Freiberg Hastalığı Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri
Freiberg hastalığı, çoğunlukla ikinci metatars başını tutan avasküler nekrozla karakterize bir osteokondrozdur ve ergenlik-genç erişkinlik döneminde, özellikle kadınlarda ve tekrarlayan mikrotravmaya maruz kalanlarda daha sık görülür. Patogenezde yüklenmeye bağlı mekanik stres ve lokal dolaşım bozukluğu öne çıkar; uzun ikinci metatars, yüksek kavisli ayak ve uygun olmayan ayakkabı kullanımı riski artırır. Tanı klinik bulgularla birlikte radyografi ve özellikle erken evrede duyarlı olan MR görüntüleme ile konur; Smillie evrelemesi tedavi planlamasını yönlendirir. Erken evrede aktivite modifikasyonu, ortezler ve kısa süreli immobilizasyon etkilidir; yanıtsız veya ileri evre olgularda dorsal kapatma kama osteotomisi, debridman/mikrokırık ve seçilmiş vakalarda osteokondral greftleme gibi cerrahi seçenekler uygulanır. Zamanında tedavi edilmezse kalıcı eklem deformitesi, kronik ağrı ve fonksiyon kaybı gelişebilir.
Freiberg hastalığı nedir?
Freiberg hastalığı, çoğunlukla ikinci metatars başında ortaya çıkan ve kanlanma bozukluğuna bağlı kemik-kıkırdak hasarı (osteonekroz) ile seyreden bir durumdur. Ergenlik ve genç erişkinlikte, özellikle kadınlarda ve tekrarlayan yüklenmeye maruz kalan sporcularda daha sık görülür. En belirgin yakınma, ikinci parmak kökünde aktiviteyle artan ağrıdır.
Kimlerde görülür? Risk faktörleri
Yoğun koşu-atlama içeren sporlar, uzun süre ayakta çalışma, yüksek topuklu/dar ayakkabı kullanımı, uzun ikinci metatars (Morton tipi ayak), pes cavus ve aşil kısalığı risk oluşturur. Dolaşım bozukluğu ve bazı sistemik hastalıklar da yatkınlığı artırabilir.
Freiberg hastalığı nedenleri
Neden tek bir etmene indirgenemez; çoğu olguda tekrarlayan mikrotravma ve aşırı yüklenmeye bağlı mekanik stres ile lokal kan akımında azalma birlikte rol oynar.
Tekrarlayan travma ve aşırı yük
Koşu, atlama ve sert zeminlerde aktiviteler, ikinci metatars başına binen yükü artırarak subkondral kemikte stres birikimine ve hasara yol açabilir.
Biyomekanik ve ayakkabı
Uzun ikinci metatars, yüksek kavisli ayak ve aşil gerginliği ön ayak yüklenmesini artırır. Yüksek topuklu ve dar ayakkabılar basınç dağılımını bozarak süreci hızlandırabilir.
Dolaşım bozukluğu ve nekroz
Lokal kanlanmanın azalması kemik-kıkırdak beslenmesini bozar ve osteonekroza zemin hazırlar. İlerlemiş olgularda başın düzleşmesi ve kıkırdak yıkımı görülebilir.
Freiberg hastalığı belirtileri
Başlangıçta hafif ve aktiviteyle artan ağrı görülebilir; zamanla günlük yaşamı etkileyen yakınmalara dönüşebilir.
- İkinci metatarsofalangeal eklem üzerinde ağrı ve hassasiyet
- Ön ayakta şişlik, ayakkabı giyerken rahatsızlık
- Eklem sertliği, hareket kısıtlılığı ve sabah tutukluğu
- İlerlemiş evrede parmakta şekil bozukluğu, krepitasyon
- Yürürken topallama, itme fazında ağrının artması
Erken ve ilerleyen evre belirtileri
Erken evrede bulgular dinlenmekle azalabilir. İleri evrede metatars başında düzleşme ve eklem yüzeyinde düzensizlik nedeniyle kalıcı sertlik ve ağrı ortaya çıkabilir.
Ne zaman doktora başvurulmalı?
Ön ayakta 1-2 haftadan uzun süren, aktiviteyle artan ağrı, şişlik, topallama veya parmakta şekil değişikliği olursa ortopedi değerlendirmesi önerilir.
Freiberg hastalığı nasıl teşhis edilir?
Tanı, klinik değerlendirme ve görüntüleme ile konur. Ayırıcı tanıda stres kırığı, metatarsalji ve inflamatuvar eklem hastalıkları düşünülmelidir.
Fizik muayene ve ayırıcı tanı
İkinci metatars başı üzerinde palpasyonla hassasiyet, eklem hareketleriyle dorsal ağrı ve kısıtlılık tipiktir. Biyomekanik değerlendirme (aşil gerginliği, uzun ikinci metatars) önemlidir.
Görüntüleme yöntemleri
Röntgende erken evrede minimal değişiklik saptanabilir; ilerleyen evrelerde subkondral skleroz, düzleşme ve fragmantasyon görülür. MR erken dönemde kemik iliği ödemi ve kıkırdak-kemik hasarını göstermede duyarlıdır.
Evreleme (Smillie sınıflaması)
Smillie I-V evrelemesi, subkondral çatlak ve ödemden başlayıp başın çökmesi ve eklem yüzey düzensizliğine ilerleyen bir spektrumu tanımlar ve tedavi seçimine rehberlik eder.
Freiberg hastalığı tedavi yöntemleri
Tedavi, evre ve semptom şiddetine göre planlanır; öncelik eklemi koruyucu ve yük azaltıcı yaklaşımlardadır.
Konservatif tedaviler
- Aktivite düzenlemesi, kısa süreli immobilizasyon (yürüme botu)
- Sert taban veya rocker tabanlı ayakkabı, metatars destekli ortez
- Kişiye özel tabanlıkla ikinci ışına binen yükün azaltılması
- Buz uygulaması, NSAİİ; gastroknemius-aşil germe ve ayak intrinsik kas güçlendirme
- Yüksek topuklu ve dar ayakkabılardan kaçınma
Ortopedik destek ve egzersiz
Metatars yastıkları ve uygun ortezler basınç dağılımını düzenler. Germe-kuvvetlendirme programları eklem yükünü azaltıp fonksiyonu korur.
Cerrahi seçenekler
- Dorsal kapatma kama osteotomisi (sağlam plantar kıkırdağın ekleme döndürülmesi)
- Debridman ve mikro-kırık
- Seçilmiş ileri olgularda osteokondral greftleme veya interpozisyon artroplastisi
Cerrahi endikasyon, konservatif tedaviye rağmen süren ağrı/işlev kaybı ve radyolojik ilerleme varlığında değerlendirilir.
Tedavi edilmezse ne olur?
Müdahale edilmediğinde kronik ön ayak ağrısı, kalıcı eklem hasarı, parmak deformitesi ve hareket kısıtlılığı gelişebilir; yaşam kalitesi belirgin şekilde düşer.
Kronik ağrı ve fonksiyon kaybı
Uzun süreli ağrı ve yük aktarımındaki bozulma, günlük aktivitelerde kısıtlılığa ve komşu ışınlarda ikincil sorunlara neden olabilir.
Metatars başının düzleşmesi ve kıkırdak yıkımı dejeneratif eklem hastalığına yol açabilir; bazı olgularda cerrahi kaçınılmaz hale gelir.
Sıkça sorulan sorular
Freiberg hastalığı nedir?
İkinci metatars başında gelişen avasküler nekrozdur; ağrı, şişlik ve eklem sertliğiyle seyreder.
Nasıl teşhis edilir?
Klinik muayene ve görüntüleme ile. Röntgen ilerleyen evrede tipiktir; MR erken değişiklikleri gösterebilir.
Nasıl tedavi edilir?
Öncelik konservatif yaklaşımlardadır (aktivite düzenleme, ortez, uygun ayakkabı, fizik tedavi). Yanıtsız veya ileri evrede cerrahi seçenekler değerlendirilir.
Ameliyat ne zaman gerekir?
Konservatif tedaviye rağmen ağrı ve işlev kaybı sürüyorsa ya da belirgin yapısal bozukluk varsa cerrahi düşünülebilir.
Ameliyat ne kadar sürer?
Uygulanan tekniğe ve olgunun evresine göre değişmekle birlikte çoğu girişim genellikle 30-60 dakika aralığındadır.
Kendi kendine iyileşir mi?
Spontan düzelme nadirdir. Erken dönemde uygun yük azaltma ve ortezle yakınmalar kontrol altına alınabilir; tedavisiz ilerleme riski vardır.
Spor ve ayakkabı önerileri
Düşük etkili egzersizler (yüzme, bisiklet) tercih edilebilir. Yüksek topuklu ve dar ayakkabılardan kaçınmak, sert/rocker tabanlı ayakkabı ve metatars destekli tabanlık kullanmak önerilir.