Büyüme Hormonu (GH) Nedir?
Büyüme hormonu (GH), hipofiz ön lobundan pulsatif olarak salınan ve hipotalamik GHRH ile somatostatin tarafından düzenlenen bir peptit hormondur. GH; kas, kemik ve yağ dokusunda doğrudan etki gösterirken, büyüme ve anabolik süreçlerin önemli kısmı karaciğer kaynaklı IGF‑1 aracılığıyla gerçekleşir. Salgılanma örüntüsü uyku, egzersiz, beslenme durumu, stres, yaş ve cinsiyetten etkilenir; pikler özellikle derin uykuda görülür. GH eksikliği çocuk ve yetişkinlerde klinik sonuçlara yol açar ve rekombinant GH ile subkutan tedavi, doz yanıtına ve advers etkilere göre titrasyon gerektirir. Tedavi sürecinde ödem, eklem-kas ağrıları, glisemik kontrol bozukluğu ve karpal tünel sendromu gibi yan etkiler izlenmelidir. Performans artırma amacıyla GH kullanımı yasaktır ve anti-doping otoriteleri tarafından kan testleriyle izlenir.
Büyüme Hormonu (GH) Nedir?
Büyüme hormonu (GH), hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan ve büyüme, hücre yenilenmesi ile metabolik dengeyi destekleyen hayati bir peptit hormondur. Gün boyunca ataklar halinde salınır; en yüksek düzeylerine genellikle derin uyku sırasında ulaşır. Çocuk ve ergenlerde boy uzaması için kritik öneme sahipken, yetişkinlerde kas kütlesi, yağ dağılımı, kemik sağlığı ve enerji düzeylerinin korunmasına katkı sağlar.
Epifiz plakaları kapandıktan sonra GH boy uzamasını artırmaz; ancak normal vücut kompozisyonu ve glikoz dengesinin sürdürülmesi için yine de gereklidir.
Büyüme Hormonu Nasıl Çalışır?
Üretim ve Salınım Mekanizması
GH üretimi ve salınımı, hipotalamustan salınan iki düzenleyici hormon tarafından kontrol edilir: GHRH (salgıyı uyarır) ve somatostatin (salgıyı baskılar). Salınım pulsatile bir örüntü izler; egzersiz, beslenme durumu, uyku düzeni ve stres bu örüntüyü belirgin biçimde etkiler.
Vücutta Etkilediği Sistemler ve Organlar
GH vücutta hem doğrudan hem de karaciğer kaynaklı IGF‑1 aracılığıyla dolaylı etkiler gösterir.
- Kemikler ve kaslar: Çocuk ve ergenlerde uzun kemik büyümesini destekler; yetişkinlerde kemik mineral yoğunluğu ve kas kütlesinin korunmasına katkıda bulunur.
- Metabolizma: Protein sentezini destekler, lipolizi artırır ve vücut kompozisyonunu iyileştirmeye yardımcı olur.
- Bağışıklık sistemi: Bağışıklık hücrelerinin fonksiyonlarını destekleyebilir.
- Enerji dengesi: Genel enerji düzeyleri ve fiziksel performans üzerinde olumlu etkiler sağlayabilir.
Büyüme Hormonu Seviyelerini Etkileyen Faktörler
GH düzeyleri yaşam boyunca değişkenlik gösterir ve bir dizi içsel-dışsal faktörden etkilenir.
- Yaş: Çocukluk ve ergenlikte yüksektir; erişkinlikte kademeli olarak azalır.
- Cinsiyet: Östrojen etkisine bağlı olarak kadınlarda ortalama GH salınımı nispeten daha yüksek olabilir.
- Beslenme: Yeterli protein alımı ve kısa süreli açlık GH salınımını artırabilir; uzun süreli yetersiz beslenme ise baskılayabilir.
- Egzersiz: Özellikle yüksek yoğunluklu ve direnç egzersizleri akut GH artışıyla ilişkilidir.
- Uyku: GH pikleri derin uykuda görülür; düzensiz veya yetersiz uyku salınımı azaltabilir.
- Stres: Akut stres geçici artışa yol açabilir; kronik stres ve yüksek kortizol düzeyleri GH salınımını baskılayabilir.
Büyüme Hormonu Tedavisi
GH tedavisi, doğrulanmış GH eksikliği veya belirli tıbbi durumlar için endikedir ve genellikle subkutan enjeksiyonlar şeklinde uygulanır. Tedavi, yaş, kilo ve klinik yanıta göre bireyselleştirilir ve düzenli izlem gerektirir.
- Çocuklarda GH eksikliği
- Turner sendromu
- Kronik böbrek yetmezliği
- Prader-Willi sendromu
- Yetişkinlerde GH eksikliği
Doz ayarı klinik yanıt ve laboratuvar bulgularına göre yapılır. Tedavi süresince yan etkiler açısından dikkatli takip önemlidir.
- Eklem ve kas ağrıları
- Sıvı tutulumu (ödem)
- Baş ağrısı ve glikoz toleransında bozulma
- Karpal tünel sendromu
Büyüme Hormonu ve Sporla İlişkisi
GH’nin performans artırımı amacıyla kullanımı spor otoriteleri tarafından yasaklanmıştır. Uluslararası kuruluşlar (ör. WADA) GH kullanımını kan testleriyle denetlemekte, büyük organizasyonlarda tarama yapılmaktadır. Bu kullanım biçimi tıbbi olarak onaylı değildir.