Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir? Demir Eksikliği Neden Olur?

Demir eksikliği, ferritin depolarının azalması ve hemoglobin sentezinin yetersiz kalmasıyla ortaya çıkan, oksijen taşıma kapasitesini düşüren yaygın bir durumdur. Tanıda ferritin başta olmak üzere serum demir, TDBK, transferrin saturasyonu ve tam kan sayımı bir arada değerlendirilir; gerekli hallerde CRP/ESR, B12-folat ve çinko protoporfirin testleri de kullanılır. En sık nedenler; yetersiz alım, emilim bozuklukları, artmış gereksinim dönemleri ve kan kaybıdır; çay-kahve, yüksek kalsiyum alımı ve bazı gastrointestinal cerrahiler emilimi azaltabilir. Tedavide diyet düzenlemesi, C vitamini ile emilimin artırılması ve hekim gözetiminde demir takviyesi temel yaklaşımlardır. Tedavi edilmezse anemi, bilişsel-performans kaybı, bağışıklık zayıflığı ve gebelikte olumsuz sonuçlar gelişebilir.

Demir Eksikliği Nedir?

Demir eksikliği, vücudun demir depolarının azalmasıyla hemoglobin üretiminin düşmesi ve oksijen taşıma kapasitesinin zayıflaması sonucu ortaya çıkar. Ferritin düzeylerinin kadınlarda yaklaşık 10 ng/mL’nin, erkeklerde 22 ng/mL’nin altına inmesi eksiklik lehinedir. Demir; enerji üretimi, kas fonksiyonu ve bağışıklık yanıtı için gereklidir. Erken tanı ve uygun tedavi ile belirtiler düzelebilir ve komplikasyonlar önlenebilir.

Demir Eksikliği Nasıl Anlaşılır?

Tanıda ilk değerlendirme ferritin ile yapılır; düşük ferritin demir depolarının tükendiğini düşündürür. Kesin tanı için birden fazla parametre birlikte ele alınır.

Tam kan sayımı (hemoglobin, hematokrit, eritrosit indeksleri)
Serum demir düzeyi
Toplam demir bağlama kapasitesi (TDBK)
Transferrin saturasyonu
Ferritin
Retikülosit sayımı
CRP ve sedimentasyon (kronik hastalık anemisi ayrımı)
Serum B12 ve folat
Çinko protoporfirin

Kadınlarda Demir Eksikliği

Yetişkin kadınlarda ferritinin 10 ng/mL’nin altı demir eksikliğini destekler. Adet dönemlerindeki düzenli kan kaybı, gebelik ve emzirme gibi artmış gereksinim dönemleri temel risklerdir. Halsizlik, saç dökülmesi, kırılgan tırnak, nefes darlığı ve soğuğa hassasiyet sık bildirilir. Düzenli takip ve hekim önerisiyle diyet/takviye planı yapılmalıdır.

Erkeklerde Demir Eksikliği

Erkeklerde ferritinin 22 ng/mL’nin altına inmesi eksiklik lehinedir. Yetersiz alım, bağırsak emilim bozuklukları (ör. çölyak), kronik hastalıklar ve gastrointestinal kanamalar öne çıkan nedenlerdir. Erken tanı için ferritin ve demir parametrelerinin periyodik takibi önemlidir.

Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Demir eksikliği; enerji azalması, oksijen taşınmasında bozulma ve bağışıklık zayıflamasıyla birçok belirtiye yol açabilir.

Sürekli yorgunluk ve halsizlik
Soluk cilt ve mukozalar
Eforla artan nefes darlığı
Baş dönmesi ve sersemlik hissi
Soğuk el ve ayaklar
Çarpıntı veya düzensiz kalp atımı
Konsantrasyon güçlüğü ve zihinsel bulanıklık
Saç dökülmesi, kırılgan tırnaklar
Ağız kenarında yaralar, dilde ağrı/şişme
İştahsızlık ve bazı durumlarda pika (toprak, buz gibi maddelere istek)

Benzer şikayetler diğer hastalıklarda da görülebileceğinden, serum demir, ferritin ve hemoglobin gibi testlerle doğrulama yapılmalıdır.

Demir Eksikliği Neden Olur?

Demir eksikliği, alım yetersizliği, emilim bozuklukları, artmış gereksinim ve kan kaybının farklı kombinasyonlarıyla gelişir. Aşağıdaki durumlar riski artırır:

Yetersiz demir alımı (demirden fakir diyet)
Demir emilim bozuklukları (çölyak, Crohn, mide/bağırsak ameliyatları)
Artmış gereksinim (gebelik, emzirme, büyüme çağları)
Kan kaybı (ağır adet, gastrointestinal kanama)
Kronik hastalıklar
Vejetaryen/vegan beslenme
Aşırı çay ve kahve tüketimi (emilimi azaltır)
Parazit enfeksiyonları

Risk gruplarında düzenli laboratuvar izlemi, nedenin saptanması ve hedefe yönelik tedavi stratejileri esastır.

Demir Eksikliği Neye Yol Açar?

Uygun şekilde yönetilmediğinde demir eksikliği; demir eksikliği anemisine, kronik yorgunluğa, egzersiz kapasitesi ve bilişsel performansta azalmaya, saç dökülmesine ve enfeksiyonlara yatkınlığa neden olabilir. Çocuklarda büyüme-gelişme geriliği ve öğrenme güçlükleri, gebelikte ise erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riski artar.

Sıkça Sorulan Sorular

Demir Eksikliği Nasıl Giderilir?

Demirden zengin gıdalar (kırmızı et, sakatat, deniz ürünleri, baklagiller, koyu yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler) tercih edilmeli; C vitamini emilimi artırır. Hekim uygun görürse oral veya parenteral demir takviyesi uygulanabilir. Çay, kahve ve yüksek kalsiyum içeren gıdalar demirle aynı öğünde sınırlanmalıdır.

B12 ile Demir Eksikliği Aynı mı?

Hayır. Demir eksikliği çoğunlukla mikrositer anemi ve eforla artan nefes darlığıyla seyrederken, B12 eksikliği nörolojik belirtiler ve makrositer anemi ile ilişkilidir. İki eksiklik birlikte bulunabilir; ayırım için kan testleri gerekir.

Yetişkinlerde Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?

Yorgunluk, dikkat/performans azalması, çarpıntı, nefes darlığı ve enfeksiyonlara yatkınlık görülebilir; tedavi edilmezse anemi ve yaşam kalitesinde belirgin düşüş gelişir.

B12 ve Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

B12 eksikliğinde unutkanlık, uyuşma ve dil iltihabı; demir eksikliğinde soluk cilt, kırılgan tırnaklar, saç dökülmesi ve efor dispnesi öne çıkar. Kesin tanı laboratuvar ile konur.

Demir Eksikliği İçin Ne Yemeli?

Kırmızı et, karaciğer, yumurta, balık; mercimek, nohut; ıspanak, pazı; kuru üzüm ve kayısı önerilir. C vitamini kaynaklarıyla birlikte tüketmek emilimi artırır.

Demir Eksikliği Olanlar Ne Yememeli?

Çay, kahve, kakaolu içecekler ve kalsiyumdan zengin gıdalar demirle aynı öğünde aşırı tüketilmemelidir. Fitattan zengin tam tahıl/kepekli ürünler demir takviyeleriyle eş zamanlı alınmamalıdır.

Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?

Anemi, bilişsel ve fiziksel performans kaybı, bağışıklık zayıflaması; çocuklarda büyüme-gelişme sorunları ve gebelikte olumsuz doğum sonuçları görülebilir.