Çene Geriliği Nedir? Alt Çene Bozukluğu Belirtileri ve Tedavisi

Mandibular retrognati, alt çenenin üst çeneye göre posterior konumlandığı iskeletsel bir maloklüzyon paternidir ve çiğneme, konuşma, hava yolu ve estetik üzerinde belirgin etkiler yaratır. Etyoloji genetik, büyüme-gelişim uyumsuzlukları, doğuştan anomaliler, travma ve alışkanlıklar gibi çok faktörlüdür. Tanısal yaklaşım; klinik muayene, sefalometrik analiz, panoramik görüntüleme, 3B tomografi ve fonksiyonel değerlendirmeleri içerir; uyku apnesi şüphesinde polisomnografi eklenir. Tedavi büyüme döneminde fonksiyonel apareylerle yönlendirme, erişkinde ise ortodonti ile kombine ortognatik cerrahi ve seçilmiş olgularda genioplasti/estetik destekleri kapsar. TME yönetimi, oklüzal rehabilitasyon ve retansiyon aşaması, fonksiyonel ve estetik sonuçların sürekliliği için kritik önemdedir.

Çene Geriliği Nedir?

Çene geriliği (mandibular retrognati), alt çenenin üst çeneye ve yüz iskeletine göre geride konumlandığı bir durumdur. Bu uyumsuzluk; yüz profilinde geriye kaçık görünüm, dişlerin doğru kapanamaması ve çiğneme-konuşma fonksiyonlarında aksamalarla kendini gösterir. Şiddetine ve yaşa bağlı olarak yalnızca dişleri değil, çene eklemini ve üst hava yolunu da etkileyebilir.

Çene Geriliğinin Belirtileri

Belirtiler estetik ve fonksiyonel düzeyde görülebilir. Aşağıdakiler sık rastlanan bulgulardır:

Yüz profilinde alt çenenin geride görünmesi ve çene hattının zayıf belirginliği
Çiğneme ve ısırmada zorlanma, sert gıdalarda yetersiz kuvvet
Dişlerin kapanışında bozukluklar (maloklüzyon), dişlerde aşınma
Konuşmada pelteklik veya seslerin net çıkmaması
Çene ekleminde ağrı, tıklama/çıtırtı, zaman zaman kilitlenme
Ağız solunumu, horlama ve uyku kalitesinde düşme
Yüz simetrisinde ve estetik uyumda bozulma, özgüven etkilenmesi

Çene Geriliği Nedenleri

Retrognatinin gelişimi genellikle çok etkenlidir:

Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
Büyüme-gelişim döneminde üst-alt çene büyümesinin uyumsuzluğu
Doğuştan anomaliler (ör. yarık damak gibi kraniyofasiyal durumlar)
Çene-yüz bölgesine ait travmalar, gelişim plaklarının etkilenmesi
Uzun süreli emzik/parmak emme, dil itimi gibi alışkanlıklar
Ağız solunumu ve üst hava yolu darlığı
Erken diş kaybı veya tedavi edilmeyen ortodontik problemler

Çene Geriliği Nelere Yol Açar?

Uygun şekilde ele alınmadığında şu sonuçlar ortaya çıkabilir:

Çiğneme veriminde azalma ve sindirimde dolaylı etkiler
Temporomandibular eklem (TME) ağrısı, tıklama ve fonksiyon kısıtlılığı
Dişlerde aşınma, çürük ve diş eti hastalıklarında artış
Yüz estetiğinde belirgin bozulma ve psikososyal etkiler
Üst hava yolu daralmasına bağlı horlama ve obstrüktif uyku apnesi
Yutkunmada zorlanma ve konuşma sorunları

Tanı ve Uygulanan Testler

Tanı; estetik, iskeletsel ve fonksiyonel bileşenlerin birlikte değerlendirilmesine dayanır:

Klinik muayene ve oklüzyon analizi
Panoramik röntgen ile dişler-çene kemiklerinin genel değerlendirmesi
Sefalometrik analiz ile iskeletsel açı ve oranların ölçümü
Konik ışınlı BT/3B görüntüleme ile ayrıntılı anatomik inceleme
Dijital taramalar ve model analizi, fotoğraf değerlendirmesi
Fonksiyonel değerlendirmeler: çene eklemi hareketi ve kas fonksiyonları
Büyüme-gelişim analizi (çocuk/ergen hastalarda)
Uyku apnesi şüphesinde polisomnografi; eklem içyapıları için MR/artrografi

Çene Geriliği Tedavisi

Tedavi yaklaşımı hastanın yaşına, bozukluğun şiddetine ve beklentilerine göre bireyselleştirilir. Amaç; stabil bir kapanış, sağlıklı eklem fonksiyonu, yeterli hava yolu ve dengeli yüz estetiği sağlamaktır.

Ortodontik tedavi: Braketler veya şeffaf plaklarla dişlerin hizalanması ve kapanışın düzenlenmesi
Fonksiyonel apareyler ve büyüme yönlendirme: Büyüme çağında alt çenenin öne doğru gelişimini teşvik etme
Ortognatik cerrahi: Yetişkinlerde alt/üst çenenin cerrahi olarak doğru konuma alınması; gerekli hallerde genioplasti
Estetik destekler: Hafif olgularda çene ucu şekillendirme, implant veya yumuşak doku dolguları
Oklüzal rehabilitasyon: Eksik dişlerin implant/protezlerle tamamlanması
TME yönetimi ve fizik tedavi: Ağrı, tıklama ve kısıtlılık için egzersizler ve destekleyici tedaviler
Uyku apnesi yönetimi: CPAP veya mandibular ileri konumlandırma apareyleri
Retansiyon ve düzenli takip: Sonuçların korunması ve nüksün önlenmesi

Çocuklarda ve Yetişkinlerde Yaklaşım

Çocuk ve ergenlerde büyüme plakları aktifken fonksiyonel apareyler en etkili dönemdir. Erişkinlerde iskeletsel düzeltme çoğu zaman ortognatik cerrahi ile mümkün olur ve işlem öncesi/sonrası ortodonti ile desteklenir.

Tedavi Sonrası Takip ve Rehabilitasyon

Retansiyon aygıtları, çene eklemi egzersizleri ve düzenli kontroller uzun dönem stabiliteyi artırır. Ağız hijyeni, bruksizm kontrolü ve yaşam tarzı önerileri destekleyicidir.

Ne Zaman Sağlık Kuruluşuna Başvurmalı?

Çiğneme ve konuşmada belirgin zorlanma, çene ekleminde kalıcı ağrı/kilitlenme, belirgin horlama veya gündüz uykululuk, yüz estetiğinde rahatsızlık oluşturan değişiklikler varsa diş hekimi/ortodontist ve gerekirse çene cerrahına başvurulmalıdır.