksizm Nasıl Tedavi Edilir?

Pek çok olgu, özellikle çocuklarda, tedavisiz düzelebilir. Tedavi gerektiren durumlarda amaç dişleri korumak, ağrıyı azaltmak ve altta yatan etmeni yönetmektir.

Diş Hekimliği Yaklaşımları

Gece plağı/atel ve ağız koruyucuları: Üst veya alt dişlere takılan sert veya yumuşak materyallerle dişler birbirinden ayrılarak aşınma ve kırıkların önüne geçilir.
Restoratif işlemler: İleri aşınmalarda çiğneme yüzeylerinin yeniden şekillendirilmesi veya kuronlarla onarım yapılabilir.

Davranışsal ve Psikolojik Yaklaşımlar

Stres/anksiyete yönetimi: Gevşeme teknikleri, farkındalık ve danışmanlık yarar sağlayabilir.
Kas aktivitesini kontrol etmeyi öğreten biyolojik geri bildirim (biofeedback) bazı kişilerde yardımcı olabilir.
Doğru çene-dil pozisyonunun öğrenilmesi ve gündüz farkındalığın artırılması alışkanlığı değiştirebilir.
Uyku ile ilişkili sorunları olanlarda uyku tıbbı değerlendirmesi ve gerekirse uyku çalışması (uyku apnesi açısından) önerilebilir.

İlaçlar ve Altta Yatan Nedenler

İlaçların rolü sınırlıdır; uygun olgularda kısa süreli gece kas gevşetici düşünülebilir.
Stres/duygudurumla ilişkili olgularda hekim kısa süreli antidepresan veya anksiyolitik önerebilir.
Bruksizmin ilaca bağlı ortaya çıktığı düşünülürse, doz veya ilaç değişimi yalnızca hekim gözetiminde yapılmalıdır.
GERD gibi altta yatan bir durum saptanırsa, bu durumun tedavisi bruksizmi hafifletebilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım

Günlük stresin azaltılması: Müzik, egzersiz, sıcak duş/banyo ve gevşeme rutinleri yardımcıdır.
Akşamları kafein ve alkolden kaçınma; uyarıcı maddelerden uzak durma.
Düzenli uyku: Her gün benzer saatlerde yatıp kalkmak ve yeterli uyumak.
Uyku partnerinden geri bildirim almak ve bulguları diş hekimiyle paylaşmak.
Düzenli diş hekimi kontrolleriyle erken bulguların saptanması.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

Yüksek sesli gıcırdatma, kalıcı çene-yüz ağrısı, dişlerde kırılma/aşınma, baş ağrısı ya da çene kilitlenmesi gibi yakınmalarınız varsa, siz veya çocuğunuz için diş hekimine başvurun.