Displazi Nedir? Displazi Belirtileri ve Türleri Nelerdir?

Displazi, özellikle epitel dokularda hücresel atipi ve organizasyon bozukluğu ile seyreden, sıklıkla kanser öncüsü kabul edilen bir lezyondur. Başlıca risk etkenleri arasında HPV ve diğer kronik enfeksiyonlar, uzun süreli inflamasyon, tütün/alkol kullanımı, UV maruziyeti, kimyasallar, genetik yatkınlık ve immünsüpresyon yer alır. Tanı, tarama testleri (Pap smear/HPV, endoskopi) ve histopatolojik inceleme ile konur; derecelendirme klinik yönetimi belirler. Düşük dereceli displazide izlem uygun olabilirken, orta-yüksek dereceli olgularda ablasyon (kriyoterapi, lazer), eksizyon (LEEP, cerrahi) ve seçilmiş vakalarda farmakolojik tedaviler uygulanır. Erken saptama ve risk azaltma stratejileri (HPV aşısı, sigaranın bırakılması, güneşten korunma) ilerlemeyi ve malign dönüşümü anlamlı ölçüde azaltır.

Displazi Nedir?

Displazi, hücrelerin şekil, boyut ve diziliminde gelişen anormalliklerle tanımlanan ve çoğu zaman kanser oluşumundan önce görülen bir durumdur. En sık epitel kökenli dokularda saptanır ve rahim ağzı, ağız boşluğu, deri, solunum yolları ile sindirim sistemi gibi bölgelerde ortaya çıkabilir. Klinik olarak düşük (hafif), orta ve yüksek (şiddetli) derece olarak sınıflandırılır; düşük dereceli olgular gerileyebilirken, yüksek dereceli değişiklikler tedavi gerektirir.

Displazinin Belirtileri

Displazi çoğu zaman erken evrede belirti vermez ve rutin taramalar sırasında tesadüfen saptanır. Servikal displazide sıklıkla şikayet yoktur; ilerleyen vakalarda ilişki sonrası kanama, ara kanama veya pelvis ağrısı görülebilir. Sindirim sisteminde karın ağrısı, iştahsızlık, kilo kaybı ya da dışkıda kan; deri lezyonlarında renk, şekil ve boyut değişikliği; solunum yollarında kronik öksürük, hırıltı ve nefes darlığı görülebilir. Bu belirtiler spesifik olmadığından, tıbbi değerlendirme ve gerekirse biyopsi önemlidir.

Displazi Türleri

Rahim ağzı (servikal) displazisi: HPV ile ilişkili, tarama ile erken yakalanabilir.
Oral displazi: Tütün/alkol ile ilişkili, ağız mukozasında beyaz/kırmızı plaklar şeklinde görülebilir.
Deri displazisi: Güneş hasarı ile ilişkili lezyonlar (örn. aktinik keratoz) ve atipik nevüsler.
Solunum yolu displazisi: Özellikle sigara maruziyeti ile ilişkili bronş epitelinde değişiklikler.
Sindirim sistemi displazisi: Özofagus, mide ve kolonda kronik inflamasyon veya reflüye bağlı gelişebilir.
Meme ve diğer organlar: Rutin görüntüleme ve patoloji ile saptanabilir.

Displazi Nedenleri

Displazi, tek bir nedenden çok, genetik yatkınlık ve çevresel etkenlerin birleşimi ile ortaya çıkar.

Kronik enfeksiyonlar: HPV (serviks/orofarenks), H. pylori (mide), kronik hepatitler.
Uzun süreli inflamasyon: İnflamatuvar bağırsak hastalığı, kronik reflü (Barrett özofagusu).
Tütün/alkol kullanımı ve hava kirliliği.
Ultraviyole ışınları ve bazı kimyasal karsinojenler.
İmmünsüpresyon (HIV, organ nakli sonrası).
Genetik yatkınlık ve aile öyküsü.

Displazi Tanısı Nasıl Konulur?

Tanının temeli, tarama testleri ile saptanan şüpheli alanlardan alınan doku örneklerinin histopatolojik incelemesidir.

Servikal tarama ve kolposkopi

Pap smear ve/veya HPV testiyle anormallik saptanırsa kolposkopi yapılır; hedefli biyopsi ile derecelendirme yapılır.

Endoskopik değerlendirme

Gastroskopi ve kolonoskopi sırasında şüpheli lezyonlardan biyopsi alınır; gerektiğinde endoskopik rezeksiyon uygulanır.

Dermatolojik değerlendirme

Dermatoskopi ile incelenen cilt lezyonlarından eksizyonel veya punch biyopsi ile tanı kesinleşir.

Solunum yolu değerlendirmesi

Bronkoskopi ile alınan örneklerin patolojik analizi, displazinin varlığı ve derecesini ortaya koyar.

Displazi Tedavi Yöntemleri

Tedavi, lezyonun yeri, boyutu, derecesi ve hastanın özelliklerine göre kişiselleştirilir; amaç malign dönüşüm riskini azaltmaktır.

İzlem ve takip

Düşük dereceli değişikliklerde yakın takip ve tekrar testler yeterli olabilir.

Ablatif yöntemler (kriyoterapi, lazer)

Yüzeyel lezyonlarda anormal hücrelerin dondurulması veya lazerle ortadan kaldırılması.

Eksizyonel yöntemler (LEEP, cerrahi)

Servikste LEEP; deri ve gastrointestinal lezyonlarda cerrahi veya endoskopik eksizyon (EMR/ESD) uygulanabilir.

Farmakolojik yaklaşımlar

Seçilmiş olgularda topikal imikimod, 5-FU veya retinoid türevleri kullanılabilir.

Radyoterapi (seçilmiş durumlar)

Displazi için nadiren tercih edilir; cerrahinin uygun olmadığı ve yüksek riskli lezyonlarda düşünülür.

Displaziden Korunma Yolları

Düzenli taramalar (Pap smear/HPV testi, endoskopi, dermatolojik kontroller).
HPV aşısı ve güvenli cinsel yaşam; bariyer yöntemlerin kullanımı.
Sigaranın bırakılması ve pasif dumandan kaçınma.
Alkol tüketiminin sınırlandırılması.
Dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve sağlıklı kilo.
Güneşten korunma ve uygun cilt bakımı.
Kronik enfeksiyonların tedavisi ve inflamasyonun kontrolü.