Hiperkalsemi: Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Hiperkalsemi; primer hiperparatiroidizm, maligniteye bağlı PTHrP artışı veya kemik rezorpsiyonu ve D vitamini fazlalığı başta olmak üzere çeşitli etiyolojilerle gelişen, çok sistemli etkileri olan bir metabolik bozukluktur. Tanıda serum toplam/iyonize kalsiyum ve birlikte PTH düzeyi temel ayrımı sağlar; düşük PTH genellikle malignite veya D vitamini aracılı nedenleri düşündürürken, yüksek PTH primer hiperparatiroidizmi destekler. Yardımcı değerlendirmeler arasında böbrek fonksiyonları, fosfor, 25-OH ve 1,25-(OH)2 D vitamini, PTHrP, 24 saatlik idrar kalsiyumu ve hedefe yönelik görüntülemeler yer alır. Akut tedavide izotonik sıvı resüsitasyonu, kısa etkili kalsitonin ve antiresorptif ajanlar (bifosfonat/denosumab) temel yaklaşımlardır; D vitamini aracılı olgularda glukokortikoidler yararlı olabilir. Primer hiperparatiroidizmde seçilmiş hastalarda paratiroidektomi kür sağlayabilir; cerrahiye uygun olmayan olgularda kalsimimetikler tercih edilebilir. Altta yatan nedenin düzeltilmesi ve nüksün önlenmesi için yaşam tarzı ve ilaç düzenlemeleri önem taşır.

Hiperkalsemi Nedir?

Hiperkalsemi, kandaki kalsiyum düzeyinin normal sınırların üzerine çıkmasıdır. Kalsiyum dengesindeki bozulma kemikler, böbrekler, sinir sistemi ve kalp-damar sistemi üzerinde etkiler yaratabilir. Klinik tablo hafif yorgunluktan bilinç bozukluğu ve ritim sorunlarına kadar geniş bir yelpazede seyredebilir.

Kalsiyumun Vücuttaki Rolü

Kalsiyum; yapısal destekten hücresel iletişime kadar birçok süreçte görev alır.

Kemik ve dişlerin yapısal bütünlüğünü sağlar.
Kasların kasılma-gevşeme döngüsünde rol oynar.
Sinir hücreleri arasındaki iletiyi destekler.
Kan pıhtılaşma basamaklarının işlemesine katkı verir.
Hormon ve enzim salınımını etkiler.
Kalp kasının düzenli çalışmasına ve damar tonusuna katkı sağlar.

Hiperkalseminin Belirtileri

Belirtiler kalsiyum yüksekliğinin derecesine ve süresine göre değişir.

Erken Dönem Belirtileri

Süregelen halsizlik ve yorgunluk
Baş ağrısı, dikkat ve konsantrasyon güçlüğü
İştahsızlık, mide bulantısı
Hafif kabızlık
Kas güçsüzlüğü

İleri Dönem Belirtileri

Şiddetli kemik ağrıları, kırıklara yatkınlık
Böbrek taşı, sık idrara çıkma ve susuzluk hissi
Kalp ritim bozuklukları
Zihin bulanıklığı, unutkanlık, davranış değişiklikleri
Ağır olgularda bilinç kaybı veya koma

Hiperkalseminin Nedenleri

Hiperkalsemi en sık primer hiperparatiroidizm, maligniteye bağlı mekanizmalar ve D vitamini fazlalığına bağlı gelişir; daha nadir başka nedenler de olabilir.

Primer Hiperparatiroidizm

Paratiroid bezlerinin aşırı PTH üretimi kemikten kalsiyum salınımını artırır.

Çoğunlukla tek bez adenomuna bağlıdır; bazen hiperplazi görülebilir.
Postmenopozal kadınlarda daha sık, ailesel sendromlarda (ör. MEN) eşlik edebilir.

Maligniteye Bağlı Hiperkalsemi

İleri evre kanserlerde sık görülür ve hızlı seyreder.

Tümörlerin PTHrP üretimi kemik rezorpsiyonunu artırabilir.
Kemiğe metastaz (meme, akciğer) veya multipl miyelomda artmış kemik yıkımı
Lenfoma gibi hastalıklarda D vitamini aktivasyonunun artması

D Vitamini Fazlalığı

Aşırı takviye kullanımı veya granülomatöz hastalıklarda artmış aktivasyon bağırsaktan kalsiyum emilimini yükseltir.

Kontrolsüz D vitamini takviyeleri
Sarkoidoz, tüberküloz gibi durumlar

Diğer Nedenler

Tiyazid diüretikler, lityum gibi ilaçlar
Uzun süreli hareketsizlik (immobilizasyon)
Süt-alkali sendromu
Ailevi hipokalsiürik hiperkalsemi
Hipertiroidi, adrenal yetmezlik gibi endokrin bozukluklar

Hiperkalseminin Teşhisi

Öncelik kalsiyum yüksekliğini doğrulamak ve PTH ile ayırıcı tanıyı yapmaktır.

Kan Testleri

Serum toplam kalsiyum (gerekirse albümine göre düzeltilmiş) ve/veya iyonize kalsiyum
PTH düzeyi, fosfor ve magnezyum
Böbrek fonksiyon testleri
25-OH ve 1,25-(OH)2 D vitamini, gerektiğinde PTHrP

Görüntüleme Yöntemleri

Paratiroid değerlendirmesi için boyun ultrasonu; gerektiğinde ileri görüntüleme
Kemik mineral yoğunluğu ölçümü
Hedefe yönelik BT/MR veya röntgen

Ek Tanı Yöntemleri

24 saatlik idrar kalsiyumu (FHH ayrımı dahil)
Şüpheli kitlelerde biyopsi
Ailesel olgularda genetik değerlendirme

Hiperkalseminin Tedavisi

Tedavi, kalsiyum düzeyi ve altta yatan nedene göre bireyselleştirilir.

İlaç Tedavisi

Akut ağır olgularda damar içi izotonik sıvı ile hidrasyon
Kısa süreli kalsitonin
Antiresorptif tedaviler: bifosfonatlar veya denosumab
D vitamini aracılı hiperkalsemide glukokortikoidler
Uygun olmayan veya dirençli olgularda diyaliz seçeneği

Cerrahi Tedavi

Primer hiperparatiroidizmde paratiroidektomi kür sağlayabilir.

Adenom veya hiperplazinin cerrahi çıkarılması
Cerrahiye uygun olmayanlarda kalsimimetik ajanlar düşünülebilir

Yaşam Tarzı Önerileri

Gün boyu yeterli sıvı tüketimi
Gereksiz kalsiyum ve D vitamini takviyesinden kaçınma
Düzenli fiziksel aktivite ve immobilizasyondan kaçınma
İlaçların hekim gözetiminde gözden geçirilmesi

Hiperkalsemiden Korunma Yolları

Riskli bireylerde düzenli takip ve dengeli beslenme ile risk azaltılabilir.

Düzenli Sağlık Kontrolleri

Periyodik kalsiyum ve PTH izlemi
Gerekli durumlarda kemik yoğunluğu ölçümü
Böbrek fonksiyonlarının izlenmesi

Beslenme ve Takviye Yönetimi

Doktor önerisi olmadan yüksek doz takviye kullanmama
Dengeli kalsiyum ve D vitamini alımı
Yeterli su tüketimi

Sıkça Sorulan Sorular

Hiperkalsemi tedavi edilmezse ne olur?

Uzun süreli kalsiyum yüksekliği böbrek taşı ve böbrek fonksiyon kaybı, kemik erimesi ve kırıklar, ritim bozuklukları ve nörokognitif sorunlara yol açabilir; ağır olgularda hayatı tehdit eder.

Hiperkalsemi kanser belirtisi midir?

Her hiperkalsemi kanserle ilişkili değildir; ancak özellikle açıklanamayan kilo kaybı, yaygın kemik ağrısı ve ileri hastalık bulguları varsa malignite araştırılmalıdır.

Hiperkalsemi nasıl önlenir?

Düzenli kontroller, gereksiz takviyelerden kaçınma, yeterli hidrasyon ve aktif yaşam tarzı riskin azaltılmasına yardımcı olur.

Hiperkalsemi acil bir durum mudur?

Şiddetli susuzluk, bilinç değişikliği, kasılmalar veya ciddi ritim bozuklukları eşlik ettiğinde acil değerlendirme ve hastane koşullarında tedavi gerekir.