Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Eklem kireçlenmesi (artroz/osteoartrit), eklem kıkırdağının dejenerasyonu ve subkondral kemik değişiklikleriyle seyreden, diz, kalça, el ve omurgayı sık etkileyen kronik bir hastalıktır. Başlıca risk etmenleri yaş, obezite, tekrarlayıcı yüklenme, önceki yaralanmalar, genetik yatkınlık ve biyomekanik hizalanma bozukluklarıdır. Tanı; klinik öykü, fizik muayene ve röntgende eklem aralığı daralması ile osteofitlerin gösterilmesine dayanır; MR/USG ve laboratuvar testleri ayırıcı tanıda yardımcıdır. Yönetim; eğitim, kilo kaybı, egzersiz ve fizik tedaviyi temel alır; topikal NSAID’ler ve seçilmiş olgularda oral analjezikler/enjeksiyonlar eklenebilir. İlerlemiş yapısal hasarda cerrahi (eklem artroplastisi) fonksiyon ve ağrıda belirgin iyileşme sağlayabilir.
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Nedir?
Eklem kireçlenmesi (artroz, osteoartrit) eklem kıkırdağının zamanla aşınması ve alttaki kemiğin etkilenmesiyle ortaya çıkan, kronik ve dejeneratif bir eklem hastalığıdır. En sık diz, kalça, el ve omurga eklemlerinde görülür. Ağrı genellikle hareketle artar, dinlenmeyle azalır ve sabah sertliği çoğu zaman 30 dakikadan kısadır. Süreç ilerledikçe krepitasyon (hareket sırasında sürtünme/çıtırtı hissi), hareket kısıtlılığı ve şekil bozuklukları gelişebilir.
Artroz/osteoartrit terimleri pratikte eş anlamlı kullanılır. Romatoid artrit gibi iltihaplı artritlerden; ağrının yüklenmeyle tetiklenmesi ve belirgin sistemik iltihap bulgularının genellikle olmamasıyla ayrılır.
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Belirtileri
Belirtiler zamanla yavaş ilerler ve ekleme binen yüke göre dalgalanabilir.
- Hareketle artan, dinlenmeyle azalan eklem ağrısı
- Kısa süreli sabah sertliği ve gün içinde tutukluk
- Hareket kısıtlılığı; merdiven çıkma, çömelme, tutma-sıkma gibi aktivitelerde zorlanma
- Eklemde sürtünme/çıtırtı hissi (krepitasyon)
- Hassasiyet, zaman zaman hafif şişlik; ısı artışı genellikle belirgin değildir
- İleri evrede osteofitlere bağlı şekil bozuklukları
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Nedenleri
Artroz, kıkırdak dokunun kendini yenileme kapasitesini aşan mekanik ve biyolojik streslerin birikmesiyle gelişir. Pek çok risk etmeni birlikte rol oynar.
- Yaşlanma ve kıkırdak kalitesinde doğal azalma
- Fazla kilo/obezite ve ekleme binen yükün artması
- Tekrarlayıcı mesleki-sportif zorlanmalar, yüksek etkili aktiviteler
- Geçirilmiş eklem yaralanmaları (bağ, menisküs, kırık vb.)
- Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
- Eklem hizalanma bozuklukları (varus/valgus, kalça displazisi)
- Kas zayıflığı, kötü biyomekanik ve duruş
- Bazı metabolik durumlar; D vitamini yetersizliği ve sedanter yaşam
Tanı ve Uygulanan Testler
Tanı; öykü ve muayene bulgularının görüntüleme ve gerektiğinde laboratuvar testleriyle birlikte değerlendirilmesine dayanır.
- Fizik muayene: hareket açıklığı, krepitasyon, hassasiyet, deformite
- Röntgen: eklem aralığında daralma, osteofit, subkondral skleroz ve kistler
- Manyetik Rezonans (MR) ve/veya ultrason: kıkırdak ve yumuşak doku değerlendirmesi
- Kan testleri: iltihaplı artrit ve diğer nedenlerin dışlanması
- Eklem sıvısı analizi: enfeksiyon, kristal artropatileri ve ayırıcı tanı
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Tedavi Seçenekleri
Hedef; ağrıyı azaltmak, işlevi artırmak ve yaşam kalitesini iyileştirmektir. Tedavi hastaya ve ekleme özgü olarak basamaklandırılır.
- Eğitim ve yaşam tarzı: ekleme binen yükün azaltılması, aktivite düzenleme, ısı/soğuk uygulamaları
- Kilo kontrolü ve dengeli beslenme
- Egzersiz ve fizik tedavi: güçlendirme (özellikle kuadriseps ve kalça abdüktörleri), esneme, denge, düşük etkili aerobik aktiviteler
- İlaçlar: topikal NSAID’ler sıklıkla ilk tercih; gerekirse oral analjezik/NSAID’ler dikkatle (mide, böbrek, kardiyovasküler riskler göz önüne alınarak)
- Eklem içi enjeksiyonlar: kortikosteroid; hyaluronik asit bazı olgularda düşünülebilir (kanıt düzeyi değişkendir)
- Destek cihazları: ortez, baston/koltuk değneği, tabanlık
- Cerrahi: ileri yapısal hasarda artroplasti (protez) veya seçilmiş olgularda düzeltici cerrahi
Sıkça Sorulan Sorular
Eklemlerde Kireçlenme Olduğunu Nasıl Anlarım?
Hareketle artıp dinlenmeyle azalan ağrı, kısa süreli sabah sertliği, krepitasyon ve zamanla gelişen hareket kısıtlılığı tipiktir. Tanı; muayene ve uygun görüntüleme ile konur. Şikayetleriniz varsa hekime başvurmanız önerilir.
Kireçlenme Önlenebilir mi?
Tamamen önlenemese de risk azaltılabilir: ideal kiloyu korumak, düzenli egzersiz yapmak, eklemleri aşırı zorlayan tekrarlayıcı yüklerden kaçınmak ve kasları güçlendirmek koruyucudur.
Hangi Eklemler En Çok Etkilenir?
En sık diz ve kalça eklemleri, ellerde başparmak kökü ve parmak uç eklemleri ile omurgada boyun ve bel bölgesindeki faset eklemleri etkilenir. Etkilenim dağılımı bireysel risk etmenlerine göre değişebilir.