Damar Tıkanıklığı Nedir? Damar Tıkanıklığı Belirtileri Nelerdir?

Damar tıkanıklığı, pıhtı, aterosklerotik plak, emboli veya damar spazmı gibi etkenlerle kan akımının kısıtlanması ya da kesilmesi sonucu doku perfüzyonunun bozulmasıdır. Klinik tablo tıkanıklığın yerine göre değişir; ağrı, soğukluk, renk değişikliği ve nabız kaybı gibi periferik bulguların yanı sıra koronerlerde miyokard enfarktüsü, serebral damarlarda inme ve pulmoner yatakta emboli gelişebilir. Tanı; klinik değerlendirme ile birlikte Doppler ultrason, BT/MR anjiyografi ve invaziv anjiyografi gibi yöntemlerle konur, D-dimer ve ABI gibi testler yardımcıdır. Tedavi; yaşam tarzı düzenlemeleri, antitrombotik tedavi, lipid düşürücüler, tromboliz, endovasküler (anjiyoplasti/stent) ve cerrahi girişimlerden oluşur. Erken tanı ve zamanında reperfüzyon tedavisi doku kaybını ve mortaliteyi azaltır. Birincil korunma; sigaranın bırakılması, egzersiz, sağlıklı beslenme ve kardiyometabolik risklerin kontrolünü içerir.

Damar Tıkanıklığı Nedir?

Damar tıkanıklığı (vasküler oklüzyon), damarın içinde pıhtı, aterosklerotik plak, yağ parçacığı veya hava kabarcığı gibi bir engel nedeniyle kan akımının daralması ya da tamamen kesilmesidir. Kan akışının bozulması, ilgili dokulara oksijen ve besin taşınmasını azaltır; zamanında tedavi edilmezse kalıcı doku hasarı ve organ işlev kaybına yol açabilir.

Damar Tıkanıklığı Nerede Meydana Gelir?

Tıkanıklık vücudun çok farklı damar yataklarında görülebilir. Arteriyel sistemde kalp (koroner), beyin, bacak/kol (periferik), akciğer, karotis ve böbrek damarları etkilenebilir; venöz sistemde ise derin ven trombozu klinik açıdan önemlidir.

Yaygın bölgeler

Kalp damarları (koroner arterler): Miyokard perfüzyonu bozulur, kalp krizi riski artar.
Beyin damarları: Kan akımı kısıtlanır, inme (felç) gelişebilir.
Bacak ve kol damarları (periferik arterler): Yürürken artan ağrı, soğukluk ve iyileşmeyen yaralara neden olabilir.
Akciğer damarları: Pıhtı ile tıkanma pulmoner emboliye yol açar.
Karotis arterleri: Geçici iskemik atak (GİA) ve inme riski.
Böbrek damarları: Böbrek perfüzyonu azalır, hipertansiyon ve yetmezlik gelişebilir.
Göz damarları (retinal): Ani ve ağrısız görme kaybı oluşabilir.

Damar Tıkanıklığı Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler tıkanıklığın yerine ve derecesine göre değişir. Genel uyarı işaretleri arasında ağrı veya kramp, şişlik, cilt renginde solukluk/morarma/kızarıklık, bölgesel soğukluk ve nabızda azalma yer alır. Bacak damar hastalığında yürümekle artan ağrı (klaudikasyon) ve iyileşmeyen yaralar sık görülür.

Genel belirtiler

Ağrı, kramp veya rahatsızlık hissi
Şişlik ve gerginlik
Cilt renginde değişiklik (solukluk, morarma ya da kızarıklık)
Etkilenen bölgede soğukluk
Periferik nabızlarda azalma veya kayıp

Organa göre belirtiler

Kalp damarları: Göğüs ağrısı, nefes darlığı, terleme, bulantı
Beyin damarları: Konuşma bozukluğu, yüzde/kol/bacakta güçsüzlük veya uyuşma, ani görme kaybı, dengesizlik
Periferik arterler: Yürürken artan bacak ağrısı, soğukluk, solukluk, yara iyileşmesinde gecikme
Akciğer damarları: Aniden başlayan nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı
Karotis arterleri: Geçici görme kaybı, baş dönmesi, kısa süreli nörolojik defisitler
Böbrek damarları: Ani veya kötüleşen hipertansiyon, böğür ağrısı
Göz damarları: Ani, ağrısız görme kaybı

Damar Tıkanıklığı Neye Yol Açar?

Tıkanıklığın yeri ve şiddetine bağlı olarak aşağıdaki ciddi sonuçlar gelişebilir:

Kalp krizi (miyokard enfarktüsü)
İnme (felç) ve kalıcı nörolojik hasar
Pulmoner emboli ve solunum yetmezliği
Ekstremitelerde doku ölümü (iskemi) ve gangren
Böbrek fonksiyon kaybı ve yetmezlik
Ani görme kaybı

Damar Tıkanıklığı Neden Olur?

En sık nedenler arasında damar sertliği (ateroskleroz) ve damar içinde pıhtı oluşumu (tromboz) bulunur. Bunun yanı sıra vücudun başka bir bölgesinden koparak damarı tıkayan materyaller (emboli), damar spazmı, travma/cerrahi ve tümörler de tıkanıklığa yol açabilir. Diyabet, hipertansiyon, hiperlipidemi, obezite, sigara ve hareketsizlik başlıca risk faktörleridir; atriyal fibrilasyon gibi ritim bozuklukları pıhtı oluşumunu kolaylaştırır.

Sık nedenler

Ateroskleroz (plak oluşumu ve damar daralması)
Tromboz (damar içinde pıhtı oluşumu)
Emboli (pıhtı, yağ veya hava kabarcığının taşınarak damarı tıkaması)
Damar spazmları (soğuk, stres veya bazı ilaçlara bağlı)
Travma ve cerrahiye bağlı damar hasarı
Tümörlerin damara basısı veya damar içi yayılımı
Metabolik hastalıklar: diyabet, dislipidemi; hipertansiyon
Sigara, obezite ve uzun süreli hareketsizlik
Kalp ritim bozuklukları (ör. atriyal fibrilasyon)

Damar Tıkanıklığı Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı; ayrıntılı öykü ve fizik muayene ile başlar. Renk değişikliği, şişlik, soğukluk ve nabız kaybı değerlendirilir. Tıkanıklığın yeri ve derecesini belirlemek için görüntüleme ve laboratuvar testleri kullanılır.

Doppler ultrason: Kan akımını ve olası tıkanıklık düzeyini gösterir.
BT/MR anjiyografi: Damar yapısını ayrıntılı görüntüler.
İnvaziv anjiyografi: Gerekli durumlarda tanı ve tedaviyi aynı seansta sağlar.
EKG ve ekokardiyografi: Kalp kaynaklı pıhtı/embolilerin değerlendirilmesi.
Ayak bileği-brakiyal indeks (ABI): Periferik arter hastalığının taraması.
D-dimer ve diğer kan testleri: Pıhtılaşma aktivitesi ve risk faktörlerinin değerlendirilmesi.

Damar Tıkanıklığı Tedavisi

Tedavi, tıkanıklığın yeri, şiddeti ve nedenine göre bireyselleştirilir. Amaç kan akımını hızla yeniden sağlamak ve yeni olayları önlemektir. Erken başvuru ve uygun müdahale prognozu iyileştirir.

Başlıca tedavi seçenekleri

Yaşam tarzı değişiklikleri (sigarayı bırakma, egzersiz, beslenme düzeni)
İlaçlar: antiagreganlar, antikoagülanlar, statinler ve risk faktörü kontrolü
Trombolitik tedavi (seçilmiş olgularda pıhtı çözme)
Endovasküler girişimler: anjiyoplasti ve stent
Cerrahi: embolektomi, endarterektomi, bypass
Fizik tedavi ve rehabilitasyon (özellikle periferik arter hastalığında)

Damar Tıkanıklığı Nasıl Önlenir?

Birincil ve ikincil korunmada sağlıklı yaşam alışkanlıkları temel yaklaşımı oluşturur. Kardiyometabolik risklerin kontrolü ve düzenli takip, tıkayıcı damar hastalıklarının görülme ve tekrar riskini azaltır.

Doymuş ve trans yağdan fakir, sebze-meyve ve tam tahıldan zengin beslenme
Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz
Sigaranın bırakılması ve alkol tüketiminin sınırlanması
Sağlıklı kilonun korunması
Kan basıncı, kan şekeri ve kolesterolün hedeflerde tutulması
Yeterli sıvı alımı; uzun yolculuk ve masa başında düzenli hareket
Doktor önerisiyle uygun ilaçların kullanımı ve düzenli sağlık kontrolleri