Böbrek Büyümesi (Hidronefroz) nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Hidronefroz, idrar akımının engellenmesi veya geri kaçışı sonucu böbrek toplayıcı sisteminin genişlemesiyle karakterize bir durumdur. Klinik tablo asemptomatik olgulardan şiddetli ağrı ve enfeksiyonla seyreden vakalara kadar değişebilir. Tanıda ultrason temel olup, gereğinde BT/MR ve MAG3 gibi fonksiyonel testlerle drenaj ve böbrek fonksiyonu değerlendirilir. Tedavi, altta yatan nedene ve ciddiyete göre izlem, antibiyotik profilaksisi, endoürolojik girişimler, stent/nefrostomi ve cerrahi düzeltmeyi içerebilir. Zamanında müdahale edilmeyen ileri olgularda kalıcı böbrek hasarı gelişebileceği için erken tanı ve yönlendirme esastır.

Hidronefroz Nedir?

Hidronefroz, idrarın böbrekten yeterince boşalamaması nedeniyle böbreğin toplayıcı sisteminin genişleyip şişmesi olarak tanımlanır. Tek ya da iki böbreği etkileyebilir; her yaşta görülebilir ve bazı kişilerde belirti vermeyebilir. Erken tanı ve uygun yaklaşım, kalıcı böbrek hasarını önlemede kritik önem taşır.

Toplumda tek taraflı hidronefroz iki taraflı olgulardan daha sık görülür. Bebeklerde doğum öncesi ultrason takiplerinde saptanabilir.

Hidronefrozun Nedenleri

İdrar, normalde böbrekten üreterlere, oradan mesaneye ve üretra yoluyla dışarı atılır. Bu hattın herhangi bir yerindeki akım engeli veya geri kaçış, böbreğin boşalmasını bozarak hidronefroza yol açabilir.

İdrar Yollarında Tıkanma

İdrar yollarındaki mekanik engeller en sık nedenlerdendir:

Böbrek taşları: İdrar yollarının farklı bölgelerinde akımı tıkayabilir.
Tümörler: Mesane, prostat, rahim veya idrar yollarındaki kitleler dıştan bası ya da doğrudan tıkanma yapabilir.
Prostat büyümesi (BPH): Mesane çıkışında direnç oluşturarak akımı azaltabilir.
Kan pıhtıları: Üriner sistemde geçici ya da kalıcı tıkaç oluşturabilir.
Yapısal darlıklar: Enfeksiyon, travma veya cerrahi sonrası gelişen darlıklar; mesanenin boşalamamasına yol açan nörojenik nedenler.

Vezikoüreteral Reflü

İdrarın mesaneden üretere ve böbreğe geri kaçmasıdır. Tek yönlü akışın bozulması böbreğin etkin boşalmasını engelleyerek şişmeye neden olabilir.

Üreterosel

Üreterin mesane içinde balonlaşmasıyla karakterizedir; çıkışta tıkanma oluşturarak hidronefroza yol açabilir.

Kadınlarda Gebelik, Rahim Sarkması ve Sistosel

Gebelikte büyüyen rahmin idrar yollarına basısı ve pelvik organ sarkmaları üreterlerde akım engeli oluşturabilir.

Diğer Sebepler

Bazı hastalarda ayrıntılı incelemelere karşın altta yatan neden saptanamayabilir (idiyopatik).

Hidronefroz Belirtileri

Her olguda belirti görülmeyebilir; görüldüğünde şunlar ortaya çıkabilir:

Yan ve sırtta başlayıp kasığa yayılabilen şiddetli ağrı
İdrar yaparken yanma ve ağrı
Sık idrara çıkma
Bulantı ve kusma
Ateş
Halsizlik ve yorgunluk
Bebeklerde gelişme geriliği
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları

Tanı Nasıl Koyulur?

Değerlendirme öykü ve fizik muayene ile başlar; böbrek ve idrar yollarında hassasiyet, kitle veya şişlik araştırılır. Laboratuvar ve görüntüleme testleri ile neden ve şiddet belirlenir.

Kan testleri: Böbrek fonksiyonlarının (örn. kreatinin) değerlendirilmesi.
İdrar testleri: Enfeksiyon ve kristal/taş varlığının saptanması.
Ultrason: İlk basamakta hidronefrozun derecesini ve olası nedenleri gösterebilir.
Diğer görüntülemeler: Gereğinde BT/MR ve böbrek fonksiyonu ile drenajı değerlendiren nükleer tıp testleri (ör. MAG3).

Hidronefroz Tedavi Yöntemleri

Tedavi, altta yatan nedene, hidronefrozun derecesine ve böbrek fonksiyonuna göre belirlenir.

Hafif ila Orta Derecede Hidronefroz

Yakın izlem yeterli olabilir; idrar yolu enfeksiyonlarını önlemeye yönelik tedaviler planlanabilir.

Şiddetli Hidronefroz

Tıkanıklığın giderilmesi veya reflünün düzeltilmesi gerekir. Endoskopik girişimler, üreteral stent, perkütan nefrostomi gibi boşaltıcı işlemler ve gerektiğinde cerrahi uygulanabilir. Tedavi edilmezse kalıcı böbrek hasarı gelişebilir; çoğu olguda diğer böbrek telafi edebilir ancak bu güvenli bir bekleme nedeni değildir.

Hamilelikte Hidronefroz

Gebelikte büyüyen rahim üreterlere bası yaparak hidronefroza yol açabilir. Ultrason tercih edilen görüntülemedir; ileri durumlarda böbreği rahatlatmak için geçici kateter/stent uygulanabilir.

Çocuklarda Hidronefroz

Çocuklarda sıklıkla doğumsal anomaliler tıkanıklık nedenidir. Doğum öncesi saptanan olgular doğumdan sonra ultrason ve gerekirse ek testlerle çocuk nefrolojisi/ürolojisi tarafından izlenir.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Şiddetli yan ağrısı, yüksek ateş, idrar miktarında belirgin azalma, inatçı bulantı-kusma; gebelikte ağrı/ateş ve bebek-çocuklarda tekrarlayan ateşli idrar yolu enfeksiyonları varlığında gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.