Dalak Büyümesi (Splenomegali) Nedir? Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?
Splenomegali, dalağın patolojik olarak büyümesi olup çoğunlukla enfeksiyonlar, portal hipertansiyon, hematolojik hastalıklar, maligniteler ve infiltratif/metabolik bozukluklara ikincildir. Klinik tablo asemptomatik olabileceği gibi sol üst kadranda ağrı/dolgunluk, erken doyma, enfeksiyona yatkınlık, anemi ve trombositopeni ile ortaya çıkabilir. Tanıda fizik muayene, tam kan sayımı ve gerektiğinde ultrason/BT/MR ile kemik iliği değerlendirmesi kullanılır. Tedavi altta yatan nedene yöneliktir; bazı olgularda izlem uygunken, komplike veya nedeni saptanamayan durumlarda splenektomi düşünülebilir. Splenektomi öncesi/sonrası pnömokok, meningokok ve Hib aşıları ile yıllık grip ve uygun rapeller enfeksiyon riskini azaltır. Travma ve çarpışmalı sporlardan kaçınmak, dalak rüptürü riskini düşürür.
Dalak Büyümesi (Splenomegali) Nedir?
Dalak büyümesi, dalağın normal sınırların üzerinde genişlemesidir. Dalak; yaşlanmış kan hücrelerini filtreler, bağışıklık yanıtını destekler ve trombositleri depolar. Büyüdüğünde sağlıklı kırmızı kan hücreleri ile trombositleri de gereğinden fazla tutabilir, bu da anemiye, enfeksiyona yatkınlığa ve kanama eğilimine yol açabilir.
Dalak Büyümesinin Nedenleri
Splenomegali pek çok durumun sonucunda gelişebilir. Aşağıda sık görülen başlıca gruplar yer alır:
Enfeksiyonlar
- Viral: Mononükleoz gibi.
- Bakteriyel: Frengi, endokardit gibi.
- Paraziter: Sıtma gibi.
Karaciğer Hastalıkları ve Portal Hipertansiyon
- Siroz ve karaciğer fibrozisi.
- Portal ven basıncının artması (portal hipertansiyon).
Kan ve Bağışıklık Sistemi Hastalıkları
- Hemolitik anemiler.
- Otoimmün süreçlere bağlı hücre yıkımı.
- Lösemi ve lenfomalar (ör. Hodgkin hastalığı).
- Gaucher ve Niemann-Pick gibi depo hastalıkları.
Damar Tıkanıklığı ve Diğer Nedenler
- Dalak veya karaciğer damarlarında pıhtı (tromboz).
- Nadiren ilaçlar ve sistemik hastalıklar.
Belirtiler
Pek çok olgu asemptomatiktir. Belirti verenlerde sol üst kadranda ağrı veya dolgunluk (bazen sol omuza yayılır), erken doyma, yorgunluk, sık enfeksiyon, anemi ve kolay morarma/kanama görülebilir.
Dalak Büyümesi Nasıl Teşhis Edilir?
Fizik muayenede genişlemiş dalak ele gelebilir. Tanı ve nedenin aydınlatılması için şunlar kullanılabilir:
- Tam kan sayımı ve gerekirse periferik yayma.
- Karaciğer fonksiyon testleri.
- Görüntüleme: Ultrason, BT veya MR.
- Seçilmiş olgularda kemik iliği aspirasyonu/biyopsisi.
Dalak Büyümesi Nasıl Tedavi Edilir?
Altta Yatan Nedene Yönelik Tedavi
Yaklaşım temel olarak nedene yöneliktir: Bakteriyel enfeksiyonlar uygun antibiyotiklerle, hematolojik ve metabolik hastalıklar ilgili kılavuzlara göre tedavi edilir.
İzlem (Watchful Waiting)
Belirti vermeyen, nedeni netleşmeyen bazı olgularda yakın takip ve belirti geliştiğinde yeniden değerlendirme önerilebilir.
Splenektomi ve Aşılama
Ciddi komplikasyonlar, tedaviye direnç veya nedeni belirlenemeyen durumlarda splenektomi gündeme gelebilir. Cerrahi öncesi/sonrası pnömokok, meningokok ve Hib aşıları; ayrıca yıllık grip ve uygun rapel aşıları enfeksiyon riskini azaltır.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım
- Temas/çarpışma içeren sporlardan kaçının; travma rüptür riskini arttırır.
- Araç kullanırken emniyet kemeri takın.
- Aşılarınızı güncel tutun ve seyahat planlarında enfeksiyon risklerini göz önünde bulundurun.
Dalak Büyümesi Nasıl Önlenir?
Tüm vakalar önlenebilir olmasa da mononükleoz gibi enfeksiyonlardan korunmak, sıtmanın yaygın olduğu bölgelere seyahatte korunma önlemleri almak ve kalıtsal/metabolik hastalıklarda düzenli takip riski azaltır.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
Sol üst karında şiddetli ağrı, travma sonrası ani karın ağrısı/baygınlık hissi, yüksek ateş veya hızla kötüleşen genel durum acil değerlendirme gerektirir.
Dalak Büyümesi Nasıl Geçer?
Altta yatan neden tedavi edildiğinde dalak çoğu zaman normale döner. Neden kalıcı veya tedaviye dirençli ise tıbbi/cerrahi seçenekler değerlendirilir.