Hiperglisemi Nedir? Hiperglisemi Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?
Hiperglisemi, glukoz homeostazının bozulmasına bağlı olarak kan glukozunun normal aralığın üzerine çıkmasıdır. Fizyolojik olarak insülin glukozun hücre içine girişini kolaylaştırırken, glukagon açlıkta hepatik glukoz çıkışını artırır; bu dengedeki bozulma insülin eksikliği (tip 1) ya da insülin direnci (tip 2) ile ilişkilidir. Tanısal olarak açlık plazma glukozunun ≥126 mg/dL olması (tekrarlayan ölçümlerde) veya 2 saatlik OGTT’de ≥200 mg/dL değerleri diyabeti destekler; 100-125 ve 140-199 mg/dL aralıkları prediyabeti işaret eder. Enfeksiyon, steroid kullanımı, fiziksel inaktivite ve endokrinopatiler hiperglisemiyi tetikleyebilir. Klinik bulgular polidipsi, poliüri, ağız kuruluğu, bulanık görme ve kilo kaybını içerir; nefeste aseton kokusu ve abdominal ağrı diyabetik ketoasidozu düşündürür. Tedavi, yaşam tarzı düzenlemeleri ve farmakoterapiyi kapsar; ketoasidoz ve hiperosmolar durumlar acil tedavi gerektirir.
Hiperglisemi nedir?
Hiperglisemi, kandaki glukoz düzeyinin normalin üzerine çıkmasıdır. Açlıkta 100-125 mg/dL arası değerler yükselmiş (prediyabet) kabul edilir; 126 mg/dL ve üzeri değerler ise tekrarlayan ölçümlerde diyabet tanısını destekler. Oral glukoz tolerans testinde (OGTT) 2. saatte 140-199 mg/dL arası prediyabeti, 200 mg/dL ve üzeri diyabeti düşündürür. Belirtiler eşliğinde rastgele glukozun ≥200 mg/dL olması da klinik olarak anlamlıdır.
Kan şekeri nedir, nasıl dengelenir?
Karbonhidratlar sindirimde glukoza parçalanır ve glukoz kan dolaşımıyla hücrelere taşınır. Pankreastan salgılanan insülin glukozun hücre içine girişini sağlar; böylece enerji üretimi gerçekleşir. Fazla glukoz karaciğer ve kaslarda glikojen olarak depolanır. Açlıkta glukagon hormonu devreye girer; depolardan glukoz salınır ve karaciğerde glukoneogenez artar. Bu hassas denge bozulduğunda hiperglisemi gelişebilir.
Hiperglisemi nedenleri
- İnsülin eksikliği (tip 1 diyabet) veya insülin direnci (tip 2 diyabet)
- İnsülin/ilaç dozlarını atlama, yetersiz tedavi veya ölçüm-hata
- Aşırı karbonhidrat tüketimi ve şekerli içecekler
- Enfeksiyon, cerrahi, akut hastalık ve psikososyal stres
- Glukokortikoidler, bazı diüretikler ve antipsikotikler gibi ilaçlar
- Fiziksel inaktivite ve fazla kilo
- Endokrin bozukluklar (Cushing sendromu, hipertiroidi, akromegali, feokromositoma)
- Gebelik (gestasyonel diyabet)
Hiperglisemi ile hipoglisemi farkı
Hiperglisemi yüksek kan şekerini, hipoglisemi ise düşük kan şekerini ifade eder. Özellikle insülin veya bazı diyabet ilaçlarının fazla alınması hipoglisemiye yol açabilir; terleme, çarpıntı, titreme, bilinç değişikliği gibi belirtilerle seyreder ve acil müdahale gerektirebilir.
Hiperglisemi belirtileri
- Ağız kuruluğu, çok su içme (polidipsi)
- Sık idrara çıkma (poliüri)
- Bulanık görme ve baş ağrısı
- Halsizlik, yorgunluk ve güçsüzlük
- İstemsiz kilo kaybı
- Ciltte kuruluk, yaraların geç iyileşmesi
- Tekrarlayan enfeksiyonlar (ör. idrar yolu, cilt)
- Nefeste meyvemsi/aseton kokusu ve karın ağrısı (ketoasidoz belirtisi olabilir)
Olası komplikasyonlar
Uzun süreli ve kontrolsüz hiperglisemi dehidratasyon, diyabetik ketoasidoz (özellikle tip 1 diyabette) veya hiperosmolar hiperglisemik durum (tip 2 diyabette) gibi acil tabloların yanı sıra zaman içinde damar, sinir, göz ve böbrek hasarına yol açabilir.
Ne zaman doktora başvurulmalı?
- Evde tekrar eden yüksek ölçümler veya açlıkta ≥126 mg/dL, 2. saat OGTT’de ≥200 mg/dL sonuçları
- Şiddetli susuzluk, kusma, karın ağrısı, nefeste aseton kokusu
- Bilinç bulanıklığı, uyuklama, hızlı-derin solunum
- Keton testinin pozitif çıkması
- Hamilelikte yüksek kan şekeri
Önerilen ilk adımlar
- Şekerli içeceklerden kaçının, su tüketimini artırın.
- Kısa bir yürüyüş gibi hafif aktivite yapın (doktorunuz aksini önermediyse).
- Önerilen ilaç/insülin planına uyun, doz değişikliklerini yalnızca hekimle yapın.
- Kan şekeri ve gerekirse keton ölçümlerinizi kaydedin ve sağlık profesyoneliyle paylaşın.