Cüzzam Nedir? Cüzzam Hastalığı Belirtileri ve Cüzzam Nasıl Bulaşır?

Cüzzam, Mycobacterium leprae’nin neden olduğu, başlıca deri ve periferik sinirleri tutan kronik bir enfeksiyondur. Bulaşın esas olarak tedavi almayan hastaların solunum damlacıklarıyla ve uzun süreli yakın temasla gerçekleştiği, kuluçka süresinin ortalama 5 yıl (20 yıla kadar) olduğu kabul edilir. Klinik spektrum tüberküloit ile lepromatöz uçlar arasında değişir; pratikte DSÖ paucibasiller ve multibasiller sınıflaması, araştırmada ise Ridley–Jopling sistemi kullanılır. Tanı klinik değerlendirme ve biyopsi ile konur; lepromin testi tanısal değil, sınıflandırmada yardımcıdır. Hastalık çoklu ilaç tedavisiyle tamamen iyileştirilebilir; uygun tedavi bulaştırıcılığı hızla azaltır ve sakatlıkları önler. Geç tanı ise geri dönüşsüz nöropati, deformite ve göz komplikasyonları gibi ciddi sonuçlara yol açabilir.

Cüzzam Nedir?

Cüzzam (lepra), Mycobacterium leprae adlı bakterinin yol açtığı, yavaş seyirli ve bulaşıcı bir enfeksiyondur. En çok deriyi ve periferik sinirleri, ayrıca burun iç yüzeyi ve üst solunum yollarının mukozasını etkiler. Tedavi edilmezse his kaybı, kas zayıflığı ve kalıcı şekil bozukluklarına varan ciddi sonuçlar doğurabilir. Hastalık tarih boyunca bilinir; günümüzde daha çok tropik ve subtropik bölgelerde, özellikle Hindistan ve Brezilya’da görülür.

Cüzzam Neden Olur?

Etken bakteri çok yavaş çoğalır ve hastalığın ortalama kuluçka süresi yaklaşık 5 yıldır; bazı kişilerde ilk belirtiler 20 yıla kadar gecikebilir. Bulaşın, tedavi görmeyen hastaların öksürme veya hapşırma ile saçtıkları solunum damlacıklarının uzun süreli yakın temasla solunması yoluyla gerçekleştiği düşünülür. Gündelik kısa temaslarla bulaşıcılık düşüktür. Amerika kıtasında bazı armadillo türleri de enfeksiyonu taşıyabilir.

Cüzzamla İlişkili Riskler

Kalıcı sinir hasarı, el ve ayakta kas zayıflığı/felç, duyusal kayıplar
Yanık ve kesiklerin fark edilememesi sonucu ikincil enfeksiyonlar
Göz tutulumu, iritis, glokom ve körlüğe kadar gidebilen görme kaybı
Kronik burun tıkanıklığı, burun kanaması ve nazal septum çökmesi
Saç/kaş/kirpik dökülmesi, anatomik şekil bozuklukları ve sakatlık
Erektil disfonksiyon, kısırlık ve bazı olgularda böbrek problemleri

Cüzzam Nasıl Önlenir?

Tedavi almayan cüzzamlı kişilerle uzun süreli yakın temastan kaçınmak
Endemik bölgelerde dikkatli olmak ve mümkünse armadillolarla temastan sakınmak
El sıkışma, sarılma, aynı masada oturma gibi kısa temasların bulaştırıcı olmadığını bilmek
Cinsel yolla ve gebelik sırasında anneden bebeğe geçişin beklenmediğini hatırlamak
Erken tanı ve uygun tedavi ile toplumda bulaşın hızla azalacağını unutmamak

Cüzzam Belirtileri ve Tipleri

Cilt ve Sinir Belirtileri

Renk değişikliği gösteren (soluk ya da kızarık), uyuşuk yamalar
Kalın, kuru veya sert cilt; ağrısız nodüller; ayak tabanında ülser
Yüz ve kulaklarda şişlik; saç dökülmesi
Sinir kalınlaşması, el/ayakta güçsüzlük veya felç
Dokunma, ısı ve ağrı duyusunda azalma; lezyonların haftalarca iyileşmemesi
Fasiyal sinir tutulduğunda gelişebilen göz sorunları ve görme kaybı

Klasik Üç Tip

Tüberküloit cüzzam: Az sayıda lezyon, güçlü bağışıklık yanıtı ve düşük bulaştırıcılık.
Lepromatöz cüzzam: Yaygın lezyonlar ve nodüller, sinirler ve diğer organlarda tutulum, daha yüksek bulaştırıcılık.
Sınırda cüzzam: İki uç tipin özelliklerinin bir arada görüldüğü ara tablo.

DSÖ (WHO) Sınıflaması

Paucibasiller (PB): Beş ve daha az deri lezyonu, yayma negatif.
Multibasiller (MB): Beşten fazla lezyon ve/veya yayma pozitif.

Ridley–Jopling Sınıflaması

TT (tüberküloit): Az sayıda, çoğu düz ve uyuşuk lezyon; minimal sinir hasarı; kendiliğinden gerileyebilir, aynı kalabilir veya ilerleyebilir.
BT (sınırda tüberküloit): Daha fazla lezyon ve daha belirgin nöropati; gerileyebilir ya da ağırlaşabilir.
BB (orta sınır): Kırmızımsı plaklar, orta derecede uyuşma, lenf düğümlerinde şişme ve daha fazla sinir hasarı; seyir değişkendir.
BL (sınırda lepromatöz): Düz lezyonlar, kabarıklıklar, plaklar ve nodüllerle çok sayıda tutulum; yaygın duyusal kayıp.
LL (lepromatöz): Bol bakterili çok sayıda lezyon, saç dökülmesi ve belirgin periferik nöropati; aşağı evrelere gerilemez.
Belirsiz cüzzam: Tek, hafif uyuşuk bir lezyonla çok erken dönem; zamanla yukarıdaki tiplere evrilebilir.

Cüzzam Nasıl Teşhis Edilir?

Tanıda öykü ve fizik muayene esastır; gerekli durumlarda deri veya sinir biyopsisi ve bakteriyolojik inceleme yapılır. Lepromin deri testi tanı koydurmaz; daha çok bağışıklık yanıtını ve hastalığın spektrumunu değerlendirmede yardımcıdır (tüberküloit uçta genelde pozitiftir).

Tedavi ve İzlem

Cüzzam Nasıl Geçer?

Cüzzam kendiliğinden düzelmez; tedavi edilmezse ilerler ve geç dönemdeki sinir ve doku hasarlarının geri döndürülmesi mümkün olmayabilir.

Cüzzam Nasıl Tedavi Edilir?

Hastalık çoklu ilaç tedavisiyle (MDT) tamamen tedavi edilebilir. DSÖ, 1995’ten bu yana standart rejimleri dünya genelinde ücretsiz sağlamaktadır. Çoğu hastada birden fazla antibiyotik birlikte kullanılır; tedavi süresi hastalığın tipine göre birkaç aydan 1–2 yıla kadar uzayabilir. Uygun tedavi kısa sürede bulaştırıcılığı azaltır; ilaçlara düzenli uyum direnç gelişimini önler.

Cüzzam ile Yaşam

Erken tanı ve tedavi deformite ve sakatlıkları önler. Tedavi sırasında yeni uyuşuk alanlar fark edilirse hekime bildirilmelidir; duyarsız bölgeler yanma ve kesilere karşı korunmalıdır. İleri evrelerde kalıcı sorunlar kalsa bile rehabilitasyon, göz bakımı ve gerekirse rekonstrüktif cerrahi ile yaşam kalitesi artırılabilir.