Gilbert Sendromu

Gilbert sendromu, UGT1A1 genindeki kalıtsal varyantlar nedeniyle bilirubinin hepatik konjugasyonunun azalması sonucu gelişen benign, konjuge olmayan hiperbilirubinemi tablosudur. Klinik olarak en sık göz aklarında aralıklı sararma ile seyreder; çoğu olgu asemptomatiktir ve durum açlık, enfeksiyon, stres, dehidratasyon ve yoğun eforla tetiklenebilir. Tanı, indirekt bilirubin yüksekliğinin tekrarlayıcı şekilde saptanması, normal karaciğer enzimleri ve hemolizin dışlanması ile klinik olarak konur; genetik doğrulama ancak atipik olgularda gerekebilir. Spesifik tedaviye ihtiyaç yoktur; yaşam tarzı düzenlemeleri ve tetikleyicilerden kaçınma yeterlidir. Bazı ilaçlar (ör. irinotekan, belirli antiretroviraller) bilirubin düzeyini yükseltebilir veya toksisite riskini artırabilir; bu nedenle ilaç planlaması hekim gözetiminde olmalıdır.

Gilbert Sendromu Nedir?

Gilbert sendromu, UGT1A1 genindeki kalıtsal değişiklik nedeniyle bilirubinin karaciğerde konjuge edilmesinin azalması sonucu ortaya çıkan, çoğunlukla iyi seyirli ve tedavi gerektirmeyen konjuge olmayan (indirekt) hiperbilirubinemi durumudur. Toplumda sık görülür, genellikle ergenlik veya genç erişkinlikte fark edilir ve erkeklerde biraz daha yaygındır.

Bulaşıcı mıdır?

Gilbert sendromu genetik olarak aktarıldığından bulaşıcı değildir. Doğumdan itibaren mevcut olsa da belirtiler çoğunlukla ergenlik sonrası dönemde belirginleşir.

Risk Faktörleri ve Tetikleyiciler

Gilbert sendromunda bilirubin düzeyleri belirli durumlarda geçici olarak yükselebilir. Aşağıdaki etmenler atakları tetikleyebilir:

Uzun süreli açlık veya düşük kalorili diyet
Dehidratasyon (yetersiz sıvı alımı)
Enfeksiyonlar ve ateşli hastalıklar
Yoğun fiziksel efor ve aşırı egzersiz
Stres ve uyku düzensizliği
Regl dönemi
Kusma veya ishal
Travma
Alkol kullanımı

Nedenleri

Hastalığın temelinde, bilirubini suda çözünebilen forma dönüştüren UGT1A1 enzim aktivitesinin genetik nedenlerle azalması yer alır. Bu durum, kanda indirekt bilirubinin dönemsel artmasına yol açar.

Belirtiler

Olguların çoğu belirti vermez. Belirti geliştiğinde en sık bulgu, dönemsel olarak göz aklarında sararma ve ciltte hafif sarılıktır. Aşağıdaki yakınmalar eşlik edebilir, ancak özgül değildir:

Yorgunluk ve halsizlik
Stresle veya hastalık sırasında sarılığın artması
Karın bölgesinde hafif rahatsızlık veya kramplar
İştah azalması, bulantı

Koyu renkli idrar, soluk renkli dışkı, şiddetli karın ağrısı veya yüksek ateş gibi belirtiler Gilbert sendromundan ziyade başka durumlardan şüphe uyandırır ve tıbbi değerlendirme gerektirir.

Tanı

Tanı genellikle kliniktir ve tekrarlayan hafif indirekt bilirubin yüksekliği ile normal karaciğer enzimlerinin (AST/ALT, ALP) saptanması, hemoliz ve diğer karaciğer-safra yolu hastalıklarının dışlanmasıyla konur. Çoğu hastada görüntüleme veya provokasyon testlerine gerek yoktur; genetik test, atipik veya belirsiz olgularda düşünülebilir.

Toplam ve direkt/indirekt bilirubin ölçümü
Karaciğer fonksiyon testleri (AST, ALT, ALP, GGT)
Hemoliz taraması (tam kan sayımı, retikülosit, LDH, haptoglobin)

Tedavi ve İzlem

Spesifik tedavi gerektirmez. Amaç tetikleyicilerden kaçınmak ve atakları azaltmaktır. Aşağıdaki yaşam tarzı önlemleri faydalıdır:

Yaşam tarzı önerileri

Düzenli uyku (gecede 7–8 saat) ve stres yönetimi
Öğün atlamamak; uzun süreli açlıktan ve çok düşük kalorili diyetlerden kaçınmak
Günde yaklaşık 2–3 litre su içmek; kusma/ishal varsa sıvıyı artırmak
Dengeli beslenmek; taze sebze-meyve ve yeterli protein tüketmek
Aşırı efordan kaçınarak orta düzeyde, düzenli egzersiz yapmak
Alkolü sınırlamak veya kaçınmak

İlaç kullanımı

Bazı ilaçlar bilirubin düzeyini yükseltebilir veya yan etki riskini artırabilir. Düzenli kullandığınız ya da yeni başlayacağınız ilaçlar için hekiminize bilgi veriniz.

Bazı kemoterapötikler (ör. irinotekan)
Bazı antiretroviraller (ör. atazanavir, indinavir)
Diğer ilaçlarla olası etkileşimler için hekim/eczacı danışmanlığı

Ne Zaman Başvurmalı?

Koyu renkli idrar veya soluk renkli dışkı
Şiddetli ya da kalıcı karın ağrısı
38.5°C üzerinde ateş, titreme
Sarılığın hızla artması veya ilk kez ortaya çıkması
Şiddetli halsizlik, sürekli kusma, susuz kalma