Diyabetik ve Charcot Ayak Cerrahisi
Diyabetik ayak, periferik nöropati ve sıklıkla eşlik eden biyomekanik bozuklukların tetiklediği doku hasarı ve enfeksiyonla karakterizedir. Duyu kaybı ve ayak üzerindeki anormal basınç dağılımı ülser gelişimini kolaylaştırır; Charcot nöroartropatisi ise eklem çökmesi ve deformiteyle ayak mimarisini bozarak ülser nüksünü artırır. Tedavinin temeli glisemik kontrol, enfeksiyon yönetimi, ileri yara bakımı ve etkin offloading uygulamalarıdır. Yapısal deformitelerin devam ettiği olgularda ortopedik/cerrahi düzeltme (örneğin artrodez, osteotomi) ülser rekürrensini ve ampütasyon riskini azaltmayı hedefler. Multidisipliner ekip yaklaşımı fonksiyonel sonuçları iyileştirir ve komplikasyonları azaltır.
Diyabetik ve Charcot ayak nedir?
Diyabetik ayak; kan şekeri kontrolü yetersiz olan diyabet hastalarında görülen, iyileşmesi zor ayak yaraları ve biçim bozukluklarının genel adıdır. Sinir hasarı (nöropati) nedeniyle duyu kaybı gelişir; bu da ayakkabı basısı, yabancı cisim batması ve küçük travmaların fark edilmeden ülserlere dönüşmesine yol açabilir. İleri evrede eklemlerde çökmeler ve belirgin şekil bozuklukları ortaya çıkar; Charcot nöroartropatisi olarak tanımlanan bu durum ayak mimarisini bozarak iyileşmeyi güçleştirir ve nüks riskini artırır.
Nasıl gelişir?
- Periferik nöropati ile duyu kaybı oluşur.
- Anormal basınç noktaları ve sürtünme ülser başlatır.
- Charcot nöroartropatisinde eklem stabilitesi bozulur ve eklem çökmeleri gelişir.
- Bozulan kemik-doku ilişkisi yaraların derinleşmesine ve enfeksiyona zemin hazırlar.
- Geciken tedavi ampütasyon riskini artırır.
Belirtiler ve riskler
Ayakta ısı artışı, kızarıklık, şişlik, şekil değişikliği, ağrı olmaksızın yaralar, kötü koku ve akıntı görülebilir. Duyu kaybı nedeniyle küçük yaralanmalar bile fark edilmeyebilir. Enfeksiyon, kemik tutulumu ve uzuv kaybı riski mevcuttur.
Tedavi yaklaşımı
Kan şekeri kontrolü ve yara bakımı
Glisemik kontrol tedavinin temelidir. Yara yönetiminde gelişmiş pansumanlar, enfeksiyon tedavisi ve basınçtan koruma (offloading) uygulanır. Uygun ayakkabı ve ortez seçimi yeni yara oluşumunu ve nüksü azaltır.
- Düzenli yara debridmanı ve uygun pansuman
- Basınç azaltıcı cihazlar (total contact cast, ortezler)
- Gerekirse kültüre dayalı antibiyotik tedavisi
Ortopedik/cerrahi düzeltme
Kalıcı deformiteler ve tekrarlayan ülserlerde ayak mimarisini normale yaklaştırmaya yönelik ortopedik/cerrahi girişimler (ör. artrodez, osteotomi, kemik ve yumuşak doku dengeleme) planlanabilir. Amaç, basınç noktalarını düzeltmek, ülser nüksünü ve enfeksiyon/ampütasyon riskini azaltmak, fonksiyonu ve yürüyüşü iyileştirmektir. Ameliyat kararı, yara durumu, damar sağlığı ve enfeksiyon kontrolü göz önünde bulundurularak verilir.
Multidisipliner bakım
Diyabetik ve Charcot ayak tedavisi, Ortopedi ve Ayak-Ayak Bileği Cerrahisi, Kalp Damar Cerrahisi, Yara Bakım Ünitesi, Dahiliye (Endokrinoloji/İç Hastalıkları) ve Plastik Cerrahi uzmanlarının birlikte çalıştığı bir ekip yaklaşımıyla yürütülür. Bu sayede hastaların güvenli ve hızlı şekilde günlük yaşama dönmesi hedeflenir.
Erken başvuru ve izlem
Erken dönemde başvuru, düzenli poliklinik kontrolleri, ayak bakımı eğitimi ve uygun ayakkabı-ortez kullanımı komplikasyonları azaltır. Hastaların evde günlük ayak kontrolü yapması ve küçük yaralanmaları dahi geciktirmeden değerlendirmesi önemlidir.