Hba1c Testi Nedir? Hba1c Normal Değeri ve Yüksekliği
HbA1c, hemoglobinin glikoz ile glike olmuş fraksiyonunu ölçerek son 2-3 aylık ortalama glisemiyi yansıtır ve diyabetin tanı ile takibinde birincil parametrelerden biridir. Tanı eşikleri; HbA1c ≥%6.5 diyabet, %5.7–6.4 prediyabet, <%5.7 normal olarak kabul edilir ve çoğu yetişkin için tedavi hedefi genellikle < %7’dir. HbA1c ile tahmini ortalama glukoz arasında eAG (mg/dL) = 28.7 × HbA1c – 46.7 ilişkisi bulunur. Hemolitik anemi, demir eksikliği, hemoglobin varyantları, transfüzyon, gebelik ve ileri böbrek hastalığı gibi durumlar sonucu etkileyebilir. Uzun süreli yüksek değerler mikrovasküler ve makrovasküler komplikasyon riskini artırırken, yönetim yaşam tarzı düzenlemeleri ve uygun ilaç/insülin tedavisiyle yapılır. HbA1c’nin gereğinde fruktozamin veya sürekli glukoz izlem gibi alternatiflerle desteklenmesi önerilir.
HbA1c testi nedir?
HbA1c testi, kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobine bağlanan glikoz oranını ölçer ve yaklaşık son 2-3 ayın ortalama kan şekeri düzeyini yansıtır. Açlık gerektirmez, günün herhangi bir saatinde uygulanabilir ve kısa süreli ölçümlerden farklı olarak uzun dönem glisemik kontrol hakkında bilgi sağlar.
Glike hemoglobin (HbA1c)
Glike hemoglobin, hemoglobine glikozun bağlanmasıyla oluşan bileşikleri ifade eder; HbA1c ise bunun ölçüme en uygun spesifik fraksiyonudur. Glikoz düzeyi arttıkça glikasyon da artar; bu nedenle HbA1c, ortalama glisemiyi izlemek için güvenilir bir göstergedir.
HbA1c testi neden yapılır?
HbA1c; diyabet ve prediyabetin tanınması, tedavi etkinliğinin değerlendirilmesi ve komplikasyon riskinin öngörülmesi amacıyla kullanılır. Tedavi değişikliklerinin etkisini görmek ve uzun dönem kontrolü doğrulamak için düzenli aralıklarla tekrarlanır.
- Diyabet ve prediyabet taraması
- Tedavi etkinliği ve insülin/ilaç doz ayarı
- Uzun dönem glisemik kontrolün değerlendirilmesi
- Mikro/makrovasküler komplikasyon riskinin öngörülmesi
HbA1c testini kimler yaptırmalı?
Diyabet tanısı olanlar, prediyabetliler, diyabet için risk faktörü taşıyanlar (aile öyküsü, fazla kilo, hipertansiyon, dislipidemi, sedanter yaşam) ve 45 yaş üzeri bireyler düzenli aralıklarla yaptırmalıdır. Gebelikte diyabet öyküsü olan kadınlarda doğum sonrası diyabet gelişimi açısından tarama amacıyla kullanılabilir.
- Prediyabet: yılda 1 kez
- Glisemisi hedefte ve stabil tip 2 diyabet: yılda 2 kez
- Tip 1 diyabet veya kontrolsüz tip 2 diyabet/tedavi değişikliği: yılda 3-4 kez
HbA1c testi neyi gösterir?
Test, kanda glikozun hemoglobine bağlanma oranını ölçer ve kırmızı kan hücrelerinin yaşam süresi (~120 gün) boyunca oluşan ortalama glisemiyi, son haftalara daha fazla ağırlık vererek yansıtır. Kısa dönem dalgalanmalar tek başına sonucu belirlemez; kalıcı yükseklik HbA1c’ye yansır.
HbA1c testi nasıl yapılır?
Damardan alınan kan örneği laboratuvarda analiz edilir ve sonuç yüzdelik oran olarak raporlanır. HbA1c yüzdesi arttıkça diyabet ve komplikasyon riski yükselir.
HbA1c kaç olmalı?
Tanı eşikleri ve hedefler
- Normal: <%5.7
- Prediyabet: %5.7–6.4
- Diyabet: ≥%6.5
- Hedef (çoğu yetişkin için): <%7 (bireyselleştirilir; komorbiditeler, hipoglisemi riski ve yaşam beklentisine göre ayarlanır)
Tahmini ortalama glukoz (eAG)
eAG (mg/dL) ≈ 28.7 × HbA1c – 46.7. Örnek karşılıklar:
- %6 → ~126 mg/dL (7.0 mmol/L)
- %7 → ~154 mg/dL (8.6 mmol/L)
- %8 → ~183 mg/dL (10.2 mmol/L)
- %9 → ~212 mg/dL (11.8 mmol/L)
- %10 → ~240 mg/dL (13.4 mmol/L)
- %11 → ~269 mg/dL (14.9 mmol/L)
- %12 → ~298 mg/dL (16.5 mmol/L)
Sonucu yanıltabilecek durumlar
- Demir eksikliği anemisi (genellikle yalancı yüksek)
- Hemolitik anemi, akut/yoğun kanama, yakın tarihli transfüzyon (yalancı düşük)
- Hemoglobin varyantları (A1c’nin çok yüksek/düşük görünmesi)
- Kronik böbrek hastalığı, EPO tedavisi
- B12/folat eksikliği, karaciğer hastalıkları
- Gebelik ve bazı ilaçlar (ör. bazı HIV tedavileri)
Bu durumlarda fruktozamin, glikoz profilleri veya sürekli glukoz izlem eklenebilir.
HbA1c yüksekliği
Uzun süreli glisemik kontrolün bozulduğunu düşündürür ve retinopati, nöropati, nefropati ile kardiyovasküler hastalık riskini artırır.
- Yetersiz diyabet yönetimi veya insülin direnci
- Uygunsuz/gelişigüzel ilaç veya insülin kullanımı
- Aşırı karbonhidrat/şeker tüketimi, fiziksel inaktivite
- Stres, enfeksiyon, hormonal bozukluklar
- Obezite ve bazı karaciğer/böbrek hastalıkları
HbA1c yüksekliği belirtileri
Uzun süreli hiperglisemiye bağlı semptomlar gelişebilir:
- Aşırı susama ve sık idrara çıkma
- Ağız kuruluğu
- Sürekli yorgunluk
- Bulanık görme
- Artmış açlık hissi
- Yaraların geç iyileşmesi, karıncalanma/uyuşma
Aşırı susuzluk
İdrarla artmış glukoz atılımı su kaybını artırır, yoğun susama hissi oluşur.
Sık idrara çıkma
Glukoz eşiğinin aşılmasıyla osmotic diürez gelişir ve idrara çıkma sıklığı artar.
Ağız kuruluğu
Sıvı kaybına bağlı kuruluk ve yapışkanlık hissi görülebilir.
Sürekli yorgunluk
Hücre içi glukoz kullanımındaki yetersizlik yorgunluk ve halsizlik yaratır.
Bulanık görme
Osmotik değişiklikler lensi etkileyerek geçici görme bozukluklarına yol açabilir.
HbA1c nasıl düşürülür?
- Kişiye özel tedavi planı ve düzenli glisemik izlem
- Liften zengin, dengeli beslenme; rafine karbonhidrat ve şekerin kısıtlanması
- Düzenli fiziksel aktivite ve kilo yönetimi
- İlaç ve/veya insülinin uygun doz ve zamanlamada kullanımı
- Uyku, stres yönetimi, sigara ve alkolün sınırlandırılması
Hipoglisemi riskini azaltacak ayarlamalar hekim tarafından yapılmalıdır.
HbA1c düşüklüğü
Genellikle <%4 değerler olarak tanımlanır ve aşırı insülin/ilaç kullanımı, hemolitik anemi, kanama, karaciğer hastalığı, bazı endokrin bozukluklar ve gebelik gibi durumlarla ilişkili olabilir. Her zaman iyi kontrol anlamına gelmez.
HbA1c düşüklüğü tehlikeli mi?
Diyabetlilerde sık hipoglisemi ataklarını düşündürebilir; diyabeti olmayanlarda altta yatan hastalıkların göstergesi olabilir. Klinik bağlamda hekim değerlendirmesi gerekir.
Sık sorulan sorular
Açlık gerekir mi?
Hayır. HbA1c açlık gerektirmez ve günün herhangi bir saatinde yapılabilir.
Sonuç ne zamanda çıkar?
Çoğu laboratuvarda aynı gün veya ertesi gün sonuçlanır.
HbA1c mi, anlık kan şekeri ölçümü mü?
HbA1c uzun dönem ortalamayı; anlık ölçümler ise o andaki glisemiyi gösterir. Diyabet yönetiminde her ikisi de tamamlayıcıdır.
Hangi durumlar sonucu etkiler?
Hemoglobin varyantları, anemiler, transfüzyon, gebelik, böbrek ve karaciğer hastalıkları gibi durumlar A1c’yi yanıltabilir.
Ne sıklıkla tekrar edilmeli?
Glisemik kontrol, diyabet tipi ve tedavi değişikliklerine göre genellikle 3–12 ay aralıklarla.