Herediter Anjioödem (HAE) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Herediter anjioödem (HAE), çoğunlukla SERPING1 genindeki mutasyonlara bağlı C1 inhibitör eksikliği/işlev bozukluğu nedeniyle bradikinin aracılı ödemle seyreden otozomal dominant bir hastalıktır. Klinik olarak kaşıntısız, ürtikersiz cilt ödemleri, abdominal ataklar ve laringeal ödem görülebilir; kadınlarda östrojenle ilişkili alevlenmeler tipiktir. Tanıda düşük C4 düzeyi ile C1‑INH antijenik düzeyi ve fonksiyon ölçümü temel olup, ayırıcı tanıda C1q değerlendirmesi ve genetik analiz yardımcıdır. Akut tedavide C1‑INH konsantreleri, icatibant veya kallikrein inhibitörleri etkilidir; antihistaminik, steroid ve adrenalin yararsızdır. Uzun dönem profilakside C1‑INH, lanadelumab ve berotralstat birincil seçeneklerdir; androjenler sınırlı endikasyonda kullanılabilir. Hava yolu tutulumu acil müdahale gerektirir ve girişimler öncesi kısa süreli profilaksi önerilir.

Herediter Anjioödem (HAE) Nedir?

Herediter anjioödem (HAE), C1 inhibitör (C1‑INH) proteininin eksikliği ya da fonksiyon bozukluğu nedeniyle bradikinin düzeylerinin artması sonucu cilt, sindirim sistemi ve üst hava yollarında tekrarlayan, kaşıntısız şişlik ataklarıyla seyreden nadir bir genetik hastalıktır. Genellikle çocukluk veya ergenlikte başlar; kadınlarda östrojen dalgalanmalarıyla atak sıklığı ve şiddeti artabilir.

Ataklar saatler içinde gelişir ve 2–5 gün sürebilir. Cilt şişlikleri ağrısızdır, ürtiker eşlik etmez. Bağırsak ödemi şiddetli karın ağrısı, bulantı ve kusmaya yol açabilir; gırtlak tutulumu ise yaşamı tehdit eder.

Görülme sıklığı yaklaşık 1/50.000–1/150.000 arasındadır.
Tetikleyiciler arasında lokal travma (diş çekimi, endoskopi), stres, enfeksiyon ve hormonal değişiklikler sayılabilir.
Ani boğaz şişliği ve nefes darlığında acil yardım çağrılmalıdır.

Herediter Anjioödem (HAE) Türleri

HAE üç ana tipte sınıflanır:

Tip I: Olguların çoğunluğu; C1‑INH düzeyi ve fonksiyonu düşüktür (SERPING1 mutasyonları).
Tip II: C1‑INH düzeyi normal/yüksek olabilir ancak fonksiyonu bozuktur (SERPING1 mutasyonları).
Tip III: C1‑INH düzeyi ve fonksiyonu normaldir; sıklıkla F12 mutasyonlarıyla ilişkilidir ve östrojen duyarlılığı belirgindir.

Herediter Anjioödem (HAE) Belirtileri

Yüz, dudak, dil, el, ayak ve genital bölgede tekrarlayan, kaşıntısız şişlikler.
Şiddetli karın ağrısı, bulantı-kusma ve ishal ile seyreden bağırsak ödemi.
Gırtlak şişliği ile nefes darlığı ve ses kısıklığı (acil durum).
Şişlik öncesi sızlama, gerilme veya döküntüsüz kızarıklık hissi (prodrom).
Atakları tetikleyebilen faktörler: travma, stres, enfeksiyon, hormonal değişim ve bazı ilaçlar.

Herediter Anjioödem (HAE) Nedenleri

HAE otozomal dominant kalıtılır; etkilenmiş bir ebeveynden çocuğa geçiş riski yaklaşık %50’dir. Çoğu olguda SERPING1 gen mutasyonları C1‑INH eksikliği/işlev bozukluğu oluşturur. Bazı ailelerde F12 gen mutasyonları bradikinin artışına yol açar. Sonuçta damar geçirgenliği artar ve dokulara sıvı sızarak ödem gelişir.

SERPING1 mutasyonu: C1‑INH eksikliği veya fonksiyon kaybı.
F12 mutasyonu: Bradikinin üretiminde artış.
Tetikleyiciler: ACE inhibitörleri, östrojen içeren ilaçlar, travma ve cerrahi/dental işlemler.

Alerjik Anjioödem Nedir?

Alerjik (histamin aracılı) anjioödemde tetikleyiciye maruziyet sonrası histamin salınımı artar; şişlikler sıklıkla kaşıntı ve ürtikerle birliktedir ve antihistaminik, kortikosteroid ve adrenalin tedavisine yanıt verir. HAE ise bradikinin aracılıdır; antihistaminik, steroid ve adrenalin genellikle etkisizdir.

Yaygın tetikleyiciler: gıdalar (balık, kabuklu deniz ürünleri, yer fıstığı, süt, yumurta), ilaçlar (penisilin, NSAİİ’ler), böcek sokmaları, hayvan tüyü ve polenler.
ACE inhibitörlerine bağlı anjioödem histamin aracılı olmayabilir ve HAE ile karışabilir.

Herediter Anjioödem (HAE) Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı, klinik tablo ile laboratuvarın birlikte değerlendirilmesine dayanır. Aile öyküsü sıktır ancak de novo olgular da görülebilir.

C4 düzeyi: Sıklıkla düşüktür; tarama testi olarak kullanılır.
C1‑INH antijenik düzeyi: Eksiklik varlığını gösterir.
C1‑INH fonksiyon testi: İşlev bozukluğunu ortaya koyar (Tip II ayırımı).
C1q düzeyi: Edinsel anjioödemden ayırıcı tanıda yardımcıdır.
Genetik test: SERPING1, F12 ve ilgili gen mutasyonlarını doğrulayabilir.

Herediter Anjioödem Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavi üç başlıkta planlanır: akut atak yönetimi, kısa süreli profilaksi (girişim/ameliyat öncesi) ve uzun dönem profilaksi. Kişiselleştirilmiş plan alerji-immünoloji uzmanlarınca yapılır.

Akut atak: C1‑INH konsantresi (IV), bradikinin B2 reseptör antagonisti icatibant (SC) veya plazma kallikrein inhibitörleri kullanılabilir. HAE’de antihistaminik, kortikosteroid ve adrenalin genellikle etkisizdir.
Kısa süreli profilaksi: Diş çekimi ve üst hava yolunu etkileyebilecek girişimler öncesi C1‑INH uygulanabilir.
Uzun dönem profilaksi: Düzenli C1‑INH, lanadelumab (SC) veya berotralstat (oral) seçenekleri; seçilmiş olgularda androjenler dikkatle kullanılabilir.
Yaşam tarzı/ilaç düzenleme: ACE inhibitörleri ve östrojen içeren ilaçlardan kaçınma, tetikleyici travmalardan korunma.

Hava yolu tutulumu şüphesi (ses kısıklığı, yutma güçlüğü, nefes darlığı) acil müdahale gerektirir; gecikmeden acil yardım çağırılmalıdır.

Herediter Anjioödem Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Herediter Anjioödem (HAE) Başka Hangi İsimlerle Bilinir?

C1 esteraz inhibitör eksikliği/bozukluğu, C1‑INH eksikliği, tamamlayıcı sistem düzenleyici eksikliği gibi terimler kullanılabilir. Kısaltmalar arasında HAE ve HANE yer alır.

Herediter Anjioödem (HAE) Nasıl Bir Hastalık?

Otozomal dominant geçişli, bradikinin aracılı, kaşıntısız-ürtikersiz ödem ataklarıyla seyreden, cilt, bağırsak ve üst hava yollarını tutabilen bir hastalıktır.

Herediter Anjioödem (HAE) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Ataklar sıklaşabilir ve şiddetlenebilir; laringeal ödem ölümcül olabilir. Tekrarlayan abdominal ataklar hastaneye yatış ve gereksiz cerrahi girişimlere yol açabilir.

Herediter Anjioödem (HAE) Tehlikeli Mi?

Evet. Özellikle hava yolu tutulumu acil ve yaşamı tehdit eden bir durumdur.

Herediter Anjioödem (HAE) Hastaları Ne Yememeli?

HAE için evrensel bir “yasaklı gıda” listesi yoktur; kişisel tetikleyicilerden kaçınmak gerekir. Alerjik anjioödemi olan bireylerde balık, kabuklu deniz ürünleri, yer fıstığı, süt ve yumurta gibi gıdalar tetikleyici olabilir. HAE’de ACE inhibitörleri ve östrojen içeren ilaçlar atakları artırabileceğinden hekimle alternatifler planlanmalıdır.