Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit): Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Otitis media with effusion (OME), okul öncesi çağda yaygın olup, kulak zarının arkasında enfeksiyon bulgusu olmaksızın sıvı birikmesiyle seyreder ve çoğu olgu birkaç hafta-3 ay içinde kendiliğinden düzelir. Patogenezde başlıca etken östaki borusu işlev bozukluğudur; üst solunum yolu enfeksiyonları, adenoid hipertrofisi, alerjik rinit ve pasif sigara dumanı risk faktörleridir. Tanı, pnömotik otoskopi ve timpanometri ile desteklenir; işitme testleri etkilenmenin derecesini ortaya koyar. Tedavide ilk seçenek izlem olup, rutin antibiyotik/dekonjestan/antihistaminik önerilmez; persistan efüzyon ve belirgin işitsel-dilsel etkilenmede ventilasyon tüpü ve seçilmiş olgularda adenoidektomi düşünülür. Tedavi edilmeyen olgularda iletim tipi işitme kaybı, dil ve konuşma gecikmesi ve orta kulakta yapısal sorunlar gelişebilir. Önleyici stratejiler arasında aşılar, pasif sigaradan kaçınma, emzirme ve alerji yönetimi yer alır.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Nedir?

Otitis media with effusion (OME), kulak zarının arkasında, akut enfeksiyon bulguları olmaksızın sıvı birikmesiyle seyreden bir durumdur. En sık okul öncesi dönemde görülür ve çoğu olgu haftalar içinde kendiliğinden düzelir. En belirgin şikayet geçici iletim tipi işitme kaybıdır; kulakta dolgunluk, hafif denge sorunları ve çınlama eşlik edebilir.

OME, çocukların önemli bir kısmının yaşamında en az bir kez görülür. Kış aylarında ve üst solunum yolu enfeksiyonlarının sık olduğu dönemlerde artış gösterir. Uzamış olgularda işitme ve dil-gelişim izlemi kritik öneme sahiptir.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Nedenleri

Temel mekanizma, orta kulak ile geniz arasındaki bağlantıyı sağlayan östaki borusunun işlev bozukluğudur. Aşağıdaki durumlar riski artırır:

Üst solunum yolu enfeksiyonları sonrası östaki borusunda tıkanma
Geniz eti (adenoid) büyümesi
Alerjik rinit ve artmış mukus üretimi
Pasif sigara dumanına maruz kalma
Sinüzit, reflü, barotravma (uçak yolculuğu vb.)
Erken çocukluk döneminde östaki borusunun kısa ve yatay anatomisi

Östaki Borusu İşlev Bozukluğu

Çocuklarda östaki borusunun anatomik özellikleri, orta kulakta negatif basınç ve sıvı birikimine zemin hazırlar. Alerji, enfeksiyon ve adenoid hipertrofisi, boru açıklığını daha da azaltır.

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları

Nezle ve grip gibi enfeksiyonlar mukozal ödem ve mukus artışına yol açarak östaki borusunu tıkar; sıvı orta kulakta hapsolur.

Alerjiler

Alerjik rinit, nazofarinkste inflamasyon ve sekresyonu artırarak havalanmayı bozar; OME riskini yükseltir.

Geniz Eti Büyümesi (Adenoid Hipertrofisi)

Büyümüş adenoid, östaki borusu ağzını mekanik olarak daraltır ve tekrarlayan efüzyonlara neden olabilir.

Pasif Sigara Dumanı

Tütün dumanı, nazofarinks mukozasında kronik irritasyon ve ödem oluşturur; OME ve tekrarlayan enfeksiyon riskini artırır.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Belirtileri

Belirtiler çoğunlukla hafif ve sinsi seyreder:

İşitme kaybı; TV sesini artırma, ismi söylenince tepki vermeme
Kulakta dolgunluk/başınç hissi, kulakla oynama
Huzursuzluk, dikkat ve öğrenme güçlüğü
Nadir: denge sorunları ve kulak çınlaması
Genellikle ağrı ve ateş yoktur; varsa akut otit düşünülür

Kulakta Dolgunluk ve Basınç Hissi

Sıvı, kulak zarının arkasında basınç oluşturarak tıkanıklık ve dolgunluk algısı yaratır.

İşitme Kaybı

İletim tipi işitme kaybı genellikle geçicidir; uzarsa okul başarısı ve dil gelişimi etkilenebilir.

Denge Problemleri ve Tinnitus

Bazı çocuklarda hafif dengesizlik ve kulak çınlaması görülebilir.

Ağrı ve Ateş Olabilir mi?

OME tipik olarak ağrısızdır. Ağrı/ateş gelişirse akut orta kulak enfeksiyonu eşlik ediyor olabilir ve hekim değerlendirmesi gerekir.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı klinik muayene ve basit ofis testleriyle konur.

Otoskopik/Pnömotik Otoskopi

Kulak zarında matlaşma, retraksiyon, hava-sıvı seviyesi veya kabarcıklar saptanabilir; pnömotik otoskopi ile zardaki hareket kısıtlılığı değerlendirilir.

Timpanometri

Orta kulaktaki basınç ve zar hareketi ölçülür; OME’de sıklıkla Tip B eğri izlenir.

Odyometri ve Tarama Testleri

Yaşa uygun saf ses odyometri, oyun odyometrisi veya OAE/ABR ile işitme kaybının derecesi belirlenir.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Nasıl Tedavi Edilir?

Yaklaşım, semptomların şiddetine ve süresine göre bireyselleştirilir.

İzlem (Bekle-Gör)

Çoğu çocukta ilk 3 ay içinde spontan düzelme olur. Bu dönemde aile eğitimi ve işitme/dil gelişiminin yakın takibi önemlidir.

İlaçların Rolü

OME için rutin antibiyotik, dekonjestan ve antihistaminik önerilmez. Eşlik eden alerjik rinit varsa, hekim uygun gördüğünde alerji tedavisi düşünülebilir.

Cerrahi Yöntemler: Kulak Tüpü ve Geniz Eti

Persistan efüzyon (≥3 ay) ve işitme kaybı, konuşma/dil geriliği, sık tekrarlayan akut otit veya zar/orta kulakta yapısal değişikliklerde ventilasyon tüpü uygulanabilir. Seçilmiş olgularda adenoidektomi eklenebilir.

Takip

İzlemde timpanometri/odyometri ile değerlendirme yapılır; tüp uygulanan çocuklarda su teması ve kontrol planı aileyle paylaşılır.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Olası Komplikasyonlar

Uzamış olgularda işitme kaybı, dil ve konuşma gecikmesi, akademik ve sosyal etkilenme görülebilir. Zar retraksiyonu, atelektazi ve nadiren kolesteatoma gelişebilir.

Çocuklarda Sıvı Birikmesi (Otit) Nasıl Önlenir?

Pasif sigara dumanından uzak durma
Grip ve pnömokok aşılarının zamanında yapılması
Emzirme ve biberonla sırtüstü beslenmeden kaçınma
El hijyeni, kalabalık kapalı ortamlardan kaçınma
Alerji tetikleyicilerinin kontrolü
Burun tıkanıklığında hekim önerili tuzlu su spreyleri

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonlarından Korunma

Hijyen, dengeli beslenme ve yeterli uyku bağışıklığı destekler, enfeksiyon sıklığını azaltır.

Sigara Dumanından Uzak Durma

Tütün dumanına maruziyeti sıfıra indirmek OME riskini anlamlı biçimde azaltır.

Aşılar

Grip ve pnömokok aşıları üst solunum yolu infeksiyonlarını ve dolaylı olarak OME riskini azaltır.

Alerji Yönetimi

Alerjenlerden kaçınma ve uygun tedavi, nazofarinks inflamasyonunu azaltarak östaki fonksiyonunu iyileştirir.

Emzirme ve Beslenme Alışkanlıkları

İlk 6 ay emzirme ve biberonu yatay pozisyonda vermemek OME riskini düşürür.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Çocuklarda Otit Ne Kadar Sürede İyileşir?

OME sıklıkla 4-12 haftada düzelir; bazı olgularda 3 ayı aşabilir. 3 aydan uzun sürerse değerlendirme ve izlem sıklaştırılmalıdır.

Kulak Tüpü Ameliyatı Nasıl Bir İşlemdir?

Kısa süren, genellikle günübirlik ve çocuklarda çoğunlukla genel anestezi altında yapılan bir girişimdir. Tüpler çoğu zaman 6-18 ay içinde kendiliğinden atılır.

Otit Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Uzun süreli efüzyon; işitme ve dil gelişiminde gecikme, okul başarısında düşme ve orta kulakta yapısal değişikliklere yol açabilir. Düzenli KBB ve odyoloji izlemi önerilir.