Deliryum Nedir? Deliryum Belirtileri Nelerdir? Deliryum Tedavisi

Deliryum, saatler-günler içinde gelişen ve gün içinde dalgalanan dikkat, farkındalık ve bilişsel işlev bozukluğu ile karakterize akut bir beyin yeti bozukluğudur. Enfeksiyon, metabolik dengesizlik, ilaçlar, toksinler, cerrahi ve alkol/uyuşturucu ile ilişkili nedenler sık tetikleyicilerdir; ileri yaş ve demans başlıca risk faktörleridir. Klinik tablo çevresel farkındalıkta azalma, bilişsel ve davranışsal değişiklikler ile duygudurum belirtilerini içerir; hipoaktif, hiperaktif ve karışık alt tipler tanımlanır. Tanı klinik değerlendirme, fiziksel-nörolojik muayene ve hedefe yönelik laboratuvar/görüntüleme ile konur. Tedavi, altta yatan nedenin düzeltilmesi ve güvenli, düşük uyarımlı bir ortamda destekleyici bakımın sağlanmasına dayanır; ağır ajitasyon ve psikotik belirtilerde sınırlı farmakoterapi düşünülebilir. Uykunun düzenlenmesi, reorientasyon ve komplikasyonların önlenmesi bakımın temel unsurlarıdır.

Deliryum nedir?

Deliryum, birkaç saat ya da gün içinde aniden ortaya çıkan, bilinçte bulanıklık, dikkat ve odaklanma güçlüğü, algı bozuklukları ve kafa karışıklığı ile seyreden geçici fakat ciddi bir beyin işlev bozukluğudur. Belirtiler gün içinde iniş çıkış gösterebilir ve geceleri genellikle artar. Metabolik bozukluklar, enfeksiyonlar, bazı ilaçlar veya ilaç etkileşimleri, cerrahi ve anestezi, alkol/uyuşturucu etkileri ve toksin maruziyeti gibi çok sayıda neden rol oynayabilir. Demans belirtileriyle benzerlikler gösterebildiği için aile ve bakıcıların gözlemleri tanıda değerlidir. Altta yatan tıbbi sorun düzeltildiğinde deliryum bulguları çoğu zaman geriler.

Nedenler ve risk faktörleri

Başlıca nedenler

İlaçlara bağlı yan etkiler veya ilaç toksisitesi
Alkol ya da madde zehirlenmesi veya yoksunluğu
İnme, kalp krizi, akciğer/karaciğer hastalıkları, travma gibi tıbbi durumlar
Düşük sodyum veya kalsiyum gibi metabolik dengesizlikler
Şiddetli, kronik ya da yaşamı tehdit eden hastalıklar
Çocuklarda ateş ve akut enfeksiyonlar
Yaşlılarda idrar yolu enfeksiyonu, zatürre veya grip
Karbonmonoksit ve siyanür gibi toksinlere maruziyet
Yetersiz beslenme ve dehidrasyon
Uyku yoksunluğu, yoğun stres ve ağrı
Anestezi içeren cerrahi ve diğer girişimler
İlaç kombinasyonları ve etkileşimleri

Risk faktörleri

Demans, felç ve Parkinson hastalığı gibi beyin hastalıkları
Görme veya işitme kaybı
Birden çok eşlikçi tıbbi sorun

Olası sonuçlar

Deliryum saatler ile aylar arasında sürebilir. Tetikleyici etkenler hızla ele alınırsa iyileşme kısalabilir; ancak ağır hastalığı olan kişiler önceki bilişsel düzeylerine her zaman dönemeyebilir.

Genel sağlıkta gerileme
Tam iyileşememe
Bakım gereksiniminde artış
Ölüm riskinde artış

Önleme

Risk faktörlerini azaltmak, uyku hijyenini sağlamak, sakin ve tanıdık bir çevre oluşturmak ve gereksiz ilaçlardan kaçınmak deliryumun ortaya çıkışını ve şiddetini azaltabilir.

Belirtiler ve tipler

Deliryum belirtileri genellikle hızla başlar, gün içinde dalgalanır ve gece saatlerinde kötüleşebilir. Ortamın yabancılaşması, kafa karışıklığı ve davranış değişiklikleri ön plandadır.

Çevresel farkındalıkta azalma

Bir konuya yoğunlaşmada zorluk, konular arasında geçiş yapamama
Sorulara uygun yanıt vermekte güçlük ya da tek bir düşüncede takılı kalma
Önemsiz uyaranlarla dikkatin kolayca dağılması
Çevreye az ya da hiç tepki vermeme

Bilişsel bozulma

Kısa süreli bellek sorunları
Yönelim bozukluğu (kişi, yer, zaman)
Kelimeleri bulmada ve ifade etmede güçlük
Anlamsız ya da dağınık konuşma
Okuma ve yazmada zorlanma

Davranış değişiklikleri

Varsanı (halüsinasyon) görme
Huzursuzluk, ajitasyon ve saldırganlık
İnleme veya uygunsuz sesler çıkarma
İçe kapanma ve sessizlik
Yavaşlamış hareketler, uyuşukluk
Bozulmuş uyku düzeni ve gece-gündüz döngüsünün tersine dönmesi

Duygusal belirtiler

Kaygı, korku veya paranoya
Çökkünlük
Sinirlilik ve öfke patlamaları
Aşırı neşe ya da coşku
İlgisizlik
Hızlı, öngörülemeyen duygu durum değişimleri ve kişilik değişiklikleri

Deliryum tipleri

Hiperaktif: Huzursuzluk, ajitasyon, hızlı duygu durum değişimleri ve halüsinasyonlar
Hipoaktif: Azalmış motor aktivite, halsizlik ve aşırı uyuşukluk
Karışık: Hipoaktif ve hiperaktif özelliklerin dönüşümlü görülmesi

Deliryum ve demansın ayrımı

Deliryum ve demans ayrımı güç olabilir ve ikisi bir arada bulunabilir. Demans genellikle yavaş ilerler ve en sık nedeni Alzheimer hastalığıdır.

Başlangıç

Deliryum anidir; demans ise kademeli başlangıçlı ve ilerleyicidir.

Dikkat

Deliryumda dikkat ve odaklanma belirgin biçimde bozulur; demansta dikkat genellikle daha korunmuştur.

Dalgalanma

Deliryum belirtileri gün içinde dalgalanır; demansta iyi-kötü günler olsa da bilişsel düzey daha stabildir.

Tanı

Ruhsal durum değerlendirmesi

Hekim, sohbet ve standart testlerle farkındalık, dikkat, yönelim ve bellek gibi alanları değerlendirir. Aile ve bakıcıların gözlemleri tanıyı destekler.

Fiziksel ve nörolojik muayene

Altta yatan nedenleri saptamak amacıyla sistemik muayene yapılır; görme, denge, koordinasyon ve refleksler değerlendirilir.

Diğer testler

İdrar ve kan testleri, gerekirse beyin görüntüleme ve diğer tetkikler istenebilir.

Tedavi ve bakım

Tedavinin ilk adımı altta yatan nedenin saptanması ve düzeltilmesidir; örneğin sorunlu ilacın kesilmesi, metabolik dengenin sağlanması veya enfeksiyonun tedavisi. Deliryum için tek bir kür yoktur; güvenli, sakin ve destekleyici bir çevre sağlamak esastır.

Destekleyici bakım

Hava yolunun korunması, yeterli sıvı ve beslenme, erken mobilizasyon, ağrı yönetimi, inkontinansın ele alınması, gereksiz fiziksel kısıtlamalar ve sondalardan kaçınma ile çevresel değişikliklerin en aza indirilmesi önerilir. Ağrı için ilaç gerekebilir; ağır ajitasyon, belirgin kafa karışıklığı, korku ve halüsinasyonlarda sınırlı süreli ilaç kullanımı düşünülebilir.

Deliryumla başa çıkma ve destek

Deliryum riski olan veya iyileşme sürecindeki kişilere bakanlar, sağlığı destekleyen, nüksetmeyi azaltan ve günlük sorumlulukları kolaylaştıran adımlar atabilir.

Uykuyu destekleyin

Sakin ve sessiz bir ortam sağlayın
Aydınlatmayı günün saatine uygun tutun
Geceleri kesintisiz uyku için plan yapın
Gündüz rutininin korunmasına yardımcı olun
Gün içinde kişisel bakım ve aktiviteyi teşvik edin

Sakinliği artırın

Günlük değişiklikleri basit ve net biçimde anlatın
Tanıdık eşyaları bulundurun, ancak ortalığı düzenli tutun
Sakin yaklaşın ve kendinizi düzenli olarak tanıtın
Tartışmalardan kaçının, gerekirse güven verici dokunuş kullanın
Gürültü ve dikkat dağıtıcıları azaltın

Komplikasyonları önleyin

İlaçları uygun doz ve zamanda verin
Yeterli sıvı alımı ve dengeli beslenme sağlayın
Düzenli fiziksel aktiviteyi teşvik edin
Enfeksiyonlar ve metabolik bozukluklar için gecikmeden tıbbi yardım alın