Damar Sertliği (Ateroskleroz) Nedir? Damar Sertliği Belirtileri ve Nedenleri

Ateroskleroz, arter intimasi içinde lipid birikimi, inflamasyon ve fibrozis ile karakterize, plağa bağlı lümen daralması ve endotel disfonksiyonuna yol açan sistemik bir süreçtir. Klinik tablo, etkilenen damar yatağına göre koroner arter hastalığı, serebrovasküler hastalık, renal arter stenozu ve periferik arter hastalığı olarak ortaya çıkar. Tanıda risk değerlendirmesi ve fizik muayeneyi takiben lipit profili, glisemik parametreler, ABI, duplex ultrason, EKG/efor testi ve BT/MR anjiyografi ile koroner kalsiyum skoru kullanılır. Tedavi; yaşam tarzı değişiklikleri, lipit düşürücü ve antihipertansif tedaviler, antitrombosit ajanlar ve diyabet yönetimi temelinde yürütülür. Uygun olgularda perkütan koroner girişim, balon anjiyoplasti-stent veya cerrahi (ör. CABG, karotis endarterektomi, periferik bypass/anevrizma onarımı) uygulanır. Uzun dönem izlemde risk faktörlerinin agresif kontrolü ve hasta uyumu morbidite/mortaliteyi azaltır.

Damar Sertliği (Ateroskleroz) Nedir?

Damar sertliği, atardamarların iç yüzeyinde plak adı verilen yağ, kolesterol, kalsiyum ve hücresel artıkların birikmesiyle damar duvarının kalınlaşıp esnekliğini kaybettiği, zamanla lümenin daraldığı kronik bir hastalıktır. Bu süreç genellikle sessiz ilerler; darlık kritik düzeye ulaştığında organ ve dokulara giden kan akımı azalır ve kalp krizi, felç ya da organ hasarı gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.

Damar Sertliği Nerede Görülür?

Ateroskleroz vücuttaki birçok arter yatağını etkileyebilir. Koroner arterlerde göğüs ağrısı (anjina), kalp krizi ve kalp yetmezliğine; karotis arterlerde geçici iskemik atak ve inmeye; böbrek arterlerinde kontrolsüz hipertansiyon ve böbrek fonksiyon kaybına; bacak ve kollardaki periferik arterlerde ise yürürken ağrı (klodikasyon), soğukluk, uyuşma ve ileri evrede doku kaybına yol açabilir.

Damar Sertliği Belirtileri

Erken evrede sıklıkla belirti vermez; darlık arttıkça semptomlar belirginleşir.

Göğüs ağrısı/rahatsızlık hissi, nefes darlığı, çarpıntı, yorgunluk
Bacaklarda yürümekle artan ağrı ve kramp (klodikasyon), soğukluk ve uyuşma
Kollarda güçsüzlük veya uyuşma
Geçici konuşma veya görme bozukluğu, baş dönmesi (serebral iskeminin işaretleri)
Yaraların geç iyileşmesi, ciltte renk değişikliği (özellikle alt ekstremitelerde)
Renal arter tutulumunda dirençli hipertansiyon ve böbrek fonksiyon bozukluğu

Damar Sertliği Nedenleri

Hastalığın gelişiminde birden çok risk faktörü rol oynar; bunların çoğu değiştirilebilir niteliktedir.

Yüksek LDL kolesterol ve trigliseritler
Hipertansiyon
Sigara ve diğer tütün ürünleri
Diyabet ve insülin direnci
Obezite, fiziksel inaktivite ve sağlıksız beslenme
İleri yaş, ailede erken kardiyovasküler hastalık öyküsü
Kronik inflamatuvar durumlar

Damar Sertliği Neye Yol Açar? (Komplikasyonlar)

Kontrol edilmediğinde ateroskleroz yaşamı tehdit eden olaylara zemin hazırlar.

Kalp krizi ve angina
İnme (felç) ve geçici iskemik atak
Periferik arter hastalığı, doku kaybı ve uzuv kaybı
Anevrizma ve rüptüre bağlı iç kanama
Kronik böbrek hastalığı ve böbrek yetmezliği
Kalp yetmezliği ve iskemik organ hasarı

Damar Sertliği Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı, klinik öykü ve fizik muayene ile başlar; risk faktörleri değerlendirilir ve damar yatağına özgü testler seçilir.

Kan testleri: lipit profili, glukoz/HbA1c
Ayak bileği–kol indeksi (ABI) ve Doppler/duplex ultrason
EKG ve efor/stres testleri
BT anjiyografi, MR anjiyografi
Koroner kalsiyum skoru ve gerektiğinde invazif anjiyografi

Damar Sertliği Tedavisi

Yönetim; yaşam tarzı düzenlemesi, farmakolojik tedavi ve uygun olgularda girişimsel/cerrahi yöntemlerin kombinasyonunu içerir.

Yaşam tarzı: Akdeniz tipi beslenme, doymuş/trans yağ ve tuzun kısıtlanması, kilo kontrolü, düzenli egzersiz, sigaranın bırakılması, alkolün sınırlandırılması, stres ve uyku yönetimi
Lipit düşürücü tedavi: statinler; gerekirse ezetimib veya PCSK9 inhibitörleri
Antihipertansifler: ACE inhibitörü/ARB, beta bloker, kalsiyum kanal blokeri, diüretikler
Antitrombosit/antikoagülan tedaviler, diyabetin optimal kontrolü
Girişimsel işlemler: balon anjiyoplasti ve stent ile darlıkların açılması

Cerrahi Tedavi

İleri darlık/tıkanıklık ve çok damarlı hastalıkta cerrahi seçenekler gündeme gelir. Koroner arter bypass grefti (CABG) ile kalp kasına kan akımı yeniden sağlanabilir; karotis endarterektomisi beyne giden akımı artırmak için plakları çıkarır. Periferik arter hastalığında bypass/endarterektomi ve uygun anevrizmalarda onarım işlemleri uygulanabilir. Uzun dönem başarı için düzenli takip ve risk faktörü kontrolü gereklidir.

Damar Sertliğini Önlemek İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım

Hastalığın başlamasını önlemek veya ilerlemesini yavaşlatmak büyük ölçüde günlük alışkanlıklarla ilişkilidir.

Akdeniz tipi, liften zengin dengeli beslenme
Doymuş ve trans yağların, rafine şeker ve tuzun kısıtlanması
Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz
Sağlıklı kilonun korunması, bel çevresi takibi
Sigara ve tütün ürünlerinin tamamen bırakılması
Alkol tüketiminin sınırlandırılması
Stres yönetimi ve 7–9 saat kaliteli uyku
Düzenli doktor kontrolü; kolesterol, tansiyon ve kan şekeri izlemi

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Bacaklarda damar sertliği nedir ve belirtileri nelerdir?

Periferik arter hastalığı olarak adlandırılır; yürürken baldırda ağrı/kramp, istirahatte soğukluk, uyuşma ve iyileşmeyen yaralarla seyreder.

Kollarda damar sertliği nedir ve hangi sorunlara yol açar?

Kol arterlerinin daralması dolaşımı azaltır; güçsüzlük, uyuşma ve eforla ağrı ortaya çıkabilir.

Kalpte damar sertliği nedir?

Koroner arter hastalığıdır; kalbi besleyen damarlarda plak birikimi göğüs ağrısı, nefes darlığı ve kalp krizi riskini artırır.

Bacaklarda damar sertliği tedavi edilmezse ne olur?

İlerleyerek doku ölümü, enfeksiyon, gangren ve uzuv kaybına neden olabilir.

Kollarda damar sertliği nasıl tedavi edilir?

Risk faktörü kontrolü ve ilaçlarla başlar; gerekirse girişimsel veya cerrahi işlemler uygulanır.

Kalpte damar sertliği belirtileri nelerdir?

Tipik olarak eforla artan göğüs ağrısı/yanma, nefes darlığı, çabuk yorulma ve ağır olgularda kalp krizi belirtileri görülür.

Bacaklarda damar sertliği risk faktörleri nelerdir?

Sigara, diyabet, hipertansiyon, hiperlipidemi, obezite ve hareketsiz yaşam en önemli etkenlerdir.

Damar sertliği nasıl geçer?

Kendiliğinden düzelmez; yaşam tarzı değişiklikleri ve uygun ilaç tedavisiyle ilerleme yavaşlatılabilir, bazı plaklarda kısmi gerileme sağlanabilir.

Damar sertliği nasıl önlenir?

Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, sigarayı bırakma, risk hastalıklarının (hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi) tedavisine uyum ve düzenli kontrollerle risk azaltılır.

Damar sertliği hangi yaşlarda daha sık görülür?

Genellikle 40 yaş sonrası artar; ancak risk faktörleri mevcutsa daha genç yaşlarda da görülebilir.

Damar sertliği stent takılmadan tedavi edilebilir mi?

Erken evrede yaşam tarzı ve ilaçlarla kontrol mümkün olabilir; ileri darlıklarda girişimsel veya cerrahi tedavi gerekebilir.

Damar sertliği psikolojik etkiler yaratır mı?

Kronik hastalık yükü stres, kaygı ve depresyona yol açabilir; psikososyal destek ve danışmanlık faydalıdır.

Damar sertliği erkeklerde ve kadınlarda farklı mı seyreder?

Erkeklerde genellikle daha erken yaşta ortaya çıkar; kadınlarda menopozdan sonra risk belirgin şekilde artar ve belirtiler farklılık gösterebilir.

Damar sertliği fiziksel aktiviteyi etkiler mi?

Özellikle alt ekstremite tutulumu yürürken ağrı ve performans kısıtlılığına neden olabilir.

Damar sertliği belirtileri herkeste aynı mıdır?

Hayır. Semptomlar etkilenen damar yatağına göre değişir; kalpte anjina, beyinde nörolojik bulgular, bacaklarda klodikasyon görülebilir.

Damar sertliği gelişen bireylerin hangi testleri yaptırması gerekir?

Lipit profili, glukoz, EKG, efor testi, ultrason ve BT/MR anjiyografi gibi testler tanı ve izlemde kullanılır.

Damar sertliği başka hangi hastalıklarla ilişkili olabilir?

Diyabet, hipertansiyon, obezite ve kronik böbrek hastalığı ile yakın ilişkilidir; bu durumlar ateroskleroz riskini artırır.