Cushing Sendromu Nedir? Cushing Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Cushing sendromu, kortizolün kronik olarak yüksek seyretmesi sonucu gelişen ve hem eksojen steroid kullanımı hem de endojen hormon üretim bozukluklarıyla ilişkili bir tablodur. Klinik tablo; santral obezite, “ay yüzü”, dorsoservikal yağ birikimi, ciltte incelme-mor strialar, kas zayıflığı, hipertansiyon ve glukoz metabolizması bozuklukları ile karakterizedir. Tanı için 24 saatlik idrarda serbest kortizol, gece geç tükürük kortizolü ve düşük doz deksametazon baskılama testi temel tarama yöntemleridir; etiyolojiyi ayırt etmek için ACTH ölçümü ve hipofiz/adrenal görüntüleme yapılır. Tedavi altta yatan nedene göre cerrahi, radyoterapi ve medikal seçenekleri içerir; iatrojenik olgularda steroidin kademeli kesilmesi esastır. Tedavi edilmeyen olgularda kardiyometabolik risk artar, osteoporoz ve enfeksiyon eğilimi belirginleşir. Yaşam tarzı ve beslenme düzenlemeleri, medikal-sürvelyans sürecine destek sağlar.

Cushing Sendromu Nedir?

Cushing sendromu, vücudun uzun süre boyunca normalin üzerinde kortizol maruziyetine girmesiyle ortaya çıkan bir hormonal düzensizliktir. Nedenleri iki ana grupta toplanır: dışarıdan alınan kortikosteroidlere bağlı eksojen nedenler ve vücudun kendi üretiminin arttığı endojen nedenler. Kortizol; kan basıncını, kan şekerini, bağışıklık ve stres yanıtını düzenleyen temel bir hormondur. Aşırılığı ise yağ dağılımında değişiklik, kas ve kemik dokusunda kayıp, ciltte incelme ve metabolik bozukluklar gibi yaygın etkiler doğurur.

Cushing Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler yavaş ilerleyebilir ve kişiden kişiye değişebilir. Sık görülen bulgular şunlardır:

Yüzde yuvarlak ve dolgun görünüm (ay yüzü), ensede/dorsal bölgede yağ birikimi
Gövde ve karın bölgesinde belirgin yağlanma, kol ve bacakların göreceli incelmesi
Ciltte incelme, kolay morarma ve yara iyileşmesinde gecikme
Karın, kalça ve uyluklarda pembe-mor çatlaklar (stria)
Kas güçsüzlüğü ve eforla artan yorgunluk
Yüksek tansiyon, kan şekeri yüksekliği ve tip 2 diyabet eğilimi
Akne, yüzde tüylenme (kadınlarda), adet düzensizliği; erkeklerde libido azalması

Bu yakınmalar mevcutsa gecikmeden bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Cushing Sendromu Nedenleri Nelerdir?

Nedenler eksojen ve endojen olarak iki başlıkta incelenir.

Eksojen Cushing Sendromu

En sık, uzun süre ve yüksek dozda kortikosteroid kullanımı sonucu görülür. Ağızdan, enjeksiyon, bazen de yüksek doz ve uzun süreli inhaler/krem formları benzer risk yaratabilir. Tedavi endikasyonu olan hastalıklarda en düşük etkili dozun ve en kısa sürenin tercih edilmesi riski azaltır.

Endojen Cushing Sendromu

Vücut içinde kortizol üretiminin artmasıyla oluşur. En yaygın neden, hipofiz bezindeki iyi huylu adenomanın fazla ACTH salgılayarak adrenal bezleri uyarmasıdır. Daha nadiren akciğer veya pankreas gibi organlardan kaynaklanan ektopik ACTH üretimi ya da adrenal bezde gelişen adenom/karsinom/hyperplazi doğrudan kortizol fazlalığına yol açar.

Cushing Sendromu Nasıl Önlenir?

Önleme çoğunlukla steroid kullanımına bağlı olgular için geçerlidir. Hekimin önerdiği en düşük etkili dozun kullanılması, gereksiz ve uzun süreli kullanımdan kaçınılması ve ilacın aniden bırakılmayıp kademeli azaltılması esastır. Düzenli hekim kontrolü ve yan etki izlemi olası sorunların erken saptanmasına yardımcı olur. Endojen nedenler tamamen önlenemese de, belirtiler geliştiğinde erken başvuru prognozu iyileştirir.

Cushing Sendromu Nasıl Geçer?

Kalıcı düzelme, altta yatan nedenin tedavisiyle mümkündür. Steroid kaynaklı olgularda hekim gözetiminde doz azaltılır ya da eşdeğer etkinlikte alternatif tedavilere geçilir. Hipofiz veya adrenal kökenli tümörlerde cerrahi ilk seçenektir; çıkarılamadığında veya kalıntı olduğunda radyoterapi ve/veya kortizol sentezini/etkisini baskılayan ilaçlar kullanılabilir. Tedavi sonrası hormon düzeyleri ve klinik yanıt yakın takip edilir.

Cushing Sendromu Tanısı Nasıl Konulur?

Tanı, kortizol fazlalığının gösterilmesi ve kaynağının belirlenmesine dayanır. Sıklıkla kullanılan testler:

24 saatlik idrarda serbest kortizol ölçümü
Gece geç saat tükürük kortizolü
Düşük doz deksametazon baskılama testi

ACTH düzeyi, olgunun ACTH-bağımlı mı bağımsız mı olduğunu ayırt etmede yol gösterir. Nedene yönelik görüntüleme için hipofiz MR’ı ve adrenal BT/MR kullanılabilir.

Cushing Sendromu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Tedavi, yüksek kortizolün kontrol altına alınması ve kaynağın ortadan kaldırılmasını hedefler; kişiye özgü planlanır.

Cerrahi Tedavi

Hipofiz mikroadenomu veya adrenal tümör varlığında cerrahi rezeksiyon genellikle ilk tercihtir. Cerrahi sonrası geçici kortizol replasmanı gerekebilir ve nüks açısından izlem yapılır.

İlaç Tedavisi

Cerrahiye uygun olmayan, tümör çıkarılamayan ya da kökeni belirlenemeyen olgularda kortizol sentezini azaltan veya reseptör düzeyinde etkisini bloke eden ilaçlar kullanılabilir. Yan etkiler arasında baş ağrısı, mide bulantısı, kas ağrıları, yorgunluk ve düşük potasyum sayılabilir; düzenli laboratuvar izlemi önerilir.

Radyoterapi

Hipofiz kökenli hastalıkta cerrahiye ek veya alternatif olarak konvansiyonel radyoterapi ya da stereotaktik radyocerrahi uygulanabilir. Amaç, tümör dokusunu hedeflerken çevre dokuların korunmasıdır.

Cushing Sendromu ile Ortaya Çıkabilecek Riskler

Tedavi edilmediğinde kardiyometabolik ve iskelet sağlığı üzerinde ciddi sonuçlar gelişebilir:

Hipertansiyon ve kardiyovasküler olaylarda artış
Osteoporoz ve kırık riski (özellikle omurga/kaburga)
Glukoz intoleransı ve tip 2 diyabet
Kas kaybı ve belirgin yorgunluk
Bağışıklık baskılanmasına bağlı enfeksiyon eğilimi

Cushing Sendromu İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım

Tedavi sürecini desteklemek ve iyileşmeyi hızlandırmak için:

Aşırıya kaçmadan düzenli, düşük etkili egzersizler (yürüyüş, yoga, dirençle hafif çalışmalar)
Yeterli uyku, stres yönetimi ve gerekirse psikolojik destek
Kas-eklem ağrıları için sıcak/soğuk uygulamalar ve nazik esneme egzersizleri
Düşme-kırık riskini azaltacak ev düzenlemeleri ve kemik sağlığına yönelik önerilere uyum

Cushing Sendromunda Beslenme Nasıl Olmalı?

Beslenme planı, kardiyometabolik riski azaltmayı ve kemik-kas sağlığını desteklemeyi hedefler:

Düşük sodyum: Tuzlu ve işlenmiş gıdalardan kaçınma
Kalsiyum ve D vitamini: Süt ürünleri, yağlı balıklar ve yeşil yapraklı sebzeler
Yeterli protein: Et, balık, yumurta, baklagiller
Antioksidan zengini meyve-sebzeler ve tam tahıllar
Rafine şeker ve işlenmiş gıdaların sınırlandırılması

Cushing Sendromu Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Cushing hastalığı ve sendromu farkı nedir?

Cushing hastalığı, hipofiz bezindeki tümörün fazla ACTH salgılamasıyla ortaya çıkan ACTH-bağımlı bir alt tiptir. Cushing sendromu ise nedeni ne olursa olsun vücutta kortizol fazlalığını tanımlar.

Cushing sendromunda hangi hormon artar?

Temel sorun kortizol fazlalığıdır; ACTH düzeyi ise altta yatan nedene göre yüksek (ACTH-bağımlı) ya da düşük (ACTH-bağımsız) olabilir.

Cushing sendromu nasıl anlaşılır?

Santral obezite, ay yüzü, ciltte mor çatlaklar, kas zayıflığı ve hipertansiyon gibi belirtiler uyarıcıdır. Kesinleşmesi için kortizol düzeylerini değerlendiren laboratuvar testleri gerekir.

Cushing sendromu hangi tahlillerle teşhis edilir?

24 saatlik idrarda serbest kortizol, geç gece tükürük kortizolü ve düşük doz deksametazon baskılama testi başlıca tarama araçlarıdır. Gerekirse ACTH ölçümü ve hipofiz/adrenal görüntüleme yapılır.

Cushing sendromu iyileşir mi?

Altta yatan neden tedavi edildiğinde çoğu hastada kortizol düzeyleri normale döner ve belirtiler kademeli olarak geriler. Steroid kaynaklı olgularda kontrollü doz azaltımı, tümöre bağlı olgularda cerrahi ve/veya ilaç-radyoterapi ile başarılı sonuçlar elde edilebilir.