Çocuklarda Üst Solunum Yolu Hastalıkları Belirtileri ve Tedavisi

Çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonları kış aylarında damlacık ve temas yoluyla kolay bulaşır; nezle, grip, farenjit, larenjit, sinüzit ve otit sık görülürken bronşit, bronşiolit ve pnömoni alt solunum yolunu tutabilir. Tedavi çoğunlukla semptomatiktir; antibiyotikler yalnızca bakteriyel olgularda (ör. streptokokal tonsillit, bazı sinüzit ve otitler, pnömoni) gereklidir. Grip aşısı yıllık koruma sağlar; yumurta alerjisi artık mutlak kontrendikasyon değildir ve uygun sağlık ortamında uygulanabilir. Evde bakımda sıvı alımı, dinlenme, serin ve temiz hava, burun için serum fizyolojik ve hekim önerili ateş düşürücüler etkilidir. Solunum sıkıntısı, inatçı yüksek ateş, beslenememe/dehidratasyon, kulak akıntısı-ağrısı, 3 aydan küçük bebekte ateş veya eşlik eden ciddi hastalık varlığında tıbbi değerlendirme geciktirilmemelidir.

Çocuklarda Üst Solunum Yolu Hastalıkları Nedir?

Kış aylarında soğuk hava, kapalı ve kalabalık ortamlar ile hava kirliliği, çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonlarını artırır. Virüsler damlacık (öksürme, hapşırma, konuşma) ve temas yoluyla yayılır; bazıları cansız yüzeylerde 48-72 saate kadar canlı kalabilir.

Neden Kış Aylarında Artar?

Soğuk hava ile kapalı mekânlarda uzun süre bulunma ve havalandırmanın yetersizliği bulaşı kolaylaştırır. Küçük partiküllü virüsler alt hava yollarına daha derin ilerleyebilir.

Kimler Risk Altında?

Yenidoğan ve küçük bebekler, bağışıklık sistemi zayıf olanlar, kronik hastalığı veya alerjisi bulunan çocuklar enfeksiyonları daha ağır geçirebilir. Aynı virüs, okul çağında hafif seyrederken bebekte bronşiolit ya da zatürreye yol açabilir.

En Sık Görülen Hastalıklar ve Tedavi Yaklaşımları

Rinit (Nezle)

Virüslerin yol açtığı nezlede belirtiler genellikle maruziyetten 12-36 saat sonra başlar. Burun akıntısı-tıkanıklık, hapşırma, boğazda yanma, hafif ateş ve öksürük tipiktir.

Tedavi: Antibiyotik gerekmez. Dinlenme, bol sıvı, burun için serum fizyolojik damla/spreyle temizlik ve hekim önerisiyle ateş-analjezi şurupları yeterlidir.

Grip (İnfluenza)

Nezleye göre daha ağır seyreder; titreme, 38.5 °C üzerinde ateş (çoğunlukla 3 güne kadar), baş-kas ağrıları, halsizlik ve bazen bulantı-kusma görülebilir.

Tedavi ve korunma: Antibiyotik etkisizdir. Sıvı, istirahat ve semptom gidericiler tercih edilir. Riskli çocuklarda erken dönemde antiviral tedavi düşünülebilir. Grip aşısı her yıl, mevsim başlamadan uygulanmalıdır; ilk kez aşılanacak küçük çocuklarda yaşa ve geçmiş aşı durumuna göre iki doz gerekebilir. Yumurta alerjisi, güncel kılavuzlara göre aşılama için mutlak engel değildir; sağlık profesyoneli gözetiminde uygulanabilir.

Orta Kulak İltihabı (Otit)

Üst solunum yolu enfeksiyonunu takiben östaki tüpünün tıkanmasıyla orta kulakta sıvı ve enfeksiyon gelişebilir. Kulak ağrısı, ateş, bazen akıntı ve geçici işitme azlığı olabilir.

Tedavi: Ağrı kesiciler esastır; yaş ve şiddete göre hekim antibiyotik başlayabilir. Tedavi edilmezse mastoidit gibi komplikasyonlar gelişebilir.

Sinüzit

Yüzde basınç/ağrı (göz çevresi, elmacık), burun tıkanıklığı-akıntısı, geniz akıntısı ve öksürük tipiktir.

Tedavi: Destek tedavisi (nazal irrigasyon, analjezi) verilir. Semptomlar çok şiddetli ise (yüksek ateş, yoğun irinli akıntı/yüz ağrısı) en az 3 gün sürerse ya da 10 günden uzun sürer veya kötüleşirse antibiyotik düşünülebilir.

Farenjit ve Akut Tonsillit

Boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, ateş ve bazen kulak ağrısı görülebilir. Olguların çoğu viraldir; A grubu beta hemolitik streptokok saptanırsa antibiyotik gereklidir.

Tedavi: Hekim değerlendirmesiyle hızlı test/kültür sonucuna göre uygun antibiyotik başlanır; gereksiz antibiyotikten kaçınılır. Ağrı ve ateş için semptomatik ilaçlar verilir.

Larenjit (Krup)

Ani başlayan boğuk, havlama tarzı öksürük ve ses kısıklığı tipiktir; bazı çocuklarda nefes alma güçlüğü gelişebilir.

Tedavi: Soğuk buhar ve ses istirahati yararlıdır. Orta-ileri vakalarda hekim kısa süreli steroid verebilir. Nefes darlığı olan çocuk acilen değerlendirilmelidir.

Bronşiolit

Genellikle RSV kaynaklıdır ve 6 ay-2 yaş arasında hırıltı, hızlı nefes alma, beslenme güçlüğü ve öksürükle seyreder.

Tedavi: Destekleyicidir (sıvı, oksijen ihtiyacına göre hastanede izlem). Küçük bebeklerde yakın takip gerekir.

Bronşit

Daha büyük çocuklarda hırıltı, balgamlı öksürük ve sık solunum görülür. Çoğu viral olup kendi kendine düzelir.

Tedavi: Balgamı rahatlatan ilaçlar ve gerekirse nefes açıcılar kullanılabilir. Klinik kötüleşme veya zatürre şüphesi varsa hekim antibiyotik başlayabilir.

Pnömoni (Zatürre)

Şiddetli ve balgamlı öksürük, yüksek ve inatçı ateş, belirgin halsizlik ve solunum sıkıntısı ile seyreder. Riskli çocuklarda daha sık görülür.

Tedavi: Bakteriyel pnömonide antibiyotik gerekir. Solunum yetmezliği bulguları varsa hastane yatışı gerekir; uygun olgular yakından izlenerek evde tedavi edilebilir.

Evde Bakım ve Korunma

Evde destekleyici bakım

Bol sıvı, yeterli dinlenme ve hafif, besleyici gıdalar
Serin, temiz ve iyi havalandırılmış ortam
Burun için serum fizyolojik ile temizlik; küçük bebeklerde nazal aspirasyon
Hekimin önerdiği ateş düşürücüler (aspirin çocuklarda kullanılmamalıdır)
Öksürük-soğuk algınlığı ilaçları, 6 yaş altına hekime danışılmadan verilmemelidir

Bulaşın önlenmesi ve okul

Hasta çocuk ateşliyken okula gönderilmemelidir
El hijyeni, öksürürken/hapşırırken ağız-burun kapatma ve ortak eşya kullanımını azaltma
Evde ve araçta sigara içilmemelidir; duman kalıntısı da tetikleyicidir

Aşılar ve özel notlar

Grip aşısı yıllık koruma sağlar; mevsim öncesi uygulanması önerilir
Yumurta alerjisi, güncel kılavuzlara göre grip aşısına mutlak engel değildir; uygun sağlık ortamında güvenle yapılabilir
Riskli bebeklerde RSV’ye karşı korunma için hekim önerisiyle immünoprofilaksi seçenekleri değerlendirilebilir

Ne Zaman Hekime Başvurulmalı?

3 günden uzun süren yüksek ateş veya ateşin tekrar etmesi
Hızlı/çekilmeli nefes alma, göğüste çekilme, morarma, belirgin hırıltı
Sıvı alamama, tekrarlayan kusma, az idrar (dehidratasyon)
Şiddetli kulak ağrısı veya kulak akıntısı
Şiddetli boğaz ağrısı ile döküntü
3 aydan küçük bebekte ateş
Altta yatan kalp-akciğer hastalığı, bağışıklık yetmezliği gibi durumlarda belirtilerin kötüleşmesi