Erken Ergenlik

Erken ergenlik, kızlarda 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce ikincil cinsiyet özelliklerinin ortaya çıkmasıdır ve santral (hipotalamo-hipofizer aktivasyon) ya da periferik (gonadal/adrenal hormon fazlalığı) biçimlerde görülür. Genetik ve çevresel etkenlerin yanı sıra obezite ve nadiren merkezi sinir sistemi patolojileri etiyolojide yer alır; başlangıç yaşı küçüldükçe organik neden olasılığı artar. Klinik olarak meme veya testis büyümesi, kıllanma, büyüme hızında ve kemik yaşında artış ile kızlarda erken menarş izlenir. Tanıda öykü ve muayeneyi takiben kemik yaşı, LH/FSH ve seks steroidleri, gerekirse GnRH uyarı testi; kızlarda pelvik ultrason ve şüphede beyin MRG kullanılır. Tedavinin hedefi erişkin boyu ve psikososyal iyiliği korumaktır; santral olgularda GnRH analoğu enjeksiyonları, periferik olgularda ise nedene yönelik (cerrahi/medikal) yaklaşım tercih edilir. Tedavi sürecinde büyüme, kemik yaşı ve hormon düzeyleri düzenli aralıklarla izlenmelidir.

Erken Ergenlik Nedir?

Ergenlik, hızlı büyüme ve cinsel olgunlaşmanın gerçekleştiği geçiş dönemidir. Kızlarda süreç genellikle meme gelişimiyle 10-15 yaş arasında başlar ve yaklaşık iki yıl sonra ilk adet görülür. Erkeklerde ilk belirti çoğunlukla 11,5-12 yaş civarında testis hacminde artıştır. Kızlarda 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce bulguların başlaması erken ergenlik olarak tanımlanır.

Normal ergenlik yaş aralığı

Kızlarda ikincil cinsiyet özelliklerinin 8-13 yaş arasında başlaması, erkeklerde ise testis büyümesinin yaklaşık 9-14 yaş arasında görülmesi beklenir. Kızlarda 10 yaşından önce adet kanaması erken menarş olarak adlandırılır; 13 yaşa dek bulgu olmaması veya 15 yaşına kadar adet görülmemesi gecikmiş ergenliği düşündürür.

Erken ergenlik tipleri

İki temel form vardır:

Santral (merkezi) erken ergenlik: Hipotalamo-hipofizer eksenin normalde daha geç çalışması gerekirken erken aktive olması.
Periferik (yalancı) erken ergenlik: Yumurtalık, testis veya böbreküstü bezlerinden bağımsız hormon üretimine bağlı cinsiyet steroid fazlalığı.

Erken Ergenliğin Nedenleri

Etiyoloji çok faktörlüdür ve bireyden bireye değişebilir. Başlıca etkenler şunlardır:

Genetik yatkınlık ve ailesel öykü
Beslenme biçimi ve obezite
Çevresel/endokrin bozuculara maruziyet
Coğrafi ve sosyoekonomik farklılıklar
Nadir olarak merkezi sinir sistemi patolojileri (hipotalamik hamartom, gliom), hidrosefali, nörofibromatozis

Başlama yaşı ne kadar erkense, altta yatan organik bir neden saptama olasılığı o kadar yüksektir.

Erken Ergenlik Belirtileri

Klinik bulgular cinsiyete göre değişir ve sıklıkla büyüme hızlanması eşlik eder.

Kızlarda: Meme büyümesi, genital ve koltuk altı kıllanması, akne/yağlanma, 10 yaşından önce adet kanaması.
Erkeklerde: Testis hacminde artış, genital ve koltuk altı kıllanması, akne ve koku artışı.
Her iki cinsiyette: Boy uzamasında hızlanma ve kemik yaşında öne geçme, akranlardan farklı bedensel görünüm nedeniyle psikososyal zorlanmalar.

Erken Ergenlik Tanısı

Tanı, aile tarafından fark edilen değişimlerin değerlendirilmesiyle başlar ve hekim tarafından ayrıntılı öykü ile fizik muayene ile sürdürülür. Büyüme eğrileri ve ergenlik evreleri (Tanner) dikkate alınır.

Kemik yaşı değerlendirmesi (el-bilek grafisi)
Bazal hormon düzeyleri ve gerekirse GnRH uyarı testi ile LH/FSH yanıtı
Kızlarda rahim ve yumurtalıkların pelvik ultrason ile incelenmesi
Altta yatan patoloji şüphesinde beyin MRG ve nedene yönelik ek görüntülemeler
İzlemde büyüme hızı, kemik yaşı ve hormonların periyodik kontrolü

Erken Ergenliğin Tedavisi

Tedavinin hedefi erişkin boy potansiyelini korumak, hızlı iskelet olgunlaşmasını yavaşlatmak ve çocuğun psikososyal uyumunu desteklemektir. Öncelikle tümör, kist veya endokrin bozukluk gibi altta yatan nedenler varsa bunlara yönelik tedavi planlanır.

Santral erken ergenlikte tedavi

GnRH analoğu enjeksiyonları aylık veya üç aylık aralıklarla uygulanabilir.
Tedavi boyunca büyüme parametreleri, kemik yaşı ve hormon düzeyleri düzenli izlenir.

Periferik (yalancı) erken ergenlikte tedavi

Nedene yönelik yaklaşımlar (ör. hormon üreten tümörlerde cerrahi).
Büyük fonksiyonel over kistleri sıklıkla kendiliğinden gerileyebileceği için bir süre izlem tercih edilebilir.
Gerekli olgularda ilaç tedavileri düşünülür ve yakın takip yapılır.