Egzama Nedir? Egzama Neden Olur?

Egzama, epidermal bariyer bozukluğu ve immün disregülasyonun etkileşimiyle gelişen kronik inflamatuar bir dermatozdur; genetik yatkınlık ve çevresel irritan/alerjen maruziyeti riski artırır. Klinik tablo kaşıntı, eritem, kuruluk, likenifikasyon ve veziküllerle seyreder; yaşa ve alt tipe göre dağılım değişir. Tetikleyiciler arasında deterjanlar, kokular, metaller, iklimsel koşullar (özellikle kışın düşük nem), stres ve bazı gıdalar bulunur; hastalık bulaşıcı değildir. Tanı genellikle kliniktir, şüpheli olgularda yama testi ve enfeksiyon değerlendirmeleri gerekebilir. Yönetim; günlük emolyan kullanımını, tetikleyicilerden kaçınmayı, alevlenmelerde topikal kortikosteroid veya kalsinörin inhibitörlerini ve gerekirse antipruritik/antimikrobiyal ajanları içerir.

Egzama Nedir?

Egzama, cildin koruyucu bariyerinin zayıflaması ve bağışıklık sisteminin aşırı tepkisiyle ortaya çıkan, alevlenme ve yatışma dönemleriyle seyreden kronik bir deri hastalığıdır. Kaşıntı, kızarıklık, kuruluk, çatlama ve zaman zaman kabarcıklar tipiktir. Hastalık bulaşıcı değildir; ancak tedavi edilmediğinde ciltte kalınlaşma, renk değişiklikleri ve enfeksiyon gibi ikincil sorunlara yol açabilir. Dermatoloji uzmanı muayenesi ile türü belirlenir ve buna göre kişiye özel bir tedavi planı oluşturulur.

Egzama Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler kişiden kişiye ve yaşa göre değişebilir. Bebeklerde yanak ve saçlı deride, çocuklarda dirsek ve diz arkalarında, yetişkinlerde eller, yüz, boyun ve eklem bölgelerinde daha sık görülür.

Şiddetli kaşıntı ve geceleri artabilen huzursuzluk
Kızarıklık, sıcaklık artışı ve iltihap görünümü
Kuruluk, çatlama, pullanma
Kabarcıklar, sızıntı ve kabuklanma
Uzun süren olgularda ciltte kalınlaşma (likenifikasyon)
Renk değişikliği (hiper/hipopigmentasyon)
İkincil enfeksiyon bulguları (akıntı, sarımsı kabuk, kötüleşen ağrı)

Egzama Türleri Nelerdir?

Egzama tek tip bir hastalık değildir; farklı neden, dağılım ve bulgularla seyreden birçok alt tipi vardır. En bilinenleri aşağıda özetlenmiştir.

Atopik Dermatit

En sık görülen alt tiptir; genellikle çocuklukta başlar. Kaşıntı, kızarıklık ve kuruluk ön plandadır; dirsek-diz içleri, yüz ve boyun sık etkilenir. Genetik yatkınlık ve bariyer bozukluğu ile ilişkilidir.

Kontakt Dermatit

İrritan veya alerjen bir maddeyle temas sonrası gelişir. Sabun, deterjan, parfüm, nikel gibi tetikleyiciler tipiktir. Temas bölgesinde kızarıklık, yanma, kaşıntı ve su toplamaları görülebilir.

Dishidrotik Egzama

Avuç içleri, parmak yanları ve ayak tabanlarında küçük, kaşıntılı, su dolu veziküllerle seyreder. Stres, terleme ve sık ıslanma alevlenmeleri tetikleyebilir.

Nummüler (Diskoid) Egzama

Para şeklinde yuvarlak, kaşıntılı plaklarla karakterizedir; kol, bacak ve gövdede sık görülür. Kuruluk ve soğuk hava atakları artırabilir.

Seboreik Dermatit

Yağ bezlerinden zengin alanlarda (saçlı deri, kaş, burun kenarı, göğüs) yağlı pullanma ve kızarıklıkla seyreder. Stres ve Malassezia türleriyle ilişkili olabilir.

Staz (Venöz) Dermatit

Kronik venöz yetmezliğe bağlı alt bacaklarda ödem, kaşıntı, renk değişikliği ve zaman zaman sızıntı-kabuklanma ile görülür.

Nörodermatit

Şiddetli kaşıntı-kaşıma döngüsü sonucunda sınırlı alanlarda cilt kalınlaşması gelişir. Ense, bilek, bacak ve anogenital bölge etkilenebilir; stresle alevlenebilir.

Diğer Bilinmesi Gereken Egzama Türleri

Xerotik (asteatotik) egzama ileri yaş ve soğuk havada aşırı kurulukla; beslenme yetersizliklerine bağlı egzama nadiren vitamin eksiklikleriyle; eczema herpeticum ise var olan egzamaya herpes virüsünün eklenmesiyle gelişen acil müdahale gerektiren tablolarla seyreder.

Egzama Neden Olur?

Egzama, genetik yatkınlık, cilt bariyerindeki yapısal zayıflık ve çevresel etkenlerin birleşimiyle ortaya çıkar. Alerjenler ve tahriş ediciler (deterjan, sabun, parfüm, nikel), iklim koşulları (soğuk-kuru hava), stres, hormonal dalgalanmalar ve bazı gıdalar alevlenmelere yol açabilir.

Genetik yatkınlık ve ailede atopik hastalık öyküsü
Cilt bariyerinin zayıflaması ve transepidermal su kaybı
Alerjen/irritan maruziyeti (polen, toz, hayvan tüyü, kimyasallar)
İklimsel faktörler (soğuk, düşük nem, aşırı nem)
Stres ve duygusal tetikleyiciler
Enfeksiyonlar ve mikrobiyota dengesizliği

Çocuklarda sıklıkla atopik dermatit şeklinde görülür; yanaklar, kıvrım bölgeleri ve eller etkilenir. Bebeklerde yaşamın ilk aylarında başlayabilir ve yanak, saçlı deri, dirsek-diz arkası gibi alanlarda kızarıklık, kuruluk ve kabuklanma izlenir.

Egzama Kimlerde Görülür?

Egzama her yaşta görülebilir; ancak atopiye yatkın bireyler, ailede alerji/astım öyküsü olanlar ve irritanlara sık maruz kalanlarda risk daha yüksektir.

Bebeklerde Egzama

Genellikle ilk altı ayda başlar. Yüz ve saçlı deri ön plandadır; kıvrım bölgeleri de etkilenebilir. Düzenli nemlendirme ve tahriş edicilerden korunma temel yaklaşımdır.

Çocuklarda Egzama

Dirsek ve diz arkaları, boyun ve eller sık etkilenir. Polen, toz akarları, sabun/deterjanlar ve bazı gıdalar alevlenmelere neden olabilir. Kaşıntı uyku sorunlarına yol açabilir.

Yetişkinlerde Egzama

Eller, yüz, boyun ve eklem bölgelerinde belirginleşebilir. Su ve kimyasallara mesleki maruziyet (kuaför, temizlik, gıda sektörü vb.) riski artırır; kronikleşme yaşam kalitesini düşürebilir.

Egzama Nasıl Tetiklenir?

Hassas cilt bariyeri çeşitli dış ve iç etkenlerle kolayca alevlenir. Tetikleyicileri tanımak ve maruziyeti azaltmak semptom kontrolünün anahtarıdır.

Sabun, deterjan, çözücüler ve kokulu kozmetikler
Toz, polen, hayvan tüyü gibi alerjenler
Soğuk-kuru hava, ani ısı değişimleri ve aşırı nem
Terleme, sürtünme ve yün/sentetik kumaşlar
Stres, uyku düzensizliği ve hormonal değişiklikler
Süt, yumurta, deniz ürünleri ve gluten gibi bazı gıdalar (kişiye göre değişir)
Sigara dumanı ve hava kirliliği

Kimler Risk Altındadır?

Ailede atopik hastalık öyküsü olanlar, cildi sık ıslanan ve kimyasal maddelerle çalışan meslek grupları (kuaför, temizlik, inşaat, sağlık, gıda), kronik stres yaşayanlar ve aşırı deterjan/temizlik ürünü kullananlar daha yüksek risk taşır.

Kışın Egzama Neden Artar?

Kış mevsiminde düşük ortam nemi, soğuk hava ve iç mekân ısıtıcıları cildin su kaybını artırarak bariyeri zayıflatır. Bu durum kuruluk, kaşıntı ve çatlamaların sıklaşmasına yol açar.

Düşük nem: İç/dış ortam havasının kuruması
Sıcak duş ve sık banyo alışkanlığı
Isıtıcıların havayı kurutucu etkisi
Yetersiz veya düzensiz nemlendirme
Yünlü ve sentetik kıyafetlerle sürtünme ve tahriş

Egzama Vücutta Nerelerde Görülür?

Yüz, boyun, dirsek içleri, diz arkaları, eller, ayaklar, göğüs ve sırt en sık etkilenen bölgelerdir. Türüne göre dağılım değişir: atopik dermatitte kıvrım bölgeleri, kontakt dermatitte temas alanı, seboreik dermatitte saçlı deri ve yüz, dishidrotikte el-ayak daha belirgindir.

El egzaması: Kuru, çatlak, kaşıntılı döküntüler
Kontakt dermatit: Alerjen/irritanla temas yerinde kızarıklık ve veziküller
Dishidrotik egzama: Avuç içi/ayak tabanında su dolu kabarcıklar
Staz dermatiti: Alt bacaklarda ödem ve renk değişikliği
Nörodermatit: Ense, bilek ve bacaklarda sınırlı kalın plaklar
Nummüler egzama: Gövde ve ekstremitelerde yuvarlak plaklar
Seboreik dermatit: Saçlı deri, kaş, burun kenarı

Egzama Nasıl Geçer?

Egzamanın tamamen ortadan kaldırılması her zaman mümkün olmasa da doğru bakım ve tedavi ile belirtiler kontrol altına alınabilir ve alevlenmeler seyrekleşir.

Cildi günde en az 1-2 kez, banyo sonrası ilk 3-5 dakika içinde yoğun emolyanlarla nemlendirin.
Tetikleyicileri belirleyip kaçının; kokulu ürünler, sert deterjanlar ve nikel içeren takılara dikkat edin.
Alevlenmelerde doktorunuzun önerdiği topikal tedavileri (ör. uygun sınıf kortikosteroidler veya kalsinörin inhibitörleri) düzenli ve doğru sürede kullanın.
Kaşıntı için gerekirse hekim önerili antihistaminikler ve ıslak pansuman/soğuk kompres yöntemlerinden yararlanın.
Ilık duş alın; kısa süreli banyo yapın ve nazik, sabunsuz/yarı sabun temizleyiciler tercih edin.
Yün ve sert sentetik kumaşlardan kaçın; pamuklu, gevşek kıyafetler giyin. Tırnakları kısa tutun.
Ev içinde nemlendirici cihaz kullanımı ve stres yönetimi (uyku hijyeni, nefes egzersizi) faydalı olabilir.
Sızıntı, sarı kabuklanma veya hızla kötüleşme varsa enfeksiyon açısından tıbbi değerlendirme alın.