Çocuklarda Demir Eksikliği ve Anemi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Çocukluk çağında aneminin en yaygın nedeni demir eksikliğidir ve yetersiz alım, hızlı büyüme dönemleri, emilim bozuklukları ve kronik hastalıklar başlıca etkenlerdir. Klinik olarak solukluk, yorgunluk, huzursuzluk, iştahsızlık ve pika gibi belirtiler görülebilir; şiddet belirtileri hemoglobin düzeyiyle ilişkilidir. Tanı için tam kan sayımı ve demir parametreleri kullanılır; kan kaybı şüphesinde dışkıda gizli kan ve idrar incelemeleri gerekebilir. Standart tedavi ağızdan demir preparatlarıyla yapılır ve genellikle üç ay sürerek hemoglobin düzeltilir ve depolar doldurulur. Önlemede ilk altı ay yalnız anne sütü, demirden zengin ek gıdaların zamanında verilmesi, aşırı inek sütünden kaçınma ve C vitamini ile emilimin desteklenmesi etkilidir.

Çocuklarda Demir Eksikliği ve Anemi Nedir?

Demir eksikliği, bebeklikten ergenliğe kadar her yaş grubunda görülebilir. Hızlı büyüme dönemleri (özellikle 6–24 ay ve ergenlik), demir açısından yetersiz beslenme, sık enfeksiyonlar ve bazı ilaçlar demir gereksinimini artırarak eksikliğe zemin hazırlayabilir.

Anemi

Anemi, kırmızı kan hücresi ve/veya hemoglobin düzeylerinin yaşa göre beklenen sınırların altına inmesidir. Bu durum kanın oksijen taşıma kapasitesini düşürür; solukluk, yorgunluk ve eforla artan nefes darlığı gibi yakınmalara yol açabilir. Belirti şiddeti çoğunlukla hemoglobin düzeyindeki düşüşle ilişkilidir.

Demir Eksikliği Anemisi

Çocuklarda en sık görülen anemi tipidir. Zamanında tanı ve tedavi edilmediğinde büyüme hızını, dikkat ve öğrenme süreçlerini olumsuz etkileyebilir. Baş dönmesi, halsizlik ve cilt-mukoza solukluğu sık görülen yakınmalardır.

Çocuklarda Demir Eksikliğinin Nedenleri

Beslenmeye Bağlı Nedenler

İlk 6 ay yalnız anne sütü alan bebeklerde demir genellikle yeterli emilir. Altı aydan sonra ek gıdaya geçişte demirden zengin besinlerin (kırmızı et, yumurta sarısı, yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller, demirle zenginleştirilmiş tahıllar) zamanında ve uygun miktarda verilmemesi eksikliğe yol açabilir. Aşırı inek sütü tüketimi ve inek sütü alerjisi, ayrıca çölyak gibi emilim bozuklukları riski artırır.

Diğer Olası Nedenler

Tekrarlayan burun kanamaları
Bağırsak polipleri, parazitler ve peptik ülserlere bağlı sindirim sistemi kanamaları
İdrar yolu enfeksiyonları gibi nedenlerle idrarla kan kaybı
Makat çatlağı (anal fissür)
Ergenlikte düzensiz veya fazla adet kanamaları
Alyuvar üretimini baskılayan ya da demir emilimini bozan bazı ilaçlar
Sık enfeksiyonlar ve kronik hastalıklar
Erken bebeklikte belirgin kansızlıkla seyreden kalıtsal durumlar (ör. talasemi)

Çocuklarda Demir Eksikliğinin Belirtileri

En yaygın bulgu solukluktur; özellikle göz kapaklarının iç yüzü, ağız içi, avuç içleri ve tırnak yataklarında fark edilebilir. Huzursuzluk, iştahsızlık, çabuk yorulma, güçsüzlük ve çarpıntı hissi görülebilir.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Belirgin cilt/mukoza solukluğu
Huzursuzluk ve uyku düzensizliği
İştahsızlık ve büyüme geriliği şüphesi
Aşırı ağlama veya katılma nöbetleri
Güçsüzlük, eforla çabuk yorulma
Çarpıntı hissi

Ağır demir eksikliğinde buz, toprak veya metal gibi besin olmayan maddeleri yalama/çiğneme (pika) görülebilir. Dikkat ve konsantrasyon güçlüğü de eşlik edebilir. Erken tanı ve uygun tedaviyle bu yakınmalar genellikle düzelir.

Tanı Yöntemleri

Tanı, kan testleriyle (tam kan sayımı ve demir parametreleri) konur. Demir eksikliği anemisi saptandığında, altta yatan kan kayıplarını dışlamak için dışkıda gizli kan testi ve idrar incelemeleri gerekebilir. Gizli kanama aralıklı olabileceğinden testlerin tekrarı istenebilir; idrarla kan kaybının çocuklarda en sık nedeni idrar yolu enfeksiyonlarıdır.

Tedavi Yöntemleri

Çoğu çocukta tedavi ağızdan demir preparatlarıyla yapılır. Tedavi süresi genellikle yaklaşık 3 aydır; ilk haftalarda hemoglobin yükseltilir, izleyen haftalarda demir depoları tamamlanır. Erken doğan veya düşük doğum ağırlıklı bebeklerde hekim önerisiyle koruyucu demir desteği gerekebilir.

Demir Eksikliğini Önleme

Gecikmeden tedaviye başlamak ve beslenme düzenini iyileştirmek esastır.

İlk 6 ay yalnız anne sütü, ardından 2 yaşa kadar emzirmenin sürdürülmesi
Demirden zengin ek gıdaların zamanında ve yeterli verilmesi
Aşırı inek sütü tüketiminden kaçınma
Et, yumurta sarısı, yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller ve demirle zenginleştirilmiş tahılların dengeli tüketimi
C vitamini içeren besinlerle (ör. narenciye, biber) demir emiliminin artırılması