HIV Nedir? HIV Belirtileri Nelerdir?

HIV, CD4 T lenfositlerini hedefleyerek bağışıklık sistemini zayıflatan bir retrovirüstür ve tedavi edilmediğinde AIDS’e ilerleyebilir. Bulaş; korunmasız cinsel temas, kan ve kan ürünleri, ortak iğne kullanımı ve anneden bebeğe gebelik, doğum veya emzirme sırasında gerçekleşir; günlük temasla bulaşmaz. Teşhis; 4. nesil antijen/antikor testleri, HIV-1/HIV-2 ayırıcı immünoassay ve gerektiğinde nükleik asit testleri ile yapılır. Antiretroviral tedavi, viral replikasyonu baskılar, CD4 düzeylerini korur ve saptanamaz viral yük düzeyinde cinsel yolla bulaştırmayı önler (U=U). Önleme stratejileri arasında kondom, güvenli enjeksiyon uygulamaları, düzenli test, PrEP ve maruziyet sonrası PEP yer alır. Gebelikte etkin ART ve uygun doğum/beslenme yönetimi anneden bebeğe bulaş riskini belirgin azaltır.

HIV Nedir?

HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), bağışıklık sisteminin kilit hücreleri olan CD4 T lenfositlerini hedef alır. Tedavi edilmediğinde bağışıklık sistemi giderek zayıflar ve kişi enfeksiyonlar ile bazı kanserlere karşı savunmasız hale gelir. HIV vücutta kalıcıdır; ancak modern antiretroviral tedavi (ART) ile virüs baskılanarak sağlıklı ve uzun bir yaşam sürülebilir.

AIDS Nedir?

AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu), HIV enfeksiyonunun ilerlemiş evresidir. Bu dönemde CD4 hücre sayısı düşer veya fırsatçı enfeksiyonlar ortaya çıkar. Etkin ve düzenli ART ile HIV’in AIDS evresine ilerlemesi büyük ölçüde önlenebilir.

HIV Nasıl Bulaşır?

HIV; enfekte kişinin kanı, semen, vajinal ve rektal sıvılar ile anne sütü gibi bulaştırıcı vücut sıvılarıyla temas sonucu bulaşır. En yaygın bulaş yolları cinsel temas, ortak iğne kullanımı, kan ve kan ürünleri ile anneden bebeğe geçiştir.

Korunmasız cinsel ilişki (vajinal ve anal ilişkide risk daha yüksektir; oral temasın riski daha düşüktür ancak tamamen sıfır değildir).
Ortak iğne/enjektör veya steril olmayan kesici-delici alet kullanımı.
Anneden bebeğe gebelik, doğum veya emzirme sırasında geçiş.
Uygun taramadan geçmemiş kan ve kan ürünleri (güncel uygulamalarda çok nadirdir).

Korunmasız Cinsel İlişki

Kondom kullanılmayan cinsel ilişkide HIV bulaş riski artar. Diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar varlığında risk daha da yükselir. Düzenli ve doğru kondom kullanımı riski önemli ölçüde azaltır.

Enfekte Kan ve Kan Ürünleri

Kan ve kan ürünleri ile bulaş olasılığı, gelişmiş tarama programları sayesinde oldukça düşmüştür. Yetkin merkezlerde yapılan kan nakillerinde bulaş neredeyse yok denecek kadar azdır.

Anneden Bebeğe Bulaşma

HIV, gebelik, doğum veya emzirme sırasında anneden bebeğe geçebilir. Etkin gebelik takibi, maternal ART, uygun doğum planlaması ve beslenme yönetimi ile bu risk %1–2’nin altına indirilebilir. Güvenli beslenme alternatifleri mevcutsa emzirmenin uygun olmadığı durumlarda tercih edilmemesi önerilir.

Paylaşılan İğneler ve Kesici Aletler

Ortak iğne/enjektör kullanımı HIV bulaşında önemli bir risk faktörüdür. Tek kullanımlık malzeme ve sterilizasyon kurallarına uymak kritik önemdedir.

Günlük Yaşamda Bulaşmayan Durumlar

HIV; sarılmak, tokalaşmak, aynı ortamı paylaşmak, ortak tuvalet/havuz kullanımı, tabak-çatal paylaşımı, öksürük veya sivrisinek ısırıkları ile bulaşmaz. Tükürük, gözyaşı ve ter bulaştırıcı kabul edilmez.

AIDS Nasıl Bulaşır?

AIDS doğrudan bulaşan bir hastalık değildir; HIV enfeksiyonunun ilerlemiş aşamasıdır. Bulaş, HIV’in bulaş yolları ile gerçekleşir. Erken tanı ve etkili tedavi, AIDS’e ilerlemeyi önler ve bulaştırıcılığı azaltır.

HIV ve AIDS Arasındaki Fark

HIV bir virüstür; AIDS ise HIV nedeniyle bağışıklık sisteminin ileri derecede zayıflamasıyla ortaya çıkan klinik tablodur. Etkin ART, AIDS’e ilerlemeyi engelleyebilir.

HIV Neden Olur?

HIV, vücuda girdikten sonra CD4 hücrelerini enfekte eder ve çoğalır. Zamanla bağışıklık sistemi zayıflar. Bulaş çoğunlukla korunmasız cinsel temas, enfekte kanla temas ve ortak iğne kullanımından kaynaklanır.

AIDS Neden Olur?

AIDS, HIV’in uzun süre tedavi edilmemesi veya yetersiz tedaviyle bağışıklık sistemini ciddi ölçüde zayıflatması sonucu gelişir. Düzenli takip ve uygun ART ile bu süreç büyük ölçüde engellenebilir.

HIV Belirtileri Nelerdir?

HIV belirtileri evreye göre değişir. Erken dönemde grip benzeri yakınmalar olabilir; kronik dönemde kişi uzun süre belirti göstermeyebilir. İleri evrede fırsatçı enfeksiyonlar ve bazı kanserler görülebilir.

Ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, baş ağrısı
Cilt döküntüsü, gece terlemeleri
Lenf düğümlerinde şişme
Kilo kaybı, iştahsızlık
Uzun süren ishal ve tekrarlayan enfeksiyonlar

Erken Dönem (Akut Enfeksiyon)

Temastan 2–4 hafta sonra ateş, boğaz ağrısı, döküntü, kas-eklem ağrıları ve lenf bezi şişlikleri görülebilir. Bulgular birkaç hafta içinde kaybolabilir.

Kronik Dönem

Uzun süre belirti olmayabilir. Bazı kişilerde yorgunluk, kilo kaybı, tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları ve lenf bezlerinde şişlik görülebilir.

İleri Dönem (AIDS Evresi)

Fırsatçı enfeksiyonlar (örn. zatürre, tüberküloz), ağızda pamukçuk, uzun süren ishal, şiddetli kilo kaybı ve nörolojik yakınmalar ortaya çıkabilir.

HIV/AIDS Nasıl Teşhis Edilir?

HIV, virüsün kendisini veya bağışıklık yanıtını gösteren testlerle teşhis edilir. Pencere döneminde (erken dönemde) yanlış negatif olasılığı vardır; uygun zamanda tekrar test önerilir.

HIV Test Algoritması ve Yöntemleri

4. nesil antijen/antikor kombinasyon testi: Erken dönemde p24 antijeni ve antikorları saptar.
HIV-1/HIV-2 ayırıcı immünoassay: Pozitif taramadan sonra doğrulama için kullanılır.
Nükleik asit testi (HIV RNA, NAT): Erken enfeksiyonda ve doğrulama/ayrım gerektiren durumlarda yararlıdır.
CD4 hücre sayımı ve viral yük: Tanı sonrası hastalık durumu ve tedavi takibinde kullanılır.

Test Öncesi ve Sonrası Danışmanlık

Test öncesi/sonrası danışmanlık, doğru zamanlama, risk değerlendirmesi ve sonuçların yönetimi için önemlidir. Pozitif sonuçlarda hızlıca tedavi planlanmalı ve temaslılar bilgilendirilmelidir.

HIV Nasıl Tedavi Edilir?

HIV’in kesin kür sağlayan bir tedavisi yoktur; ancak ART ile virüs baskılanır, bağışıklık korunur ve yaşam süresi/kalitesi artar. Tedavi genellikle günde tek doz kombinasyon tabletler şeklindedir.

Erken ve sürekli ART: Tanı alır almaz başlanması önerilir.
U=U: Viral yük saptanamaz düzeyde olduğunda cinsel yolla bulaşmaz.
Düzenli takip: Viral yük ve CD4 izlemiyle tedavi etkinliği değerlendirilir.

HIV Aşısı Nedir?

Halen kullanımda onaylı bir HIV aşısı yoktur. Önleyici ve tedavi edici aşı adayları üzerinde çalışmalar sürmektedir; güvenli ve etkili aşılar için daha fazla kanıta ihtiyaç vardır.

HIV'den Nasıl Korunulur?

HIV’den korunma, davranışsal önlemler, biyomedikal stratejiler ve düzenli testlerle birlikte ele alınmalıdır.

PrEP ve PEP

PrEP (maruziyet öncesi profilaksi), düzenli ilaç kullanımıyla bulaş riskini azaltır. PEP (maruziyet sonrası profilaksi) ise olası maruziyetten sonra 72 saat içinde başlanmalı ve 28 gün sürdürülmelidir.

Temel Korunma Önerileri

Cinsel ilişkide her zaman kondom kullanın.
İğne ve enjektörleri asla paylaşmayın.
Düzenli HIV ve diğer CYBE testlerinizi yaptırın.
HIV ile yaşayan bireylerde düzenli ART ve saptanamaz viral yük, bulaşmayı engeller.
Gebelik planında hekimle görüşerek uygun tedavi ve doğum/beslenme planı yapın.