Glukoz Nedir? Yüksekliği, Düşüklüğü ve Normal Değerleri
Glukoz, karbonhidratların temel yapı taşı ve kan dolaşımındaki başlıca enerji substratıdır; fazlası karaciğer ve kaslarda depolanır ve düzeyi insülin-glukagon ile düzenlenir. Klinik değerlendirmede açlık ve tokluk plazma glukozu ile HbA1c ölçümleri tanı ve izlemde kullanılır. Sağlıklı yetişkinlerde açlık 70-100 mg/dL ve 2 saat tokluk 70-140 mg/dL normaldir; açlık 100-125 mg/dL prediyabeti, ≥126 mg/dL diyabeti düşündürür. Hipoglisemi (<70 mg/dL) genellikle antidiyabetik tedavi, açlık, yoğun efor veya komorbiditelerle ilişkilidir ve nöroglikopenik bulgulara yol açabilir. Hiperglisemi genellikle diyabet ve insülin direncinden kaynaklanır; kontrolsüz olgularda enfeksiyon riski artar ve diyabetik ketoasidoz gelişebilir. Yaşam tarzı düzenlemeleri, tıbbi tedaviye uyum ve düzenli glisemik izlem uzun dönem komplikasyonları azaltmada temel stratejilerdir.
Glukoz nedir?
Glukoz, sindirilen karbonhidratlardan elde edilen ve kan dolaşımında taşınan temel enerji kaynağıdır. Beyin, kas ve diğer dokular için yakıt işlevi görür; fazlası karaciğer ve kaslarda depolanır. Vücuttaki glukoz düzeyi başta insülin ve glukagon olmak üzere hormonlar tarafından dengelenir.
Glukoz değeri nasıl ölçülür?
Glukoz ölçümü parmak ucundan glukometre ile evde veya venöz kan/plazma üzerinden laboratuvarda yapılabilir. Laboratuvar ölçümleri daha güvenilirdir ve HbA1c testi son 2-3 ayın ortalama kan şekeri kontrolü hakkında bilgi verir. Ölçümler hekim değerlendirmesiyle birlikte anlam kazanır.
Glukoz serum/plazma nedir?
Glukoz testlerinde genellikle kanın plazma kısmı analiz edilir; raporlarda bu nedenle “serum/plazma glukozu” ifadesi yer alır. En doğru sonuç için ölçüm çoğunlukla en az 8 saatlik açlık sonrası yapılır. Bu ifade, halk arasında bilinen “açlık kan şekeri” ile eş anlamlı kullanılır.
Glukoz değeri kaç olmalı?
Sağlıklı yetişkinlerde açlık glukozu 70-100 mg/dL, yemekten 2 saat sonraki tokluk değeri 70-140 mg/dL kabul edilir. Açlık glukozunun 100-125 mg/dL aralığı prediyabeti düşündürür; farklı günlerde tekrarlayan ≥126 mg/dL ölçümleri diyabet tanısı lehinedir.
Glukoz düşüklüğü (hipoglisemi)
Hipoglisemi, kandaki glukozun 70 mg/dL altına inmesidir. Diyabet tedavisi alanlarda, ileri yaşta ve kalp-böbrek hastalığı olanlarda daha sık görülür. Uzun süre açlık, öğün atlama, yoğun fiziksel aktivite, bazı ilaçlar, alkol ve organ yetmezlikleri başlıca nedenlerdir.
Hipoglisemi belirtileri
- Solukluk, titreme, terleme
- Baş ağrısı, baş dönmesi, açlık ve bulantı
- Hızlı/düzensiz nabız, sinirlilik, kaygı
- Konsantrasyon güçlüğü, uyuşma-karıncalanma
- İlerlemiş olgularda: zihin bulanıklığı, konuşma/koordinasyon bozukluğu, bayılma ve nöbet
Glukoz yüksekliği (hiperglisemi)
Hiperglisemi, glukoz düzeyinin normalin üzerinde seyretmesidir; çoğunlukla diyabet ve insülin direncine bağlıdır. Açlık glukozunun >125 mg/dL olması, diyabetli bireylerde 2 saat toklukta >180 mg/dL ölçülmesi yükseklik olarak değerlendirilir. Hormon bozuklukları, böbrek hastalıkları, steroid kullanımı, yoğun stres ve gebelik de katkıda bulunabilir.
Hiperglisemi belirtileri
- Artmış susuzluk ve ağız kuruluğu, ağız kokusu
- Artmış iştah, sık idrara çıkma, koyu/köpüklü idrar
- Baş ağrısı, bulanık görme
- Ellerde/ayaklarda yanma-karıncalanma
Diyabetik ketoasidoz belirtileri
- Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı
- Hızlı ve derin solunum, nefes darlığı
- Meyvemsi nefes kokusu, çarpıntı
- Dehidrasyon, bilinç değişikliği
Hâlsizlik ve yorgunluk
Hem yüksek hem de düşük kan şekeri düzeylerinde hâlsizlik ve yorgunluk görülebilir; uzun süreli dengesizlik günlük yaşam kalitesini düşürür.
Glukoz değeri nasıl dengelenir?
Glukoz dengesini korumak kısa vadede enerji düzeyini, uzun vadede kardiyometabolik sağlığı belirgin biçimde etkiler.
Yaşam tarzı önerileri
- Düzenli egzersiz: Yürüyüş, bisiklet, yüzme gibi aktiviteler insülin duyarlılığını artırır.
- Stres yönetimi: Nefes egzersizleri, meditasyon ve gerekirse psikolojik destek.
- Beslenme: Liften zengin, düşük glisemik indeksli ve kontrollü karbonhidrat içeren plan.
- Hidrasyon: Yeterli su alımı böbreklerin fazla şekeri uzaklaştırmasına yardımcı olur.
- Kilo yönetimi ve şekerli içecek/tatlıların kısıtlanması.
- Düzenli ve kaliteli uyku (günde 7-8 saat).
Tıbbi tedavi ve takip
- Diyabetli bireylerde hekim önerisine uygun insülin veya oral antidiyabetikler.
- Evde kan şekeri izlemi ve belirlenen aralıklarla laboratuvar kontrolleri.
- HbA1c hedeflerine yönelik kişiselleştirilmiş tedavi planı ve düzenli takip.