Beyin İltihabı (Ensefalit) Nedir? Beyin İltihabı Belirtileri ve Tedavi
Ensefalit, çoğunlukla viral etkenlerle tetiklenen ve beynin iltihaplanmasıyla seyreden nörolojik bir acil durumdur. Klinik tablo hafif grip benzeri yakınmalardan nöbet, fokal nörolojik defisit ve koma gibi ağır belirtilere kadar değişkenlik gösterebilir. Tanıda beyin MRI/BT, lomber ponksiyonla beyin omurilik sıvısı incelemesi, EEG ve seçilmiş hastalarda biyopsi yol gösterir. Tedavi, destekleyici yaklaşımların yanı sıra uygun olgularda antiviral ve antikonvülzan tedavileri içerir; ağır olgularda yoğun bakım izlemi gerekebilir. Erken tanı ve tedavi prognozu iyileştirirken, bazı hastalarda kalıcı nörolojik sekeller gelişebilir ve rehabilitasyon gerekebilir.
Ensefalit (Beyin İltihabı) Nedir?
Ensefalit, beynin akut iltihaplanmasıyla seyreden, çoğunlukla viral etkenlerin neden olduğu bir tablodur. Bazı kişilerde yalnızca ateş ve baş ağrısı görülürken, bazılarında kafa karışıklığı, nöbet, konuşma ve duyuda bozulma, koordinasyon kaybı ve bilinç değişikliği gibi ağır belirtiler gelişebilir. Erken tanı ve uygun tedaviyle pek çok hasta tamamen iyileşebilir.
Kimler risk altında?
Çocuklar, ileri yaştakiler ve bağışıklık sistemi zayıflamış bireyler daha yüksek risk taşır.
Ensefalit Nedenleri
En sık neden viral enfeksiyonlardır; nadiren bakteriyel, fungal, paraziter ve riketsiyal etkenler ile enfeksiyöz olmayan inflamatuvar süreçler de rol oynayabilir.
Birincil ensefalit
Etken virüs ya da ajan doğrudan beyin dokusunu enfekte eder; tek bir bölgeyi tutabileceği gibi yaygın da seyredebilir. Daha önce vücutta sessiz hâlde bulunan bir virüs yeniden aktive olarak da tabloya yol açabilir.
İkincil (enfeksiyon sonrası) ensefalit
Vücudun başka bir enfeksiyona verdiği bağışıklık yanıtı, yanlışlıkla beyin hücrelerini hedef alır. Genellikle ilk enfeksiyondan 2–3 hafta sonra ortaya çıkar.
Yaygın viral nedenler
- Herpes simpleks virüsü (HSV-1, HSV-2)
- Diğer herpes virüsleri: Epstein–Barr virüsü, suçiçeği–zoster virüsü
- Enterovirüsler
- Sivrisinek kaynaklı virüsler
- Kene kaynaklı virüsler
- Kuduz virüsü
- Çocukluk çağı enfeksiyonları (kızamık, kabakulak, kızamıkçık) ikincil ensefalite yol açabilir; aşılama ile bu durumlar oldukça azalmıştır.
- Nadir olarak bakteriyel, fungal, parazitik ya da riketsiyal enfeksiyonlar ve bazı ilaçlar/kanser ilişkili süreçler
Ensefalit Belirtileri
Belirtiler genellikle ani başlar ve şiddetli olabilir. Ateş, baş ağrısı, kas–eklem ağrısı, yorgunluk sık görülür; bazı hastalarda ajitasyon, halüsinasyon, nöbet, his kaybı veya felç, ışık hassasiyeti, kas güçsüzlüğü, konuşma ve işitme sorunları, bilinç kaybı hatta koma gelişebilir.
Bebeklerde ensefalit belirtileri
Bıngıldakta kabarıklık, bulantı–kusma, vücut sertliği, yetersiz beslenme, huzursuzluk ve aşırı ağlama görülebilir.
Ensefalit Tanısı
Hekim öncelikle ayrıntılı öykü ve nörolojik muayene yapar; ardından aşağıdaki testler istenebilir.
Beyin görüntüleme
MRI veya BT ile iltihaplanma paternleri ve olası başka nedenler (tümör, kanama vb.) değerlendirilebilir.
Spinal musluk (lomber ponksiyon)
Belden ince bir iğne ile beyin omurilik sıvısı alınarak hücresel ve biyokimyasal değişiklikler incelenir; ayrıca etken virüs ya da ajan saptanmaya çalışılır.
Diğer laboratuvar testleri
Kan, idrar ve gerekli durumlarda dışkı örnekleri ile toksikoloji taramaları seçilmiş olgularda uygulanabilir.
Elektroensefalogram (EEG)
Saçlı deriye yerleştirilen elektrotlarla beynin elektriksel aktivitesi kaydedilir; belirli anormallikler ensefaliti destekleyebilir.
Beyin biyopsisi
Klinik kötüleşmenin sürdüğü ve diğer testlerin yanıt vermediği nadir durumlarda düşünülebilir.
Ensefalit Tedavisi
Tedavi, hastanın yaşı, genel durumu ve etiyolojiye göre planlanır; temel hedef hayati fonksiyonları korumaktır.
Hafif ensefalit
İstirahat, yeterli sıvı alımı, ateş ve baş ağrısının kontrolü ön plandadır; uygun hastalarda antiviral tedavi verilebilir.
Şiddetli ensefalit
Hastane yatışı ile solunum desteği, intravenöz sıvılar, ateş ve nöbet kontrolü, yakın izlem ve gerekirse yoğun bakım desteği sağlanır. İyileşme haftalar veya aylar sürebilir.
Sekeller ve rehabilitasyon
Bazı hastalarda kuvvet, denge, konuşma ve bilişsel işlevlerde kalıcı etkilenme olabilir; fizik tedavi ve rehabilitasyon ile günlük yaşamda bağımsızlık artırılabilir.
Ne zaman doktora başvurulmalı?
Şiddetli baş ağrısı, yüksek ve düşmeyen ateş, yeni başlayan nöbet, konuşma veya davranış değişikliği, ani güçsüzlük ya da bilinç bozukluğu halinde acil tıbbi yardım gereklidir. Bebeklerde beslenememe, sürekli kusma, aşırı huzursuzluk ve bıngıldakta kabarıklık uyarıcıdır.
Korunma ve önleme
Aşıların güncel tutulması (kızamık, kabakulak, kızamıkçık, suçiçeği), sivrisinek ve kene ısırıklarından korunma, kuduz riski olan hayvanlarla temastan kaçınma ve gerekirse profilaktik aşılama, el hijyeni ve solunum yolu enfeksiyonlarından korunma önemlidir.