Büyük Damar Hastalıkları Nelerdir? Belirtileri ve Tedavisi

Büyük Damar Hastalığı Nedir?

Büyük damar hastalıkları; aorta, karotis ve vertebral arterler, koroner arterler ile kol ve bacaklara giden ana arterleri etkileyen makrovasküler sorunların genel adıdır. En sık mekanizma aterosklerozdur; damar duvarında biriken plaklar zamanla damarı daraltır, pıhtı oluşumunu tetikler ve anevrizma ya da diseksiyona zemin hazırlar.

Belirtiler etkilenen damara göre değişir: göğüs/karın/sırt ağrısı, baş dönmesi ve bayılma, felç bulguları, nefes darlığı veya yürümekle artan bacak ağrısı görülebilir. Tanıda ultrason/Doppler, bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA) ve manyetik rezonans (MR) görüntüleme; proksimal aort için ekokardiyografi kullanılır.

Tedavi; risk faktörlerinin düzenlenmesi ve ilaçlardan açık cerrahi onarım ile endovasküler girişimlere (EVAR/TEVAR) kadar bireyselleştirilir. Erken tanı ve düzenli takip, rüptür ve inme gibi ciddi komplikasyonları azaltır.

Abdominal Aort Anevrizması

Abdominal aort anevrizması (AAA), aortun karın bölgesindeki kesiminin normal çapının yaklaşık 1,5 katını aşacak şekilde genişlemesidir. İleri yaşta ve erkeklerde daha sık izlenir; toplumda nadir olmakla birlikte 50 yaş üzerinde artan sıklık gösterir.

Abdominal Aort Anevrizmasının Belirtileri

AAA çoğunlukla belirti vermez ve başka nedenlerle yapılan görüntülemede saptanır. Hastaların bir kısmında sürekli veya aralıklı karın-bel ağrısı olabilir. Ağrının şiddetlenmesi ya da belde lokalize olması, rüptür olasılığı açısından acil değerlendirme gerektirir.

Risk Faktörleri

• Sigara kullanımı ve aile öyküsü
• İleri yaş ve erkek cinsiyet
• Hipertansiyon, hiperkolesterolemi ve yaygın ateroskleroz
• Kronik akciğer hastalığı (KOAH)
• Uzun boy gibi yapısal özellikler

Tanı Yöntemleri

Ultrason, hızlı tarama ve izlem için uygundur (örneğin küçük çaplı anevrizmalarda periyodik kontrol). Kesin boyut, yerleşim ve rüptür şüphesinde bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA) tercih edilir.

Kimler Tedavi Edilmeli?

Öncelik risk faktörlerinin kontrolüdür (tansiyon yönetimi, sigarayı bırakma). Anevrizma çapı 4–5 cm’yi aştığında müdahale gündeme gelir; rüptür varlığında çap ne olursa olsun acil onarım şarttır.

Tedavi Yöntemleri

• Açık cerrahi onarım: Karın duvarından yapılan kesi ile anevrizmatik segment çıkartılır ve sentetik greft ile onarılır.
• Endoskopik destekli cerrahi: Daha küçük kesilerle benzer prensipte onarım yapılır.
• EVAR (endovasküler onarım): Kasık damarından ilerletilen stent-greft ile anevrizma içeriden kaplanır; uygun anatomide ve özellikle yüksek cerrahi riskli hastalarda tercih edilir.

Aort Damarı Tıkanıklıkları

Aortoiliak bölge aterosklerotik tıkanıklıkların sık görüldüğü alandır. En tipik yakınma yürürken kalça, uyluk veya baldırda ağrı (kladikasyo) olup, istirahat ağrısı, duyu-motor kaybı ve ileri evrede doku kaybı gelişebilir. Erkeklerde erektil disfonksiyon eşlik edebilir.

Risk Faktörleri

• Sigara kullanımı
• Yüksek kolesterol
• Diyabet ve hipertansiyon
• Fazla kilo/obezite

Belirtiler

• Yürümekle kalça, uyluk, baldır ağrısı
• İstirahatte ağrı, duyu veya hareket kaybı
• İleri evrede yara/doku kaybı

Tanı Yöntemleri

Doppler ultrasonografi ve BTA anjiyografi tanıda temel yöntemlerdir.

Tedavi Yöntemleri

• Açık cerrahi bypass: Sentetik greft ile tıkalı segmentin dolaşımı yeniden sağlanır.
• Endoskopik destekli bypass: Daha küçük kesilerle cerrahi uygulanır.
• Endovasküler teknikler: Anjiyoplasti ve/veya stent ile damar içinden açma işlemleri yapılır.

Torakal Aort Anevrizması

Torakal aort anevrizması, aortun göğüs bölümünde duvar zayıflığına bağlı genişlemesidir. Ateroskleroz ve kontrolsüz hipertansiyon sık nedenlerdir; Marfan/Ehlers-Danlos, aortit, enfeksiyon ve travma da rol oynayabilir.

Belirtiler

Çoğu olgu asemptomatiktir. Genişledikçe göğüs veya sırt ağrısı (özellikle skapulalar arasında), nefes darlığı, öksürük, yutma güçlüğü ve ses kısıklığı ortaya çıkabilir.

Risk Faktörleri

• İleri yaş (özellikle ≥65)
• Ailede anevrizma, mevcut diseksiyon
• Bağ dokusu hastalıkları (Marfan vb.)
• Travma ve iltihabi aortitler

Tanı Yöntemleri

BTA tanıda temel yöntemdir; rüptür şüphesinde acilen yapılmalıdır. MR selektif durumlarda değerlidir.

Kimler Tedavi Edilmeli?

Boyut, büyüme hızı ve hastanın risk profiline göre karar verilir. Çoğu hastada belirli çapa ulaşıldığında ya da hızla büyüdüğünde girişim önerilir; rüptürde acil tedavi zorunludur.

Tedavi Yöntemleri

• Açık cerrahi onarım: Anevrizmatik segment sentetik greftle değiştirilir.
• TEVAR: Kasık damarından stent-greft yerleştirilerek içten onarım sağlanır.
• Hibrit prosedürler: Beyin ve organ damarlarının korunması için cerrahi bypass ile TEVAR’ın kombine edildiği yaklaşımlar.

Aort Diseksiyonu

Aort Diseksiyonu Nedir?

Aortun iç tabakasındaki yırtıkla duvar katlarının ayrılmasıdır. Hızla ilerleyip tam kat yırtığa dönüşebileceğinden hayati tehlike taşır ve acil müdahale gerektirir.

Risk Faktörleri

• Hipertansiyon (en sık)
• Mevcut aort anevrizması
• Bağ dokusu hastalıkları (Marfan vb.)
• Aort kapak darlığı, koarktasyon
• Aortla ilişkili medikal girişimler

Belirtiler

Ani başlayan, bıçak saplanır tarzda göğüs/sırt ağrısı; terleme, soğukluk, bulantı-kusma ve etkilenen organa özgü perfüzyon bozukluğu belirtileri.

Tanı Yöntemleri

Proksimal aort için ekokardiyografi hızlı bilgi sağlar; kesin tanı ve yaygınlığın değerlendirilmesi için acil BTA yapılır.

Tedavi Yaklaşımları

• Açık cerrahi onarım: Yükselen aort diseksiyonlarında acilen greft ile onarım yapılır.
• Tıbbi tedavi: Distal ve sınırlı diseksiyonlarda öncelik kan basıncı ve ağrı kontrolüdür.
• Endovasküler onarım (TEVAR): Uygun anatomide, başlangıç ve kritik dalları içermeyen diseksiyonlarda stent-greft ile destek sağlanır.