Cinsel İsteksizlik Nedenleri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri

Cinsel isteksizlik, biyopsikososyal etmenlerin birlikte rol oynadığı, her iki cinsiyeti etkileyen sık bir cinsel işlev bozukluğudur. Psikolojik ve ilişkisel faktörler (anksiyete, depresyon, çatışmalar, travma) kadar hormonal dengesizlikler ve kronik hastalıklar ile bazı ilaçlar da katkıda bulunur. Tanı; ayrıntılı anamnez, fizik muayene ve hedefe yönelik laboratuvar testleriyle altta yatan nedenleri ortaya koymayı amaçlar. Tedavi; cinsel terapi ve çift terapisi, eşlik eden işlev bozukluklarının yönetimi, ilaç düzenlemeleri ve uygun olgularda hormonal yaklaşımları içerir. Yaşam tarzı değişiklikleri ve partnerin sürece katılımı, tedavi başarısını anlamlı ölçüde destekler.

Cinsel isteksizlik nedir?

Cinsel isteksizlik, kişinin cinselliğe yönelik ilgi ve arzusunda belirgin ve isteğe bağlı olmayan bir azalma ile karakterizedir. Kadın ve erkeklerde görülebilir; çoğu zaman geçici olabilir ancak bazı bireylerde kalıcılaşarak ilişki ve yaşam kalitesini etkileyebilir.

Durum genellikle tek bir nedenden değil, psikolojik, ilişkisel, kültürel ve tıbbi etkenlerin bir araya gelmesinden kaynaklanır. Değerlendirme ve tedavi, kişiye ve çifte özgü planlanmalıdır.

Cinsel isteksizliğin nedenleri

Altta yatan etkenler çoğunlukla çok boyutludur. Aşağıda sık karşılaşılan başlıklar özetlenmiştir:

Psikolojik ve ilişkisel etkenler

Kaygı, depresyon, travma öyküsü ve düşük benlik saygısı
Suçluluk/utanma duyguları, kültürel/tabu kaynaklı inançlar
Partnerle iletişim sorunları, çözümlenmemiş çatışmalar
Performans kaygısı; ağrılı ilişki (disparoni), vajinismus
Erkeklerde sertleşme güçlüğü, erken/erken olmayan boşalma sorunları

Tıbbi ve hormonal nedenler

Hormonal dengesizlikler (tiroid bozuklukları, prolaktin artışı, testosteron/östrojen değişiklikleri)
Menopoz ve doğum sonrası dönem, emzirme
Kalp-damar, karaciğer, böbrek hastalıkları; diyabet; obezite; kronik ağrı
Nörolojik hastalıklar ve geçirilmiş ürolojik/jinekolojik ameliyatlar

İlaçlar ve yaşam tarzı

Antidepresanlar (özellikle SSRI/SNRI), antipsikotikler, bazı antihipertansifler
Aşırı alkol kullanımı, sigara ve madde kullanımı
Yetersiz uyku, yüksek stres, hareketsiz yaşam

Belirti ve etkileri

Azalmış cinsel istek, fantezi ve cinsel düşüncelerin seyrekleşmesi, cinsel etkinlikten kaçınma veya erteleme, yakınlık kurma isteğinde azalma şeklinde hissedilebilir. Süreç uzadığında kişide öz-değer duygusunda azalma, çift ilişkisinde gerginlik ve çatışmalar görülebilir.

Tanı ve değerlendirme

Değerlendirme; ayrıntılı tıbbi ve cinsel öykü, psikososyal durum analizi ve partner ilişkisini kapsar. Hekim, fizik muayene yapar; gerekirse tiroid fonksiyon testleri, prolaktin, seks hormonları ve metabolik profili içeren laboratuvar testleri isteyebilir. Eşlik eden ağrı, vajinal kuruluk ya da erektil işlev bozukluğu gibi sorunlar ayrıca araştırılır.

İlaç kullanımı gözden geçirilir; psikiyatrik eş tanılar (anksiyete, depresyon) değerlendirilir. Gerektiğinde partnerin görüşmesi alınarak ilişki dinamikleri anlaşılır.

Tedavi seçenekleri

Psikoterapi ve cinsel terapi

Cinsel eğitim, yanlış inançların düzeltilmesi ve iletişim becerilerinin güçlendirilmesi
Bilişsel-davranışçı yaklaşımlar, duyumsal odak egzersizleri ve ev ödevleri
Çift terapisi ile ilişki çatışmalarının ele alınması

İlaç ve hormonal yaklaşımlar

İlaçlara bağlı istek azalmasında, hekim gözetiminde doz/ilaç düzenlemesi
Menopoz veya hormonal dengesizliklerde uygun hormonal tedaviler (hekiminiz değerlendirir)
Erektil işlev bozukluğunda kanıta dayalı ilaç tedavileri ve gerekli durumlarda cihaz/diğer yöntemler
Ağrılı ilişki, vajinal kuruluk, enfeksiyon gibi eşlik eden sorunların tedavisi

Yaşam tarzı ve öz-bakım

Düzenli uyku, stres yönetimi, fiziksel aktivite
Alkol ve madde kullanımının sınırlandırılması; sigarayı bırakma
Kronik hastalıkların iyi yönetimi ve düzenli takip
Partnerle açık ve yargısız iletişim, zorlayıcı tutumlardan kaçınma

Ne zaman doktora başvurmalı?

İstek azalması birkaç aydan uzun sürüyor, belirgin sıkıntıya yol açıyor ya da ilişkiyi olumsuz etkiliyorsa bir uzmana başvurun. Ani başlangıç, yeni ilaç kullanımı, menopoz/lohusalık, ağrı veya sertleşme sorunlarının eşlik etmesi gibi durumlar değerlendirme gerektirir. Erken başvuru, altta yatan nedenlerin saptanmasını ve etkin tedaviyi kolaylaştırır.