El Ayak Ağız Hastalığı Nedir? Belirtileri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri
El ayak ağız hastalığı (HFMD), çoğunlukla Coxsackievirus A16 ve Enterovirüs 71 gibi enterovirüslerin etken olduğu, 5 yaş altı çocuklarda sık görülen, yüksek bulaştırıcılığa sahip bir enfeksiyondur. Klinik tablo genellikle kısa bir prodrom döneminin ardından ağız içi ağrılı ülserler ve el-ayaklarda karakteristik döküntülerle seyreder ve olguların çoğu 7–10 günde kendiliğinden iyileşir. Bulaşma; damlacık, doğrudan temas, dışkı-ağız yolu ve kontamine yüzeyler aracılığıyla gerçekleşir; en bulaştırıcı dönem hastalığın ilk günleridir, dışkı ile virüs atılımı haftalarca sürebilir. Tanı çoğunlukla kliniktir; ağır/atipik durumlarda veya salgın araştırmalarında moleküler testler (PCR) kullanılabilir. Tedavi semptomatiktir; analjezik/antipiretikler, yeterli sıvı alımı, yumuşak gıdalar ve hijyen önlemleri temel yaklaşımlardır; nadiren EV71 ile ilişkili nörolojik komplikasyonlar gelişebilir.
El Ayak Ağız Hastalığı Nedir?
El ayak ağız hastalığı (HFMD), çoğunlukla 5 yaş altındaki çocukları etkileyen; Coxsackievirus A16 ve Enterovirüs 71 başta olmak üzere enterovirüslerin neden olduğu, bulaşıcı ve genellikle 7–10 gün içinde kendiliğinden düzelen bir virüs enfeksiyonudur. İlk belirtiler çoğunlukla hafif ateş, boğaz ağrısı ve halsizliktir; kısa süre sonra ağız içinde ağrılı yaralar ve el-ayaklarda döküntüler ortaya çıkar.
El Ayak Ağız Hastalığının Belirtileri
Hastalık başlangıçta soğuk algınlığını andıran yakınmalarla seyreder; ardından ağız mukozasında ağrılı, küçük ülserler (aft benzeri lezyonlar) ve avuç içi ile ayak tabanında kırmızı döküntü/kabarcıklar gelişir. Döküntüler bazen kalça, diz ve genital bölgeye yayılabilir. Ağız içi yaralar beslenmeyi zorlaştırabileceğinden sıvı alımına özen gösterilmelidir.
- Ateş, boğaz ağrısı, iştahsızlık ve halsizlik
- Dil, yanak içi ve yutak bölgesinde ağrılı ülserler
- Avuç içi ve ayak tabanında döküntü veya içi sıvı dolu kabarcıklar
- Huzursuzluk, yutma güçlüğü ve nadiren tırnaklarda geçici dökülme/soyulma
Hastalığın Seyri
Kuluçka süresi genellikle 3–7 gündür. Bulaştırıcılık semptomların başlamadan hemen önce ve ilk hafta içinde en yüksektir; virüs dışkıyla haftalarca atılabilir. Döküntüler ve ağız lezyonları 4–7 günde geriler, toplam hastalık süresi çoğu olguda 7–10 gündür. 3 günden uzun süren yüksek ateş, beslenememe, belirgin halsizlik, ense sertliği, bilinç değişikliği veya solunum güçlüğü gelişirse acil tıbbi değerlendirme gerekir. EV71 ile nadiren menenjit/ensefalit görülebilir.
El Ayak Ağız Hastalığının Nedenleri
En yaygın etkenler enterovirüslerdir: özellikle Coxsackievirus A16 ve Enterovirüs 71. Kreş/okul gibi kalabalık ortamlarda yakın temas, hijyen eksikliği, ortak eşya kullanımı ve mevsimsel artış (yaz-sonbahar) bulaşmayı kolaylaştırır.
- Etken: Enterovirüsler (Coxsackie A16, EV71 vb.)
- Risk: Kalabalık ortamlar ve yetersiz el hijyeni
- Mevsimsellik: Ilıman iklimlerde yaz sonu-sonbahar başı daha sık
El Ayak Ağız Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Bulaşma; hasta kişinin solunum salgıları, tükürük ve dışkısı ile doğrudan temas; öksürme/hapşırma ile saçılan damlacıklar; kontamine yüzey ve oyuncaklar aracılığıyla olur. Belirtiler geçse bile dışkı yoluyla virüs atılımı bir süre daha sürebilir.
- Doğrudan temas ve solunum damlacıkları
- Fekal-oral yol (özellikle bez değiştirme sırasında)
- Kontamine yüzey/oyuncaklardan bulaş
El Ayak Ağız Hastalığı Nasıl Önlenir?
Temel koruyucu yaklaşım hijyendir. Elleri sabunla en az 20 saniye yıkamak, sık temas edilen yüzeyleri/oyuncakları düzenli temizlemek ve kişisel eşyaları paylaşmamak bulaşmayı azaltır. Hasta çocuklar, ateş ve aktif semptomlar düzelene kadar okula/kreşe gönderilmemelidir.
- Düzenli ve doğru el yıkama
- Oyuncaklar ve ortak yüzeylerin temizliği/dezenfeksiyonu
- Bardak, çatal-kaşık, havlu gibi eşyaların ayrılması
- Öksürme/hapşırmada ağız-burun kapatma, eldiven-örtü kullanımı
- Bez değişiminde eldiven kullanımı ve sonrasında el hijyeni
Tanınması ve Tanı Yöntemleri
Tanı çoğunlukla klinik bulgularla konur: el-ayaklarda tipik döküntü dağılımı ve ağız içi ülserler ayırıcıdır. Ağır, atipik seyirli olgularda veya salgın araştırmalarında boğaz sürüntüsü, dışkı ya da vezikül sıvısından PCR ile etken doğrulanabilir. Suçiçeği, herpangina, alerjik döküntüler ve impetigo ayırıcı tanıda düşünülür.
El Ayak Ağız Hastalığı Tedavi Yöntemleri
Spesifik antiviral tedavi veya rutin aşı mevcut değildir; yaklaşım destekleyicidir. Doktor önerisiyle uygun ateş düşürücü/analjezikler (ör. parasetamol/ibuprofen), bol sıvı alımı, yumuşak-soğuk gıdalar ve istirahat önerilir. Cilt lezyonlarına nazik bakım yapılmalı, kabarcıklar patlatılmamalıdır. Aspirin çocuklarda kullanılmamalıdır. Ağız içi ürünler hekime danışılarak tercih edilmelidir.
- Hidrasyon ve beslenme: soğuk, yumuşak, tahriş etmeyen gıdalar
- Ağrı/ateş kontrolü: doktor onaylı ilaçlar
- Cilt bakımı: tahrişten kaçınma, nazik temizlik
- Uyarı bulgularında tıbbi başvuru
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
HFMD nerelerde daha sık görülür?
Dünya genelinde yaygındır. Ilıman iklimlerde yaz sonu-sonbahar başında artış gösterir; tropik bölgelerde yıl boyu dönemsel kümelenmeler olabilir.
Bulaşıcılık süresi ne kadardır?
En bulaştırıcı dönem, belirtilerin başladığı ilk birkaç gündür. Dışkıyla virüs atılımı semptomlar geçtikten sonra da haftalarca sürebilir.
Yetişkinler de hastalığı kapar mı?
Evet. Çocuklarda daha sık olsa da, yetişkinler özellikle hasta çocuklarla yakın teması olanlar ve bağışıklığı zayıf bireyler hastalığı alabilir.
Hastalık nasıl geçer?
Olguların çoğunda hastalık kendi seyrinde 7–10 günde düzelir. Semptomlara yönelik destek tedavisi (analjezik/antipiretik, sıvı, istirahat) esastır.
Neye dikkat etmek rahatlatır?
Bol sıvı, yumuşak-soğuk gıdalar, doktor önerili ağrı/ateş kontrolü ve cilt lezyonlarına nazik bakım rahatlama sağlar; hijyen önlemleri bulaşmayı azaltır.
Hangi yaş grubu daha risklidir?
En sık 5 yaş ve altındaki çocuklarda görülür; 10 yaş altı genel olarak daha hassastır.
Hastalık ne kadar sürer?
Belirtiler çoğunlukla 7–10 gün içinde geriler; döküntüler 4–7 gün içinde söner.
Kuluçka süresi nedir?
Genellikle 3–7 gündür. Bu dönemde de bulaştırıcılık başlayabilir.