Hipoglisemi Nedir? Hipoglisemi Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Hipoglisemi, genellikle 70 mg/dL’nin altındaki kan glikoz düzeyiyle tanımlanan ve sıklıkla diyabet tedavisi görenlerde görülen akut bir acil durumdur. İlaç dozu hataları, öğün atlama, yoğun egzersiz, alkol, endokrin bozukluklar ve organ yetmezlikleri başlıca nedenlerdir. Belirtiler terleme ve titremeden bilinç kaybı ve nöbete kadar uzanır; ilk basamak tedavi hızlı etkili karbonhidrat alımı, ağır olgularda glukagon veya intravenöz glikoz uygulamasıdır. Tanı semptom sırasında kan şekeri ölçümüyle desteklenir; tekrarlayan vakalarda altta yatan neden araştırılmalıdır. Önleme, kişiselleştirilmiş diyabet yönetimi, düzenli beslenme, egzersiz ve alkolde dikkat ile sürekli glikoz izlem sistemlerinin uygun kullanımını içerir.
Hipoglisemi Nedir?
Hipoglisemi, kan glikozunun normal aralığın altına inmesidir ve çoğu durumda 70 mg/dL altında risk artar. En sık insülin veya bazı oral antidiyabetikleri kullanan diyabetlilerde görülse de, uzun süre aç kalma, yoğun egzersiz, alkol veya endokrin/metabolik bozukluklar nedeniyle diyabeti olmayanlarda da ortaya çıkabilir. Belirtiler terleme ve titremeden bilinç kaybı ve nöbete kadar geniş bir yelpazede seyreder ve genellikle hızla gelişir.
Hipoglisemi Neden Olur?
Vücudun enerji ihtiyacına yetecek glikoz sağlanamadığında ya da kanda insülin göreceli/ mutlak fazlalığı oluştuğunda kan şekeri düşer. Başlıca nedenler şunlardır:
- İnsülin veya sülfonilüre gibi diyabet ilaçlarında doz/uygulama hataları
- Öğün atlama, yetersiz karbonhidrat alımı veya uzun süreli açlık
- Hazırlıksız/uzun süren yoğun egzersiz
- Alkol kullanımı (özellikle aç karnına)
- Hormonal bozukluklar (adrenal yetmezlik, büyüme hormonu eksikliği vb.)
- Karaciğer, böbrek ya da kalp yetmezliği
- İnsülinoma gibi aşırı insülin salgılayan tümörler
- Diyabet dışı bazı ilaçlar (nadir)
İlaç Dozu ve Uygulama Hataları
İnsülin veya hipoglisemi yapabilen oral ajanların fazla dozda kullanımı, enjeksiyon zamanlamasındaki hatalar ya da yemek yemeden ilaç almak kan şekerini aşırı düşürebilir.
Öğün Atlama ve Düşük Karbonhidrat
Uzun süre aç kalmak ya da karbonhidrattan fakir diyetler, özellikle glukoz düşürücü ilaçlarla birlikte hipoglisemi riskini artırır.
Egzersizle İlişkili Hipoglisemi
Kaslar egzersizde daha fazla glikoz tüketir. Uygun yakıt alınmadığında veya ilaç dozu uyarlanmadığında egzersiz sonrası hipoglisemi görülebilir.
Alkol Kaynaklı Hipoglisemi
Alkol karaciğerin glikoz üretimini baskılar. Aç karnına alındığında risk belirgin şekilde artar.
Adrenal yetmezlik, hipopitüitarizm veya büyüme hormonu eksikliği gibi durumlar glikoz üretimini ve düzenini bozabilir.
Organ Yetmezliği
Karaciğer glukoneogenezin, böbrek glikoz geri emiliminin parçasıdır; bu organlardaki yetmezlikler hipoglisemiye zemin hazırlar.
İnsülinoma
Pankreasın insülin salgılayan nadir tümörleri, özellikle açlık dönemlerinde tekrarlayan hipoglisemiye neden olabilir.
Hipoglisemi Tipleri Nelerdir?
Hipoglisemi, ortaya çıkış zamanı ve tetikleyiciye göre sınıflandırılır. Bu ayrım tanı ve tedavi planını yönlendirir:
- Reaktif hipoglisemi: Yemekten birkaç saat sonra gelişir; postprandiyal aşırı insülin yanıtı sorumludur.
- Açlık hipoglisemisi: Uzun süre besin alınmadığında ya da metabolik hastalıklarda görülür; genellikle gece/sabah belirgindir.
- Diyabetik hipoglisemi: İnsülin veya oral ilaç doz fazlalığı, öğün atlama ya da beklenmedik egzersizle ilişkilidir.
- Gece hipoglisemisi: Uykuda terleme, kâbus ve sabah yorgunluğu ile ipucu verebilir.
- Alkole bağlı hipoglisemi: Özellikle aç karnına içimde belirginleşir.
- İlaç kaynaklı hipoglisemi: Bazı antibiyotikler, salisilatlar veya antimalaryaller nadiren tetikleyebilir.
- Hormon bozukluğuna bağlı: Adrenal veya hipofizer aks bozukluklarında görülebilir.
Hipoglisemi İle Ortaya Çıkabilecek Durumlar
Geciken tedavi bilinç kaybı, nöbet ve nadiren ölümle sonuçlanabilir. Düşmeler, trafik kazaları ve yaralanmalar riski artar; yaşlılarda bilişsel etkilenme ve demans riskinde artış bildirilmiştir. Sık ataklar, uyarıcı semptomların silikleştiği “hipoglisemi farkındalığının kaybı”na yol açabilir. Korku nedeniyle insülin/ilaç dozlarını gereğinden az kullanmak da uzun vadede kötü glisemik kontrolle sonuçlanabilir.
Hipoglisemi Nasıl Önlenir?
Bireyselleştirilmiş diyabet yönetim planı (beslenme, egzersiz, ilaç zamanlaması) hekimle birlikte oluşturulmalı ve değişiklikler önce danışılmalıdır. Yanınızda meyve suyu, glikoz tableti veya kesme şeker gibi hızlı etkili karbonhidrat bulundurmak erken müdahale sağlar. Sürekli glikoz monitörü (CGM) alarmlarıyla riskli düşüşleri bildirebilir; pompaya entegre sistemler bazı durumlarda insülin akışını durdurarak koruma sağlayabilir. Diyabeti olmayan ve tekrarlayan atakları olan kişilerde altta yatan neden bulunana dek gün içine yayılmış küçük öğünler geçici olarak yardımcı olabilir; alkol ve ağır egzersizde dikkat önemlidir.
Hipoglisemi Belirtileri
Belirtiler genellikle hızlı başlar ve kan şekeri daha da düşerse ağırlaşır:
- Soğuk terleme
- Titreme ve huzursuzluk
- Çarpıntı
- Şiddetli açlık hissi
- Baş dönmesi, sersemlik, halsizlik
- Konsantrasyon güçlüğü ve sinirlilik
- Bulanık görme, konuşma aksaklığı
- Ciltte solukluk
- Bilinç bulanıklığı, nöbet
- Şiddetli olgularda bilinç kaybı
Hipoglisemi Nasıl Teşhis Edilir?
Diyabet tedavisi alan bireylerde semptom sırasında parmak ucu glikoz ölçümü ilk adımdır; genellikle 70 mg/dL altı değerde müdahale gerekir. Diyabeti olmayanlarda hekim değerlendirmesiyle fizik muayene, öykü ve laboratuvar testleri yapılır. Semptom varken kan şekeri ve ilgili hormon/metabolitlerin ölçümü, açlık testleri veya yemekten sonra yapılan testler tanıya yardımcıdır.
Hipoglisemi Nasıl Tedavi Edilir?
Hafif-orta hipoglisemide 15–20 gram hızlı etkili karbonhidrat alınır (glikoz tableti/jeli, meyve suyu, şekerli içecekler vb.). 15 dakika sonra kan şekeri yeniden kontrol edilir; hedefe çıkmadıysa aynı adım tekrarlanır. Düzeldikten sonra küçük bir ara öğünle glikojen depoları desteklenebilir. Şiddetli hipoglisemide glukagon uygulaması veya damar içi glukoz gerekebilir; tıbbi yardım çağrılmalıdır.
Hipoglisemi İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım
Bilinci kapalı kişiye ağızdan yiyecek-içecek verilmemelidir; glukagon kiti varsa eğitimli yakınlar tarafından uygulanmalı ve acil yardım çağrılmalıdır. Sık atakların önlenmesi için altta yatan nedenin düzeltilmesi (ilaç düzenlemesi, endokrin tedavi, nadiren tümör cerrahisi) esastır. Diyabetli bireylerin yakın çevresi hipoglisemi belirtileri ve ilk yardım konusunda bilgilendirilmelidir.
Hipoglisemi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Hipoglisemi sadece diyabetlilerde mi görülür?
Hayır. Açlık, yoğun egzersiz, alkol ve bazı hormonal/metabolik bozukluklar diyabeti olmayanlarda da hipoglisemiye yol açabilir.
Hipoglisemi tehlikeli midir?
Evet. Tedavi edilmezse nöbet, bilinç kaybı ve nadiren ölüm görülebilir; erken müdahale hayati önem taşır.
Hipoglisemi ile hiperglisemi arasındaki fark nedir?
Hipoglisemi düşük, hiperglisemi yüksek kan şekeri durumudur; her ikisi de tedavi edilmezse ciddi sonuçlar doğurabilir.
Hipoglisemi sırasında ne yapılmalı?
Hızlı etkili 15 gram kadar karbonhidrat alın, 15 dakika sonra ölçümü tekrarlayın; düzelmezse yineleyin ve ardından bir ara öğün tüketin.
Gece hipoglisemisi nasıl anlaşılır?
Uykuda terleme, kâbus görme ve sabah yorgun uyanma ipucu verebilir; yatmadan önce uygun ara öğün ve gerekirse hekimle doz ayarı düşünülebilir.
Hipoglisemi yaşayan biri spor yapabilir mi?
Evet; ancak egzersiz öncesi/yakınında karbonhidrat alımı ve kan şekeri izlemi önemlidir. İlaç ve beslenme planı egzersize göre ayarlanmalıdır.
Hipoglisemi tedavi edilmezse ne olur?
Atak şiddetlenerek bilinç kaybı ve nöbetlere ilerleyebilir; tekrarlayan epizodlar bilişsel etkilenmeye yol açabilir.
Hipoglisemiyi önlemek için ne yapılmalı?
Öğün atlamamak, düzenli ölçüm yapmak, alkol ve egzersizde planlı hareket etmek, ilaçları hekim önerisine göre kullanmak gerekir.
Hipoglisemi neden tekrar eder?
Altta yatan neden düzeltilmemişse, özellikle ilaç doz ayarsızlıkları ve uygunsuz beslenme/aktivite planı varsa ataklar yineler.
Hipoglisemiye karşı yanımda ne taşımalıyım?
Glikoz tabletleri, meyve suyu veya kesme şeker gibi hızlı etkili karbonhidratlar pratik ve etkilidir.
Hipoglisemi nedir ve neden olur?
Kan şekerinin normalin altına düşmesidir; en yaygın neden diyabet tedavisinde ilaç/insülin fazlalığıdır. Açlık, egzersiz, alkol ve bazı hastalıklar da etkendir.
Hipoglisemi varsa ne yapmalı?
Hızlı karbonhidrat al, 15 dakika sonra yeniden kontrol et; düzelmiyorsa yinele ve sonrasında dengeli bir atıştırma yap. Ağır belirtilerde acil yardım çağır.
Hipoglisemi krizi nedir ve nasıl başlar?
Belirtilerin hızla şiddetlendiği, bilinç değişikliğine ilerleyebilen durumdur; genellikle titreme, terleme, halsizlik ve görme bulanıklığıyla başlar.
Hipoglisemi atağı nasıl olur?
Vücudun glikoz ihtiyacının karşılanamadığı anlarda ani ve yoğun semptomlarla gelişir; müdahale edilmezse nöbet veya komaya ilerleyebilir.