Diyabetik Nefropati Nedir? Diyabete Bağlı Böbrek Hasarının Belirtileri ve Tedavisi

Diyabetik nefropati, kronik hipergliseminin glomerüler mikrodamarlarda oluşturduğu yapısal ve fonksiyonel bozulmaların sonucu gelişen, tip 1 ve tip 2 diyabette görülen ilerleyici bir böbrek hastalığıdır. Erken evrelerde mikroalbüminüri en duyarlı bulgulardan biridir; tanıda idrar albümin/kreatinin oranı, serum kreatinin ve eGFR temel parametrelerdir. Riskin ve ilerlemenin başlıca belirleyicileri hiperglisemi ve hipertansiyondur; dislipidemi, sigara ve genetik yatkınlık katkıda bulunur. Yönetimde sıkı glisemik kontrol, kan basıncının <130/80 mmHg hedeflenmesi, ACE inhibitörü veya ARB, SGLT2 inhibitörleri ve uygun hastalarda finerenon gibi ajanlarla böbrek koruması önerilir. Yaşam tarzı düzenlemeleri (tuz ve protein kısıtlaması, kilo yönetimi, egzersiz) ve düzenli laboratuvar izlemi ilerlemeyi yavaşlatır. Son evrede renal replasman tedavileri (hemodiyaliz, periton diyalizi) veya böbrek nakli gündeme gelir.

Diyabetik Nefropati Nedir?

Diyabetik nefropati, uzun süre yüksek seyreden kan şekeri nedeniyle böbreklerin süzme birimlerinde (glomerüller) oluşan damar hasarı sonucu gelişen, tip 1 ve tip 2 diyabette görülen ilerleyici bir böbrek hastalığıdır. Zamanla böbrek fonksiyonlarında azalma, kronik böbrek hastalığına ve ileri evrelerde diyaliz ya da böbrek nakli gereksinimine yol açabilir.

Hastalık çoğunlukla sinsi başlar; erken dönemde belirgin şikayet görülmeyebilir. Bu nedenle diyabetli bireylerde düzenli böbrek taraması büyük önem taşır.

Diyabetik Nefropatinin Belirtileri

Erken evrede sessiz seyredebilir; ilerledikçe aşağıdaki yakınmalar ortaya çıkabilir:

İdrarda köpüklenme ve protein kaçağı (proteinüri)
Bacak, ayak bileği ve göz kapaklarında şişlik (ödem)
Yüksek tansiyon
Gece sık idrara çıkma, idrar miktarında artma veya azalma
Halsizlik, yorgunluk, konsantrasyon güçlüğü
İştah azalması, bulantı ve kusma, bazen kilo kaybı
Ciltte kuruluk ve kaşıntı

İdrarda Protein Kaçağı (Proteinüri)

Glomerül hasarı sonucu proteinler idrara sızar; bu durum çoğu kez idrarda belirgin köpüklenme ile fark edilir ve en erken uyarıcı bulgulardandır.

Bacak ve Ayaklarda Şişlik (Ödem)

Sıvı-sodyum tutulumu arttıkça periferik ödem gelişir; özellikle ayak bilekleri ve bacaklarda şişlik görülebilir.

Kan Basıncı Yüksekliği (Hipertansiyon)

Böbrek hasarı tansiyonu yükseltebilir; aynı zamanda hipertansiyon da böbrek hasarını hızlandırır. Bu kısır döngünün kırılması için kan basıncının yakından takibi şarttır.

İdrar Alışkanlıklarında Değişiklik

Gece idrara kalkma, idrar hacminde artma veya azalmanın eşlik ettiği işeme düzeni değişiklikleri görülebilir.

Halsizlik ve Yorgunluk

Yetersiz filtrasyon sonucu toksin birikimi yorgunluk ve performans düşüklüğüne neden olabilir.

Bulantı, Kusma ve İştah Kaybı

İleri evrede üremik belirtiler arasında iştahsızlık, bulantı ve kusma yer alır; kilo kaybı tabloya eşlik edebilir.

Diyabetik Nefropatinin Nedenleri

Hastalığın temel nedeni kronik hipergliseminin böbrek mikrodamarlarında hasar oluşturmasıdır. Aşağıdaki faktörler riski artırır ve ilerlemeyi hızlandırır:

Uzun süreli yüksek kan şekeri
Kontrolsüz hipertansiyon
Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
Sigara kullanımı
Yüksek kolesterol ve trigliserid
Obezite ve hareketsiz yaşam
Uzun diyabet süresi

Süregen Hiperglisemi

Kan şekerinin hedeflerin üzerinde seyretmesi glomerüler yapıları zedeler ve nefropati gelişimini hızlandırır.

Kontrolsüz Hipertansiyon

Yüksek kan basıncı böbrek damarlarını doğrudan yıpratır; diyabetle birlikte etkisi katlanır. Düzenli ölçüm ve etkin tedavi kritiktir.

Genetik ve Aile Öyküsü

Ailede kronik böbrek hastalığı veya diyabetik nefropati öyküsü olanlarda risk artar; bu bireylerde daha sık tarama önerilir.

Yaşam Tarzı ve Beslenme

Aşırı tuz ve işlenmiş gıda tüketimi, sigara, sedanter yaşam ve fazla kilo böbrek hasarının ilerlemesine katkıda bulunur.

Diyabetik Nefropati Nasıl Teşhis Edilir?

Erken tanı, böbrek fonksiyonlarını korumada belirleyicidir. Tanıda laboratuvar ve gerekirse görüntüleme testleri birlikte kullanılır.

İdrarda albümin/kreatinin oranı (mikroalbüminüri)
Serum kreatinin ve hesaplanan eGFR
Genel idrar tahlili
Kan basıncı takibi
Gerektiğinde böbrek ultrasonu ve ilgili değerlendirmeler

Kan ve İdrar Testleri

İdrar tahlilinde protein ve kan varlığı, kan testlerinde kreatinin düzeyi ve diğer biyokimyasal göstergeler değerlendirilir.

Mikroalbüminüri ve ACR

İdrar albümin/kreatinin oranı (ACR) erken evre böbrek hasarını saptamada en duyarlı testlerden biridir.

Böbrek Fonksiyon Testleri (eGFR, Kreatinin)

eGFR böbreklerin süzme kapasitesini yansıtır; yüksek kreatinin ve düşen eGFR, fonksiyon kaybını gösterir.

Görüntüleme ve Ultrason

Ultrason, böbrek boyutu ve yapısı hakkında bilgi verir; eşlik eden yapısal sorunları ortaya koyabilir.

Diyabetik Nefropatinin Tedavi Seçenekleri

Amaç, böbrek hasarının ilerlemesini durdurmak veya yavaşlatmak ve komplikasyonları önlemektir. Tedavi bireye özgü planlanmalıdır.

Kan şekeri kontrolü ve glisemik hedeflere ulaşma
Kan basıncının 130/80 mmHg altına indirilmesi
Böbrek koruyucu ilaçlar: ACE inhibitörü/ARB, SGLT2 inhibitörleri; uygun hastada finerenon
Tuz kısıtlaması ve kişiye özel protein alımı
Lipid kontrolü, sigaranın bırakılması, kilo yönetimi
Düzenli laboratuvar izlemi ve hekim kontrolleri

Kan Şekeri Yönetimi

İnsülin veya diğer antidiyabetiklerle glisemik kontrol sağlanmalı; SGLT2 inhibitörleri uygun eGFR düzeylerinde ek böbrek koruması sunabilir.

Tansiyon Kontrolü

ACE inhibitörleri veya ARB’ler albuminürik hastalarda ilk tercihtir; düzenli ölçüm ve tuz kısıtlaması ile hedeflere ulaşmak kolaylaşır.

Böbrek Koruyucu İlaçlar

ACEi/ARB ile RAS blokajı temel yaklaşımdır; SGLT2 inhibitörleri ve uygun hastalarda non-steroidal MRA (ör. finerenon) ek fayda sağlayabilir. ACEi ile ARB’nin birlikte kullanımı önerilmez.

Diyaliz ve Böbrek Nakli

İleri evre böbrek yetmezliğinde hemodiyaliz veya periton diyalizi uygulanır; uygun donörle böbrek nakli yaşam kalitesini artırır.

Hasta İçin Pratik Öneriler

İlaçları düzenli ve hekim önerisine uygun kullanın; NSAID gibi böbreğe zararlı ilaçlardan kaçının.
Tuz tüketimini azaltın; diyetisyen eşliğinde günlük protein alımını kişiselleştirin.
Sigara ve alkolden uzak durun; haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapın.
ACR ve eGFR takibini aksatmayın; gerekli durumlarda nefrolojiye başvurun.

Sıkça Sorulan Sorular

Diyabetik nefropati nedir?

Diyabette böbreklerin küçük damarlarının hasarlanmasına bağlı gelişen ve zamanla böbrek fonksiyon kaybına yol açabilen bir hastalıktır.

Belirtileri nelerdir?

Proteinüriye bağlı idrarda köpüklenme, ödem, yüksek tansiyon, idrar alışkanlığında değişiklik, halsizlik, iştahsızlık ve bulantı-kusma görülebilir.

Kaç yılda gelişir?

Genellikle yıllar içinde ortaya çıkar; tip 1 diyabette çoğunlukla 10–15 yıl sonra, tip 2 diyabette daha erken dönemde saptanabilir.

Nasıl teşhis edilir?

İdrarda albümin/kreatinin oranı, serum kreatinin ve eGFR başlıca testlerdir; gerekiyorsa görüntüleme ile desteklenir.

Tedavi mümkün müdür?

Hasar geri döndürülemese de iyi glisemik ve tansiyon kontrolü ile uygun ilaçlar sayesinde ilerleme yavaşlatılabilir.

Diyaliz ne zaman gerekir?

eGFR ciddi düzeyde düştüğünde ve üremik belirtiler geliştiğinde diyaliz veya böbrek nakli gündeme gelir.

Böbrek yetmezliğine yol açar mı?

Tedavi edilmezse son dönem böbrek yetmezliğine ilerleyebilir.

Nasıl beslenilmeli?

Tuz kısıtlaması, kontrol edilen protein alımı ve dengeli karbonhidrat içeren, diyetisyen tarafından kişiselleştirilmiş bir plan önerilir.

Tansiyon kontrolü neden önemli?

Hipertansiyon böbrek hasarını hızlandırır; kontrolü, hastalığın seyrini belirgin biçimde iyileştirir.

Geri döndürülebilir mi?

Tam geri dönüş nadirdir; ancak erken tanı ve uygun tedaviyle böbrek fonksiyonu korunabilir ve ilerleme yavaşlatılabilir.