Sıcak Çarpması (Hipertermi) Nedir? Sıcak Çarpması Belirtileri Nelerdir?

Sıcak çarpması, termoregülasyonun bozulmasıyla çekirdek vücut ısısının genellikle ≥40°C’ye yükselmesi ve merkezi sinir sistemi disfonksiyonunun eşlik etmesiyle tanımlanan tıbbi acildir. Klasik (eforsuz) tip genellikle sıcak hava dalgalarında yaşlı ve kronik hastalığı olan bireylerde, egzersiz kaynaklı tip ise sıcak-nemli koşullarda yoğun fiziksel efor sırasında görülür. En hızlı ve etkili soğutma yöntemi, özellikle egzersiz kaynaklı olgularda, soğuk suya daldırmadır; bu mümkün değilse buharlaştırma ve hedefli soğutma uygulanır. Antipiretikler hipertermide etkisizdir; bilinç bozukluğunda ağızdan sıvı verilmemelidir. Gecikmiş tedavi rabdomiyoliz, böbrek ve karaciğer hasarı, beyin ödemi ve çoklu organ yetmezliği gibi komplikasyonlarla ilişkilidir. Önleme; yeterli sıvı alımı, uygun giysi, güneşten korunma, kademeli ısıya alışma ve sıcak saatlerde eforu sınırlamayı kapsar.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Nedir?

Sıcak çarpması, vücudun ısıyı atma kapasitesinin bozulması sonucu çekirdek ısının genellikle 40°C ve üzerine çıkmasıyla gelişen, nörolojik etkilenmenin eşlik ettiği hayati bir acildir. Aşırı sıcak ve nem, yoğun efor, yetersiz sıvı alımı ve uygun olmayan giysiler başlıca tetikleyicilerdir. En çok bebekler, yaşlılar, kronik hastalığı olanlar, sporcular ve açık havada çalışanlar etkilenir.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Neden Olur?

Temel mekanizma, ısının üretiminin artması ve/veya ısının çevreye atılmasının (özellikle ter buharlaşmasının) bozulmasıdır. Nem, kalın giysiler ve bazı ilaçlar ısı kaybını sınırlar; yoğun efor ısı üretimini arttırır.

Klasik (Eforsuz) Sıcak Çarpması

Genellikle sıcak hava dalgalarında, havalandırması yetersiz ortamlarda, yaşlı veya kronik hastalığı olan bireylerde gelişir. Terleme azalabilir ve cilt sıklıkla sıcak-kurudur.

Egzersiz Kaynaklı Sıcak Çarpması

Sıcak/nemli koşullarda yoğun fiziksel aktivite sırasında ortaya çıkar. Sporcular, askerler ve açık alanda çalışanlar risk altındadır. Terleme sürse bile sıvı-elektrolit kaybı ve ısı üretimi soğutmayı aşar.

Malign Hipertermi

Genetik yatkın bireylerde bazı anestezikler ve kas gevşeticilerle tetiklenen, çevresel sıcaklıktan bağımsız tehlikeli bir hipertermi sendromudur. Çevresel sıcak çarpmasından farklıdır ve özgül tedavi (dantrolen) gerektirir.

Diğer Risk Faktörleri

Dehidrasyon ve yetersiz elektrolit alımı
Kalın/nefes almayan kıyafetler, kişisel koruyucu ekipman
Alkol ve uyarıcı maddeler
İlaçlar: diüretikler, antikolinerjikler, beta blokerler, bazı antidepresanlar
Obezite, kondisyonsuzluk, sıcak iklime ani maruziyet (uyum eksikliği)
Bebekler ve 65+ bireyler, kalp/akciğer/böbrek hastalıkları

Sıcak Çarpması Belirtileri

Çekirdek vücut ısısı ≥ 40°C (rektal ölçüm en doğrusudur)
Nörolojik etkilenme: bilinç bulanıklığı, ajitasyon, konuşma bozukluğu, nöbet, koma
Cilt: klasik tipte sıcak-kuru; egzersiz kaynaklı tipte nemli olabilir
Hızlı nabız ve solunum, kızarık cilt, şiddetli baş ağrısı
Baş dönmesi, bulantı-kusma, kas krampları/zayıflık

Sıcak Çarpmasında İlk Yardım

112’yi arayın ve profesyonel yardım gelene kadar kişiyi hızla soğutmaya başlayın.

Kişiyi serin/gölgeli alana alın; sıkı/kalın kıyafetleri çıkarın.
Mümkünse soğuk suya daldırın. Bu mümkün değilse soğuk suyla ıslatıp güçlü hava akımıyla buharlaştırma yapın.
Boyun, koltuk altı, kasık ve sırta buz paketi/soğuk kompres uygulayın.
Bilinç açıksa küçük yudumlarla su ve elektrolit verilebilir; bilinç bozukluğunda ağızdan sıvı vermeyin.
Aspirin/parasetamol gibi ateş düşürücüler hipertermide etkili değildir; alkolle ovma önerilmez.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Komplikasyonları

Gecikmiş veya yetersiz tedavi beyin ödemi, rabdomiyolize bağlı böbrek hasarı, kalp-dolaşım yetmezliği, karaciğer disfonksiyonu ve çoklu organ yetmezliğine yol açabilir. Ölüm riski artar.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Nasıl Önlenir?

Hafif, açık renk, bol ve nefes alan kıyafetler giyin; güneşten korunun (şapka, gözlük, geniş spektrumlu en az SPF 30 krem).
Bol sıvı alın; uzun eforlarda elektrolit içeren içeceklerden yararlanın.
Günün en sıcak saatlerinde eforu sınırlayın; gölgede/serin alanlarda sık mola verin.
Sıcak ortama kademeli alışın (aklimatizasyon); alkol ve uyarıcılardan kaçının.
Park halindeki araçlarda çocuklar ve hayvanlar dahil kimseyi bırakmayın.
Riskli gruplar ve bazı ilaçları kullananlar önlemler için hekimine danışmalıdır.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Nasıl Teşhis Edilir?

Klinik bulgularla tanı konur; organ etkilenimini ve ayırıcı tanıyı değerlendirmek için testler uygulanır.

Vücut Isısı Ölçümü

Rektal termometre ile çekirdek ısı ölçümü tanıda altın standarttır.

Kan ve İdrar Testleri

Elektrolitler, böbrek/karaciğer fonksiyonları, gaz analizi, kreatin kinaz; idrar rengi ve miyoglobinüri değerlendirmesi.

Görüntüleme ve Diğer Testler

Komplikasyon veya ayırıcı tanı için akciğer grafisi/BT, EKG ve gerekirse diğer görüntüleme yöntemleri.

Hipertermi (Sıcak Çarpması) Nasıl Tedavi Edilir?

Hedef, ilk 30 dakikada çekirdek ısıyı 38.3–39°C’ye indirmektir; eşzamanlı organ destek tedavileri uygulanır.

Soğuk Suya Daldırma

Özellikle egzersiz kaynaklı olgularda en hızlı ve etkili soğutmadır.

Buharlaştırma ve Serin Hava

Soğuk suyla ıslatma ve güçlü hava akımıyla buharlaştırma, daldırma mümkün değilse tercih edilir.

Buz Torbası ve Hedefli Soğutma

Boyun, koltuk altı, kasık ve gövdeye soğuk kompres/buz paketleri yerleştirilir.

İlaç ve Destek Tedavileri

İntravenöz sıvı-elektrolit replasmanı, oksijen ve organ destekleri; titreme gelişirse sedasyon/kas gevşetici düşünülebilir. Antipiretikler etkisizdir. Malign hipertermide dantrolen esastır.

Sıcak Çarpması Hakkında Sık Sorulanlar

Hipertermi kaç derecede olur? Genellikle çekirdek ısı ≥40°C ve nörolojik etkilenme olduğunda.
Hipertermi nasıl geçer? Hızlı soğutma ve acil tıbbi müdahale ile.
Sıcak çarpması ishal yapar mı? Doğrudan neden değildir; sistemik etkilenme bağırsak işlevlerini bozabilir.
Sıcak çarpmasına ne iyi gelir? Soğutma, sıvı-elektrolit desteği ve hastane tedavisi.
Sıcak çarpması ne kadar sürer? Şiddet ve müdahale hızına göre değişir; komplikasyonlar günler sürebilir.
Sıcak çarpması ateş yapar mı? Evet; ancak enfeksiyon ateşinden farklı olarak ısı dengesi bozulmasına bağlıdır.