Gebelik Diyabeti (Gestasyonel Diyabet) Nedir? Belirtileri ve Nedenleri

Gestasyonel diyabet, gebelikte artan insülin direnci nedeniyle gelişen ve çoğu zaman doğumdan sonra gerileyen hiperglisemi durumudur. Tarama genellikle 24-28. haftalarda OGTT ile yapılır; riskli olgularda daha erken dönemde değerlendirme önerilir. Yönetimin temeli tıbbi beslenme tedavisi, güvenli fiziksel aktivite ve kan şekeri takibidir; gerekirse insülin tedavisi eklenir. Tedavi edilmediğinde anne açısından hipertansiyon/preeklampsi ve sezaryen oranlarında artış, bebek açısından makrozomi, doğum travması ve neonatal hipoglisemi gibi sonuçlar görülebilir. Doğum sonrası dönemde tip 2 diyabet riski arttığından düzenli izlem ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları önemlidir.

Gebelik Diyabeti (Gestasyonel Diyabet) Nedir?

Gestasyonel diyabet, hamilelik boyunca gelişen ve çoğu zaman doğumdan sonra gerileyen, kan şekerinin normalin üzerine çıktığı bir durumdur. Plasental hormonların insülin etkisini azaltması insülin direncini artırır; pankreas bu ihtiyacı karşılayamazsa kan şekeri yükselir. Çoğunlukla ikinci veya üçüncü trimesterde saptanır.

Gebelik Diyabetinin Belirtileri

Belirtiler her zaman belirgin olmayabilir. Aşağıdaki yakınmalar görülebilir:

Aşırı susama ve sık idrara çıkma
Yorgunluk ve halsizlik
Ağız kuruluğu ve bulanık görme
Enfeksiyonlara yatkınlık, yaraların geç iyileşmesi
Normalden hızlı kilo alımı ve artmış açlık hissi

Bu bulgular varsa değerlendirme ve gerekli testler için sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.

Gestasyonel Diyabetin Nedenleri

Hamilelikte plasentadan salgılanan hormonlar, annenin dokularında insülinin etkisini zayıflatır ve insülin direncini artırır. Normalde pankreas daha çok insülin üreterek bunu telafi eder; üretim yetersiz kaldığında kan şekeri yükselir ve gestasyonel diyabet ortaya çıkar.

Gestasyonel Diyabet İçin Risk Faktörleri

35 yaş ve üzeri gebelik
Ailede diyabet öyküsü, genetik yatkınlık
Fazla kilo veya obezite (BKİ ≥ 30)
Önceki gebelikte 4 kg ve üzeri bebek doğurma
Hipertansiyon
Gebelikte aşırı kilo alımı
Polikistik over sendromu (PKOS)
Çoğul gebelik
Önceki gebelikte gestasyonel diyabet öyküsü

Gestasyonel diyabet geçirenlerde sonraki gebeliklerde tekrarlama ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde tip 2 diyabet gelişme riski artar; bu nedenle doğum sonrası izlem önemlidir.

Tanı ve Tarama Testleri

Tarama genellikle 24-28. haftalarda yapılır; risk faktörleri olanlarda daha erken dönemde değerlendirilebilir.

Glikoz Tolerans Testi (OGTT)

En yaygın yöntemdir. Tek basamaklı 75 g OGTT veya iki basamaklı yaklaşım (önce 50 g tarama, gerekirse 100 g OGTT) uygulanabilir. Ölçümlerde sınır değerlerin aşılması gestasyonel diyabet tanısını destekler.

HbA1c Testi

Son birkaç aylık ortalama glisemiyi yansıtır; bazı durumlarda riskin değerlendirilmesi ve izlemede yardımcı olabilir.

Açlık Kan Şekeri Testi

Açlıkta alınan kan örneği ile glikoz düzeyi ölçülür; yüksek değerler ek test gerektirebilir ve tanıda yol göstericidir.

Anne ve Bebek Üzerindeki Etkiler

Anneye Yönelik Etkiler

Gestasyonel hipertansiyon ve preeklampsi riskinde artış
Sezaryen doğum olasılığında artış
Hipoglisemi atakları
Doğum sonrası dönemde tip 2 diyabet gelişme riskinde artış
İdrar yolu enfeksiyonu gibi komplikasyonlara eğilim

Bebeğe Yönelik Etkiler

İri bebek (makrozomi), omuz takılması ve doğum travması
Yenidoğanda hipoglisemi ve sarılık
Solunum sıkıntısı ve elektrolit dengesizlikleri
İleriki yaşamda obezite ve tip 2 diyabete yatkınlık

Hangi Dönemlerde Görülür?

Gestasyonel diyabet en sık 24-28. haftalarda ortaya çıkar. Anti-insülin etkili hormonların artışıyla ikinci ve üçüncü trimesterde insülin direnci belirginleşir; nadiren ilk trimesterde de görülebilir.

Gestasyonel Diyabette Yönetim ve Tedavi

Temel yaklaşım yaşam tarzı düzenlemeleridir; hedef kan şekeri sağlanamazsa ilaç tedavisi (genellikle insülin) planlanır.

Fiziksel Aktivite ve Egzersiz

Düzenli, güvenli ve orta yoğunlukta egzersiz (yürüyüş, yüzme, hamile yogası gibi) kan şekeri kontrolünü ve genel iyilik halini destekler.

İlaç ve İnsülin Tedavisi

Tıbbi beslenme ve egzersize rağmen hedefe ulaşılamazsa hekim kontrolünde insülin başlanabilir; doz ve şema bireysel olarak düzenlenir.

İzlem ve Doğum Planlaması

Düzenli kontroller, evde kan şekeri ölçümü ve fetal büyümenin izlenmesi önemlidir. İri bebek şüphesinde doğum şekli ve zamanı bireysel olarak planlanır.

Gebelikte Beslenme Önerileri

Karbonhidratı gün içine eşit dağıtın; şekerli içecekler ve işlenmiş gıdaları sınırlayın.
Tam tahıllar, sebzeler ve posa içeriği yüksek gıdalara öncelik verin.
Yeterli protein (balık, tavuk, yağsız et, baklagiller) ve süt ürünlerini dengeli tüketin.
Porisyon kontrolü yapın; küçük ama sık öğün/ara öğün planlayın.
Meyveyi porsiyonlayın ve protein/yağ ile dengeleyin.
Gün boyu yeterli su tüketin.

Doğum sonrası dönemde çoğu kişide glisemiler normale dönse de, sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivitenin sürdürülmesi ve tıbbi takip, ileride tip 2 diyabet riskini azaltmaya yardımcı olur.