Hemipleji Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Hemipleji, merkezi sinir sistemi hasarına bağlı tek taraflı güçsüzlük veya felçtir ve en sık inme sonrası görülür. Etiyolojide iskemik/hemorajik inme, travmatik yaralanmalar, beyin tümörleri, enfeksiyonlar, demiyelinizan hastalıklar ve hemiplejik migren yer alır. Klinik tablo motor kayıp, spastisite, duyu kusuru, konuşma ve görme bozuklukları ile yürüyüş/dengenin etkilenmesini içerir. Tanı; ayrıntılı nörolojik muayene, beyin görüntüleme (BT/MR), damarsal incelemeler ve seçilmiş olgularda laboratuvar, EEG, EMG/NCS ve lomber ponksiyonla konur. Tedavi, nedene yönelik akut yaklaşımlar (ör. tromboliz/trombektomi, kanama kontrolü) ile multidisipliner rehabilitasyon, spastisite tedavileri ve yardımcı teknolojileri kapsar. Erken müdahale ve düzenli rehabilitasyon fonksiyonel sonuçları ve yaşam kalitesini belirgin biçimde iyileştirir.

Hemipleji Nedir?

Hemipleji, merkezi sinir sistemi hasarına bağlı olarak vücudun bir tarafında ciddi güçsüzlük ya da tam felç gelişmesidir. Çoğunlukla inme sonrası ortaya çıkar; ancak travmalar, beyin kanamaları, tümörler, enfeksiyonlar ve bazı nörolojik hastalıklar da neden olabilir. Tablo, etkilenen tarafta kas hareketlerinin kaybı, spastisite veya gevşeklik ve günlük yaşam aktivitelerinde belirgin kısıtlılıkla seyreder.

Beyin yollarının çoğunun beyin sapında karşı tarafa geçtiği (dekussasyon) göz önüne alındığında, beyin yarımküresindeki lezyonlar sıklıkla karşı taraf hemiplejiye yol açar. Omurilik ya da belirli beyin sapı lezyonlarında ise aynı taraf bulgular görülebilir. Erken tanı ve tedavi, kalıcı sakatlık riskini azaltır.

Hemipleji Neden Olur?

Hemiplejinin temelinde beyin veya omurilikteki yapısal ya da damarsal hasarlar yer alır. En yaygın neden inmedir; bunun dışında travma, tümörler, kanamalar ve enfeksiyonlar da rol oynar.

İskemik veya hemorajik inme, geçici iskemik atak (GİA)
İntrakraniyal kanamalar ve anevrizmalar (subaraknoid, intraserebral, subdural/epidural hematom)
Travmatik beyin yaralanmaları ve omurilik yaralanmaları
Beyin tümörleri ve kitle etkisi oluşturan lezyonlar
Merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (menenjit, ensefalit vb.)
Demiyelinizan hastalıklar (örn. multipl skleroz)
Nöbetler/epilepsiye bağlı geçici postiktal paralizi (Todd felci)
Hemiplejik migren
Perinatal dönemde hipoksik-iskemik hasar ve hemiplejik serebral palsi

Hemipleji Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler genellikle yüz, kol ve bacağı aynı tarafta etkiler ve şiddeti değişken olabilir. Motor kayıp yanında duyusal, konuşma ve görme işlevleri de etkilenebilir.

Tek tarafta güçsüzlük veya felç
Spastisite ya da kas tonusunda azalma, artmış/azalmış refleksler
Yürüme ve denge bozukluğu, düşme eğilimi
Etkilenen tarafta uyuşma, his kaybı veya iğnelenme
Yüz asimetrisi, ağız köşesinde sarkma
Konuşma/iletişim sorunları (afazi, dizartri)
Görme bozuklukları (görme alanı kaybı, çift görme)
Bilişsel etkilenme, dikkat ve hafıza sorunları
Koordinasyon kaybı (ataksi)
İdrar-dışkı kontrolünde güçlük, yorgunluk

Hemipleji Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı, ayrıntılı öykü ve nörolojik muayene ile başlar; kas gücü, refleksler, duyu ve kraniyal sinirler değerlendirilir. Yapısal ve damarsal nedenleri saptamak için görüntüleme ve laboratuvar testleri kullanılır.

Beyin görüntüleme: BT (acil kanama dışlama), MR (iskemi/lezyon lokalizasyonu)
Damarsal değerlendirme: BT/MR anjiyografi, karotis/vertebral Doppler
Laboratuvar: enfeksiyon, inflamasyon ve metabolik nedenlerin taranması
Kalp kaynaklı emboli şüphesinde EKG, ritim izlemi ve ekokardiyografi
Nöbet düşünülürse EEG
Periferik/alt motor nöron etkilenimi için EMG ve sinir iletim çalışmaları
Enfeksiyon/iltihap kuşkusunda lomber ponksiyon

Hemipleji Tedavisi

Tedavi altta yatan nedene ve hastanın işlevsel hedeflerine göre planlanır. Akut inmede zaman kritik olup uygun adaylarda damariçi tromboliz ve/veya mekanik trombektomi uygulanabilir. Kanamada kan basıncı kontrolü, nöroşirürjik yaklaşımlar ve komplikasyon yönetimi gerekebilir. İkincil korunma için antitrombotik tedavi ve risk faktörü düzenlemesi önemlidir.

Fizik tedavi ve rehabilitasyon: kas gücü, mobilite ve dengeyi artırma, yürüme eğitimi
Ergoterapi: günlük yaşam aktiviteleri ve el-kol işlevlerinin yeniden kazanımı
Konuşma ve yutma terapisi
Spastisite yönetimi: baclofen, tizanidin, botulinum toksini, intratekal baklofen pompası
Fonksiyonel elektrik stimülasyonu, ortez ve yardımcı cihazlar
Psikolojik destek, bilişsel rehabilitasyon ve bakım veren eğitimi
Seçilmiş olgularda ortopedik/nöroşirürjik müdahaleler
Yaşam tarzı düzenlemeleri: hipertansiyon, diyabet, lipid kontrolü, sigaranın bırakılması

Erken ve yoğun rehabilitasyon, bağımsızlığı ve yaşam kalitesini belirgin ölçüde artırır.

Sıkça Sorulan Sorular

Hemipleji ve İnme Aynı Şey mi?

Hayır. Hemipleji, tek taraflı güçsüzlük/felç tablosudur; inme ise beyin dolaşımındaki bozulmanın neden olduğu bir hastalıktır. İnme, hemiplejinin en sık nedenidir ancak tek nedeni değildir.

Hemipleji Sonradan mı Olur?

Çoğu hemipleji edinseldir; inme, kafa travması, tümörler, enfeksiyonlar veya demiyelinizan hastalıklar sonrası gelişir. Daha nadir olarak doğumsal nedenlerle de görülebilir.

Hemipleji Geçer mi?

İyileşme; neden, lezyonun boyutu/lokalizasyonu ve tedaviye yanıta bağlıdır. Bazı olgularda tamamen düzelebilir, bazı olgularda kısmi kalıcı defisitler bırakabilir. Düzenli rehabilitasyon ve uygun tedaviler işlevselliği belirgin şekilde artırır.