Göz Tembelliği Nedir? Göz Tembelliği Tedavisi ve Berirtileri
Göz tembelliği, beyin düzeyinde gelişen ve bir ya da iki gözde görme keskinliğinin normalleşmesini engelleyen bir durumdur; en sık nedenleri şaşılık, iki göz arasında belirgin kırma kusuru farkı, yüksek kırma kusurları, kapak düşüklüğü ve doğumsal katarakttır. Erken çocukluk döneminde tanı konulup tedavi edildiğinde başarı yüksektir; kırma kusurlarının gözlükle düzeltilmesi ve kapama tedavisi temel yaklaşımlardır. Yetişkinlerde nörovizyon ve dikoptik yöntemler gibi nöral plastisiteyi hedefleyen tedaviler umut verici sonuçlar bildirse de daha güçlü kanıtlara ihtiyaç vardır. Rutin göz taramaları (6. ay–1 yaş, 3 yaş, 6 yaş) gecikmiş tanıyı önleyerek kalıcı görme kaybı riskini azaltır. Tedavi edilmeyen olgularda derinlik algısı zayıflığı, iş güvenliği ve meslek seçiminde kısıtlılıklar görülebilir. Ambliyopi toplumda %2–4 sıklıkta olup düzeltilmesi mümkün bir halk sağlığı sorunudur.
Göz Tembelliği Nedir?
Göz tembelliği (ambliyopi), göz yapıları çoğu zaman sağlıklı olmasına rağmen beynin bir veya iki gözden gelen görüntüyü yeterince işleyememesi sonucu görme keskinliğinin beklenen düzeye ulaşamamasıdır. Bu durum genellikle erken çocuklukta gelişir ve tedavi edilmediğinde kalıcı olabilir.
Göz Tembelliğinin Nedenleri
- Şaşılık (göz kayması)
- İki göz arasında belirgin kırma kusuru farkı (anisometropi)
- Yüksek dereceli kırma kusurları
- Görme eksenini kapatan göz kapağı düşüklüğü (ptozis)
- Doğumsal katarakt
Şaşılık veya kapak düşüklüğü gibi dışarıdan fark edilebilen nedenlerde aileler genellikle çocuğu erken dönemde göz hekimine getirir. Ancak kırma kusurlarına bağlı ambliyopide dış görünüş normal olabilir ve tanı gecikebilir. Bu nedenle 6. ay–1 yaş, 3 yaş ve 6 yaşta rutin göz muayeneleri önerilir.
Göz Tembelliğinin Belirtileri
- Göz kayması, başı bir yana eğme ya da tek gözünü kapatma
- Yakına bakarken zorlanma, okumada çabuk yorulma
- Derinlik algısında zayıflık; top yakalama ve merdiven inip çıkmada beceri azalması
- Nesnelere sık çarpma, mesafe tahmininde güçlük
- Baş ağrısı veya göz yorgunluğu
Belirtiler erken çocuklukta belirgin olmayabilir; bu nedenle düzenli tarama kritiktir.
Tedavi Yöntemleri
Çocuklarda Tedavi
En etkili tedavi penceresi genellikle 8–9 yaşına kadardır. İlk adım, altta yatan nedeni düzeltmektir: kırma kusurları için gözlük/mercek, kapak düşüklüğü veya şaşılık için gerekli ise cerrahi. Ardından, beynin tembel göze daha fazla girdi almasını sağlamak için kapama tedavisi uygulanır.
Kapama tedavisinde iyi gören göz, hekimin belirlediği sürelerde yapışkan pedlerle kapatılır. Düzenli kontrollerde görme keskinliğindeki artış izlenir ve tedavi süresi/yoğunluğu yeniden ayarlanır.
Yetişkinlerde Tedavi
Yetişkin yaşta plastisite sınırlı olsa da, bazı hastalarda nöral eğitim temelli yaklaşımlarla görme keskinliğinde artış bildirilmektedir.
Nörovizyon Tedavisi
- İlk seans hekim eşliğinde yapılır; sonraki seanslar bilgisayar üzerinden evde sürdürülür.
- Farklı kontrastlarda sunulan özel görsel uyaranlar ve görevler kullanılır.
- Hasta doğru algıladığında tıklayarak geri bildirim verir; hatalı yanıtlar sistem tarafından düzeltilir.
- Seanslar genellikle haftada 2–3 kez, 30–40 dakika sürer ve yaklaşık 2 ay devam eder.
Literatürde olumlu sonuçlar bildirilse de daha güçlü ve güncel çalışmalara ihtiyaç vardır.
Dikoptik Tedaviler
Her iki göze ayrı ayrı kontrast dengeli uyaran veren özel video içerikleri veya oyunlar kullanılır. Özellikle yetişkinlerde umut verici bulgular olsa da, yaygın kullanıma girmesi için daha fazla kanıta gereksinim vardır.
Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Ambliyopi toplumda yaklaşık %2–4 oranında görülür. Tedavi edilmezse kalıcı görme keskinliği kaybı ve zayıf derinlik algısı gelişebilir; bu durum okul başarısını, iş güvenliğini ve meslek seçimlerini etkileyebilir. Erken tanı ve tedavi ile bu sonuçların büyük kısmı önlenebilir.
Ne Zaman Göz Muayenesi Yapılmalı?
Tüm çocuklar için önerilen tarama dönemleri: 6. ay–1 yaş arası, 3 yaş ve 6 yaş. Ailede ambliyopi, şaşılık veya yüksek kırma kusuru öyküsü varsa muayeneler daha erken ve sık planlanabilir.