Çocuklarda Kabızlık Nedenleri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri

Çocukluk çağı kabızlığı çoğunlukla işlevsel olup diyetle yetersiz lif ve sıvı alımı, fiziksel inaktivite ve tuvalet erteleme davranışlarıyla ilişkilidir; daha nadiren endokrin, nörolojik veya anatomik hastalıklar altta yatar. Tanı, ayrıntılı öykü ve fizik muayene ile konur; alarm bulguları varlığında laboratuvar, görüntüleme ve anorektal fizyoloji testleri endikedir. Tedavinin temelini liften zengin beslenme, yeterli hidrasyon, düzenli tuvalet rutini ve davranışsal yaklaşımlar oluşturur; gerekirse osmotik dışkı yumuşatıcılar ve eşlik eden anal fissüre yönelik lokal tedaviler uygulanır. Persistan veya komplike olgularda çocuk gastroenterolojisi ve çocuk cerrahisi değerlendirmesi, endoskopi ve manometri gibi ileri tetkikler gerekebilir. Erken ve bütüncül yaklaşım, enkoprezis ve tekrarlayan anal fissür gibi komplikasyonların önlenmesinde anahtardır.

Çocuklarda kabızlık nedir?

Çocuklarda kabızlık; sert ve kalın kıvamlı dışkının, ağrı ve zorlanmayla, seyrek aralıklarla yapılmasıdır. Çoğu çocuk için iki günde bir ile günde iki kez arası dışkılama normal kabul edilir; anne sütü alan bebeklerde sıklık daha fazla olabilir.

Kabızlık bebeklik ve çocuklukta çok yaygındır. İlk basamak yaklaşım; altta yatan tetikleyicileri saptamak, beslenme ve yaşam tarzını düzenlemek, tuvalet rutini oluşturmak ve gerektiğinde hekim kontrolünde ilaç kullanmaktır.

Kabızlığın başlıca nedenleri

En sık nedenler işlevseldir: posadan fakir beslenme, az su içme, hareketsizlik ve tuvaleti erteleme davranışı. Bazı ilaçlar (ör. demir preparatları, diüretikler, bazı psikiyatrik ilaçlar) da kabızlığa yol açabilir. Daha nadiren endokrin (hipotiroidi), nörojenik, Hirschsprung hastalığı, anal darlık gibi organik nedenler söz konusudur.

Bebeklerde olası nedenler

Anne sütünden ek gıdaya geçiş ve mama konsantrasyonundaki değişiklikler
1 yaş öncesi önerilmeyen inek sütüne erken ve aşırı yüklenme
Diş çıkarma ve hareketlenme dönemlerinde dengesiz beslenme
Bebekte kullanılan demir ilaçlarının etkisi

Çocuklarda olası nedenler

Posasız, liften fakir ve az sulu beslenme; fast-food ve abur cubur tüketimi
Yetersiz su içimi ve fiziksel hareketsizlik
Okulda veya oyunda tuvaleti erteleme; ağrılı dışkılama sonrası tuvalet korkusu
Aşırı inek sütü tüketimi
Hipotiroidi, bağırsak hareket bozuklukları veya doğuştan anatomik darlıklar
Kullanılan ilaçların kabızlık yapıcı yan etkileri

Belirtiler

Bebeklerde belirtiler

2–3 güne kadar uzayabilen dışkılama aralıkları ve sert dışkı
Dışkılama sırasında huzursuzluk, ağlama, uykusuzluk
Karın ağrısı, şişlik ve anal bölgede çatlak gelişimi

Çocuklarda belirtiler

Birkaç gün tuvalete çıkmama, sert ve iri dışkı
Karın ağrısı-şişlik, dışkılama sırasında zorlanma
İç çamaşırda dışkı sızıntısı (enkoprezis), idrar kaçırma
Makattan taze kan, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
İştahsızlık ve huzursuz davranış değişiklikleri

Alarm bulguları

İnatçı kusma, şiddetli karın ağrısı veya dışkılayamama
Tekrarlayan makattan kanama
Kilo kaybı, büyüme geriliği veya ateş

Tanı yöntemleri

Tanı çoğunlukla öykü ve fizik muayeneye dayanır. Dışkılama sıklığı ve kıvamı, beslenme ve tuvalet alışkanlıkları, kullanılan ilaçlar ve eşlik eden hastalıklar sorgulanır. Muayenede karın şişliği-hassasiyeti ile anal bölgede fissür veya tıkanma bulguları değerlendirilir.

Gerektiğinde karın röntgeni, laboratuvar testleri ve seçilmiş olgularda rektal manometri veya endoskopi planlanabilir.

Tedavi yaklaşımları

Temel yaklaşım yaşam tarzı değişikliğidir: liften zengin beslenme, bol su tüketimi, düzenli fiziksel aktivite ve tuvalet eğitimi. Muz, elma ve havuç gibi kabızlığı artırabilen gıdaların aşırı tüketimi, kakao-çikolata, fast-food ve aşırı inek sütü sınırlandırılabilir.

Gerekli durumlarda dışkı yumuşatıcı ilaçlar hekiminiz gözetiminde verilir. Eşlik eden anal fissürde ılık oturma banyoları ve uygun topikal tedavilerle ağrı kontrolü ve iyileşme sağlanır. Tedaviye iyi yanıt alınsa bile nüksü önlemek için yeterli süre sürdürmek önemlidir.

Tuvalet eğitimi baskısız ve destekleyici olmalı; özellikle kahvaltı sonrası olmak üzere düzenli tuvalet zamanı belirlenmelidir.

Evde bakım ve yaşam tarzı

Tuvalet isteği geldiğinde ertelememek; acele etmeden tam boşalmayı beklemek
Günlük yeterli su içmek; lifli sebze, meyve ve tam tahıl tüketimini artırmak
Düzenli hareket: yürüyüş, koşu, yaşa uygun sporlar
Okul ve bakım verenlerle tuvalet erişimi ve rutinler konusunda iş birliği
Stres, kardeş doğumu, okul başlangıcı gibi psikososyal etkenlerde gerekirse uzman desteği

Ne zaman doktora başvurmalı?

3 günden uzun süren dışkılayamama veya şiddetli karın ağrısı
Makattan tekrarlayan kanama, mide bulantısı-kusma
İlaç ve yaşam tarzı düzenlemelerine yanıtsızlık
Kilo kaybı, büyüme geriliği veya tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
Altta yatan organik neden şüphesi: çocuk gastroenterolojisi/cerrahisi görüşü