İskemi Nedir? İskemi Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
İskemi, dokulara giden kan akımının azalması sonucu oksijen ve besin yetersizliğiyle oluşan ve tedavi edilmezse kalıcı hasar bırakabilen bir klinik durumdur. En sık neden ateroskleroz ve trombo-embolik olaylar olup, vazospazm, hipotansiyon ve dış bası gibi etkenler de rol oynar. Klinik belirtiler etkilenen organa göre değişir; kalpte anjina ve dispne, beyinde fokal nörolojik defisitler, periferde eforla bacak ağrısı ve soğukluk, bağırsakta yemek sonrası şiddetli ağrı tipiktir. Tanıda EKG, ekokardiyografi, koroner/beyin-damar anjiyografisi, BT/MRI ve biyobelirteçler kullanılır. Tedavi yaşam tarzı, farmakoterapi, girişimsel (anjiyoplasti-stent) ve cerrahi (bypass, trombektomi) yaklaşımların kombinasyonunu içerir; erken müdahale morbidite ve mortaliteyi azaltır.
İskemi Nedir?
İskemi, belirli bir dokuya giden kan akımının azalması nedeniyle oksijen ve besin iletiminin yetersiz kalması sonucu gelişir. Bu durum hücre hasarı, organ işlev kaybı ve tedavi gecikirse kalıcı sekellere yol açabilir. En çok kalp, beyin, bağırsaklar ve uzuvlar etkilenir. Küresel ölçekte önemli bir hastalık ve ölüm nedenidir; riskin azaltılmasında erken farkındalık ve hızlı müdahale kritik öneme sahiptir.
İskemi Belirtileri
Belirtiler etkilenen organa göre değişir. Aşağıdaki bulgular sık görülür ve acil değerlendirme gerektirebilir:
- Göğüste sıkışma/yanma ve kola, boyuna, çeneye yayılabilen ağrı (anjina)
- Eforla artan nefes darlığı ve çabuk yorulma
- Ciltte solukluk veya morarma (siyanoz)
- Etkilenen bölgede uyuşma, karıncalanma veya güçsüzlük
- Kol/bacaklarda soğukluk, solgunluk ve iyileşmeyen yaralar
- Dinlenmede dahi süren ağrı (kritik iskemi)
- Beyinde ani konuşma bozukluğu, baş dönmesi, yüzde-kolda-bacakta güç kaybı/uyuşma
- Yemek sonrası şiddetli karın ağrısı, şişkinlik, ishal veya dışkıda kan
İskemi Nedenleri
İskemi çoğunlukla damar lümeninin daralması veya tıkanması ile ortaya çıkar. Başlıca nedenler şunlardır:
- Ateroskleroz: Damar duvarında plak birikimiyle daralma ve sertleşme.
- Tromboz (kan pıhtısı): Damarda pıhtı oluşarak kan akımını tıkaması.
- Emboli: Dolaşımdaki pıhtı/yağ/hava parçacıklarının damarı aniden tıkaması.
- Vazospazm: Damar düz kasının geçici kasılmasıyla akımın kısıtlanması.
- Hipotansiyon: Şiddetli sıvı kaybı, kanama veya kalp yetmezliğiyle sistemik akımın düşmesi.
- Dış bası: Tümör, sıkı bandaj/alçı veya kompartman basıncının artması.
- Doğuştan damar anomalileri: Yapısal bozukluklara bağlı yetersiz akım.
- Artmış kan viskozitesi: Akımın yavaşlayıp tıkanmaya eğilim göstermesi.
- Travma/cerrahi: Damar hasarı ve akımın bozulması.
- İnflamatuar damar hastalıkları: Vaskülit ve çevre dokuda inflamasyon.
İskemi Türleri
İskemi, etkilediği organa göre sınıflandırılır ve her bir türün klinik yönetimi farklılık gösterebilir.
- Beyin İskemisi (Serebral)
- Kalp İskemisi (Miyokardiyal)
- Bağırsak İskemisi
- Periferik İskemi
Beyin İskemisi (Serebral İskemi)
Beyne giden kan akımının azalması inme veya geçici iskemik atakla sonuçlanabilir. Ani konuşma bozukluğu, yüzde-kolda-bacakta güçsüzlük/uyuşma ve şiddetli baş ağrısı tipiktir. Ateroskleroz, tromboz/emboli ve vazospazm başlıca nedenlerdir. Gecikme kalıcı nörolojik hasar riskini artırır.
Kalp İskemisi (Miyokardiyal İskemi)
Koroner arter daralması/tıkanması kalp kasına oksijen sunumunu azaltır. Göğüs ağrısı, nefes darlığı, efor intoleransı ve sıkıntı hissi görülebilir. Tedavi edilmezse miyokard enfarktüsü ve kalp yetmezliği gelişebilir.
Bağırsak İskemisi
Bağırsaklara yetersiz perfüzyon şiddetli, yemek sonrası artan karın ağrısı, şişkinlik, bulantı/ishal ve dışkıda kan ile seyreder. Tanı ve tedavide gecikme bağırsak nekrozuna ve yaşamı tehdit eden tablolara yol açabilir.
Periferik İskemi
Uzuvlara giden kan akımının azalması özellikle yürüme ile artan bacak ağrısı, soğukluk ve soluklukla belirti verir. İlerlemiş olgularda istirahat ağrısı, yara iyileşmesinde gecikme ve gangren görülebilir.
Tanı ve Uygulanan Testler
Tanı; öykü, fizik muayene ve risk faktörlerinin değerlendirilmesine ek olarak elektrokardiyografi, görüntüleme ve laboratuvar testlerinin kombinasyonuna dayanır.
- EKG ve efor testi
- Ekokardiyografi
- Koroner anjiyografi, BT/BT anjiyografi
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRI/MRA)
- Kardiyak biyobelirteçler (ör. troponin)
- Nükleer perfüzyon görüntüleme
- Ayak-bacak indeksi (ABI) ve periferik doppler
Tedavi ve Yönetim
Tedavinin temel amacı kan akımını yeniden sağlamak, pıhtı oluşumunu önlemek ve doku hasarını sınırlamaktır. Yaklaşım altta yatan nedene ve şiddete göre kişiselleştirilir.
- Yaşam tarzı değişiklikleri
- Medikal tedavi
- Girişimsel işlemler
- Cerrahi seçenekler
- Rehabilitasyon ve düzenli takip
- Risk faktörlerinin kontrolü
Yaşam Tarzı ve İlaçlar
Sigaranın bırakılması, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz damar sağlığını destekler. Antitrombotik ilaçlar, vazodilatörler, statinler ve antihipertansifler uygun endikasyonlarda kullanılır; diyabet ve kolesterol kontrolü önemlidir.
Girişimsel ve Cerrahi Yöntemler
Daralmış/tıkalı damarların açılması için anjiyoplasti ve stent yerleştirme uygulanabilir. Geniş alanlı veya çok damarlı hastalıkta koroner/periferik bypass cerrahisi tercih edilebilir. Akut pıhtı durumlarında tromboliz ya da trombektomi, bağırsak iskemisinde ise gerekli hallerde acil cerrahi gerekebilir.
Rehabilitasyon ve İzlem
Kardiyak/periferik rehabilitasyon programları, egzersiz reçetesi, ilaç uyumu ve düzenli kontroller uzun dönem sonuçları iyileştirir ve tekrar riskini azaltır.
Acil Durumlarda Ne Yapmalı?
Şiddetli göğüs ağrısı, ani nörolojik kayıp veya şiddetli karın ağrısı gibi bulgularda vakit kaybetmeden acil sağlık hizmeti çağırın. Erken başvuru tedavi başarısını belirgin şekilde artırır.
Sıkça Sorulan Sorular
İskemi hayatı tehdit eder mi?
Evet. Tedavisiz iskemi kalp krizi, inme, bağırsak nekrozu ve uzuv kaybı gibi ciddi sonuçlara yol açabilir.
İskemi önlenebilir mi?
Risk faktörlerinin kontrolü, sigaranın bırakılması, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz ile risk belirgin ölçüde azaltılabilir.
Sessiz iskemi nedir?
Belirti vermeden kan akımının yetersiz kaldığı durumdur; genellikle tarama ve testlerle saptanır.
Sessiz iskemiyi hangi testler saptayabilir?
EKG, efor testi, ekokardiyografi, nükleer perfüzyon incelemeleri ve uygun durumlarda anjiyografi yardımcıdır.
Hangi organlar daha hassastır?
Kalp, beyin, bağırsaklar ve uzuvlar en hassas organlardır.
Tedavi ne kadar sürer?
Süre, iskeminin nedeni ve şiddetine göre değişir; bazı hastalarda uzun dönemli takip ve yaşam tarzı değişiklikleri gerekir.
Acil durum belirtileri nelerdir?
Şiddetli göğüs ağrısı, ani konuşma bozukluğu veya tek taraflı güçsüzlük, şiddetli-kararlı olmayan karın ağrısı ve bilinç değişikliği acil değerlendirme gerektirir.