Kanser Nedir? Kanser Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kanser, hücresel DNA hasarı ve mutasyonların birikimi sonucu gelişen, kontrolsüz proliferasyon ve yayılım ile karakterize heterojen bir hastalık grubudur. Erken tanı ve evreleme; biyopsi, patoloji ve ileri görüntüleme teknikleriyle yapılır ve prognozu belirlemede kritiktir. Tedavi, tümör tipi ve evresine göre cerrahi, kemoterapi, radyoterapi, immünoterapi ve hedefe yönelik ajanların bireyselleştirilmiş kombinasyonlarını içerir. Risk faktörleri arasında tütün, alkol, obezite, UV ve çevresel toksinler ile bazı enfeksiyonlar ve kalıtsal mutasyonlar yer alır. Multidisipliner yaklaşım ve yan etki yönetimi, yaşam kalitesini ve sağkalımı artırır.

Kanser Nedir?

Kanser, hücrelerin DNA’sında ortaya çıkan hasar ve mutasyonların birikmesi sonucu büyüme-denetim mekanizmalarının bozulmasıyla, kontrolsüz çoğalma ve çevre dokulara yayılım gösteren bir hastalık grubudur. Tedavi edilmediğinde organ işlevlerini bozabilir ve yaşamı tehdit edebilir.

Erken Tanının Önemi

Erken evrede saptanan kanserlerde kür olasılığı ve yaşam süresi artar. Tarama programlarına uyum ve olağandışı belirtilerde gecikmeden başvuru, başarıyı belirleyen temel unsurlardır.

Tedaviye Multidisipliner Yaklaşım

Medikal onkoloji, radyasyon onkolojisi, onkolojik cerrahi, hematoloji ve destek birimleri (psiko-onkoloji, palyatif bakım, onkogenetik ve beslenme danışmanlığı) tedavi planını birlikte şekillendirir.

Kanser Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler kanserin türüne ve yerleşimine göre değişir; bazı kanserler erken evrede sessiz seyredebilir. Süreklilik gösteren veya açıklanamayan belirtiler tıbbi değerlendirme gerektirir.

Açıklanamayan kilo kaybı ve iştahsızlık
Uzun süren yorgunluk ve halsizlik
İyileşmeyen yaralar; ciltte yeni leke/ben veya mevcut benlerde değişim
Kalıcı öksürük, ses kısıklığı, nefes darlığı
Bağırsak/mesane alışkanlıklarında kalıcı değişiklik, idrarda/dışkıda kan
Nedeni belirsiz ağrı, kemik veya baş ağrısı
Anormal kanamalar/akıntılar
Memede, testiste veya başka bölgede kitle/sertlik
Yutma güçlüğü, inatçı hazımsızlık
Kolay morarma, tekrarlayan ateş/enfeksiyon

Kanser Çeşitlerine Göre Belirtiler

Örneğin pankreas ve karaciğer kanseri erken dönemde silik belirtilerle seyrederken, akciğer kanseri uzun süren öksürük ve nefes darlığı ile başlayabilir. Olağandışı her değişim profesyonel değerlendirme gerektirir.

Kanser Kaşıntısı Nasıl Olur?

Safra yolları tıkanıklığı, karaciğer hastalığı ve Hodgkin lenfoma gibi durumlarda yaygın kaşıntı görülebilir. Kaşıntı geceleri artabilir ve eşlik eden terleme, kilo kaybı, halsizlik bulunabilir.

Paraneoplastik mekanizmalar: Bazı tümörler kaşıntıyı tetikleyen maddelerin salınmasına yol açabilir.
Safra akış bozukluğu: Safra tuzlarının birikimi ciltte kaşıntıya neden olabilir.
Cilt lezyonları: Deri kanserleri ve lezyonları lokal kaşıntı yapabilir.
İlaçlar: Kemoterapi ve bazı hedefe yönelik ilaçlar kaşıntı yan etkisine yol açabilir.

Kaşıntı iki haftadan uzun sürer, nedeni belli değilse veya yaşam kalitesini bozuyorsa hekime başvurun.

Kanser Neden Olur?

Kanser; genetik yatkınlık ile çevresel ve yaşam tarzı etkenlerinin etkileşimi sonucunda gelişir. DNA hasarı hücrenin onarım ve büyüme denetimini bozar.

Tütün ve aşırı alkol kullanımı
Sağlıksız beslenme, obezite ve fiziksel hareketsizlik
UV maruziyeti ve güneşten korunmama
Çevresel toksinler (asbest, benzen) ve hava kirliliği
Bazı enfeksiyonlar (HPV, HBV, HCV, EBV)
İyonizan radyasyon
Bağışıklık sistemi zayıflığı
Aile öyküsü ve kalıtsal mutasyonlar

Genetik Faktörler

BRCA1/BRCA2 gibi kalıtsal mutasyonlar belirli kanser riskini artırabilir; yine de çoğu olgu kalıtsal değildir.

Çevresel Etkenler

Uzun süreli toksin ve kirletici maruziyetleri (ör. asbest, radon) kanser riskini yükseltir; mesleki korunma önemlidir.

Yaşam Tarzı Faktörleri

Tütün ve alkolü bırakmak, dengeli beslenme ve hareketli yaşam riskin azaltılmasına katkı sağlar.

Radyasyon

UV ve iyonizan radyasyon DNA hasarını artırır; uygun korunma önlemleri gereklidir.

Enfeksiyonlar

HPV, HBV ve HCV gibi virüsler belirli kanserlerle ilişkilidir; aşı ve tarama önem taşır.

Hormonlar ve Bağışıklık

Hormon dengesizlikleri bazı tümörleri besleyebilir; bağışıklık baskılanması kanserle savaş kapasitesini azaltır.

Kanser Hücresi ile Normal Hücreler Arasındaki Farklar Nelerdir?

Kanser hücreleri büyüme sinyallerinden bağımsızlaşır, büyüme baskılarına direnç gösterir, programlı hücre ölümünden kaçar, sınırsız bölünebilme ve damar oluşturma (anjiyogenez) eğilimi kazanır. Komşu dokuları istila edebilir ve uzak organlara metastaz yapabilir.

Kontrolsüz çoğalma ve farklılaşma kaybı
Genetik kararsızlık ve mutasyon birikimi
Ölümsüzleşme (telomer bakım mekanizmaları)
İnvazyon ve metastaz yeteneği

Kanser Çeşitleri Nelerdir?

Kanserler, köken aldıkları doku/hücre tipine göre sınıflandırılır.

Karsinomlar
Sarkomlar
Lösemiler
Lenfomalar
Melanomlar
Beyin ve omurilik tümörleri
Nöroendokrin tümörler
Germ hücreli tümörler

Karsinomlar

Epitel kökenlidir; akciğer, meme, kolon, mide ve cilt gibi organları tutabilir. Adenokarsinom, skuamöz ve bazal hücreli alt tipleri vardır.

Sarkomlar

Kemik, kas, yağ, kıkırdak ve damar gibi bağ-destek dokulardan gelişir; nadirdir, gençleri de etkileyebilir.

Lösemiler

Kemik iliğinde başlar, kan hücresi üretimini bozar; akut ve kronik tipleri mevcuttur.

Lenfomalar

Lenfatik sistemin kanserleridir; Hodgkin ve non-Hodgkin olarak iki ana gruba ayrılır.

Melanomlar

Melanosit kökenli agresif cilt kanseridir; erken tanı hayati önemdedir.

Beyin ve Omurilik Tümörleri

Gliomalar ve meningiomlar gibi tipleri vardır; malign veya benign olabilir, nörolojik belirtiler oluşturur.

Nöroendokrin Tümörler

Hormon üreten hücrelerden kaynaklanır; yavaş seyirli veya agresif formları bulunur.

Germ Hücreli Tümörler

Testis ve overde sık görülür; bazen mediasten ve retroperitonda da gelişebilir.

En Yaygın Kanserler Hangileridir?

Akciğer, meme, prostat ve kolorektal kanserler dünyada en sık görülen kanserler arasındadır. Mide, karaciğer, serviks, over, özofagus ve melanom da önemli sıklıktadır.

Akciğer
Meme
Prostat
Kolon/Kolorektal
Mide
Karaciğer
Serviks (rahim ağzı)
Over (yumurtalık)
Özofagus
Cilt (melanom)

Kadınlarda Yaygın Kanserler

Meme, akciğer ve kolorektal kanserler öne çıkar; genetik, hormonal ve yaşam tarzı etkenleri rol oynar.

Erkeklerde Yaygın Kanserler

Prostat, akciğer, kolorektal ve melanom sık görülür; yaş, tütün ve güneş maruziyeti belirleyicidir.

Çocuklarda Yaygın Kanserler

Lösemi, beyin tümörleri ve lenfomalar başta gelir; modern tedavilerle sağkalım artmaktadır.

Kanser Evreleri Nelerdir?

Evreleme; tümör boyutu (T), lenf düğümü tutulumu (N) ve uzak metastaz (M) kriterlerine dayanır ve tedavi planlamasını yönlendirir.

Kanserde Evreleme Nedir?

Hastalığın yaygınlığını tanımlar; cerrahi kapsamı, sistemik tedavi gereksinimi ve prognozu belirlemede anahtar rol oynar.

Kanserde Evreleme Nasıl Yapılır?

Görüntüleme (ultrason, BT, MR, PET-CT), biyopsi ve patoloji raporu ile klinik/boylamsal değerlendirmeler birleştirilir.

Evre 0 (in situ): Hücreler bulundukları epitelde sınırlıdır.
Evre I: Küçük ve organa sınırlı tümör.
Evre II: Daha büyük tümör veya sınırlı bölgesel yayılım.
Evre III: Geniş bölgesel yayılım/lenf düğümü tutulumu.
Evre IV: Uzak organ metastazı.

Erken Evre Kanser

Organa sınırlı ve metastaz yapmamış olgulardır; çoğunlukla cerrahi ve/veya küratif amaçlı tedavilerle yüksek başarı sağlanabilir.

Kanser Tanısı Nasıl Konulur?

Ayrıntılı öykü, fizik muayene ve laboratuvar testleriyle başlanır. Görüntüleme yöntemleri lezyonun yerini ve yayılımını gösterir; kesin tanı biyopsi ve patolojik inceleme ile konur. Gerekirse immünohistokimya, genomik/moleküler testler ve sıvı biyopsi eklenebilir.

Kanser Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tedavi; tümör tipi, evre, biyobelirteçler ve hastanın genel durumuna göre bireyselleştirilir.

Cerrahi: Küratif veya palyatif amaçla tümörün çıkarılması.
Radyoterapi: Lokal/bölgesel kontrol sağlar.
Kemoterapi: Sistemik tedavi; neoadjuvan/adjuvan veya metastatik hastalıkta.
İmmünoterapi: Bağışıklık sistemini hedefleyen ajanlar.
Hedefe yönelik tedaviler: Spesifik moleküler yolaklara yönelik ilaçlar.
Hormon tedavisi: Hormon duyarlı tümörlerde.
Destek/palyatif bakım: Semptom ve yan etki yönetimi, yaşam kalitesi.

Yan etkilerin proaktif yönetimi, beslenme ve psikososyal destek tedavi başarısının parçasıdır.

Kanser Hastalarına Yasak Olan Yiyecekler

Tek tip “yasak” listesi yoktur; öneriler bireyseldir. Ancak gıda güvenliği ve sağlıklı beslenme ilkeleri ön plandadır.

Çiğ/pastörize edilmemiş süt ürünleri, iyi pişmemiş et-yumurta ve hijyeni şüpheli gıdalardan kaçınma
İşlenmiş etler, aşırı tuzlu/tütsülenmiş gıdalar ve yüksek şekerli içeceklerin sınırlandırılması
Alkol tüketiminin kısıtlanması
Bol sebze-meyve, tam tahıl, yeterli protein ve güvenli sıvı alımı

Kişisel plan, onkolog ve diyetisyenle birlikte belirlenmelidir.

Kanser ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Kanser bulaşıcı mıdır?

Hayır. Kanser kişiden kişiye bulaşmaz; ancak bazı enfeksiyonlar kanser riskini artırabilir.

Erken tanı için hangi taramalar önemli?

Yaşa ve riske göre meme, serviks, kolorektal ve yüksek risklilerde akciğer taramaları önerilir.

Her kitle kanser midir?

Hayır. Kitlelerin çoğu iyi huyludur; kesin ayrım için görüntüleme ve biyopsi gerekir.

Metastaz ne demektir?

Tümör hücrelerinin kan/lenf yoluyla uzak organlara yayılmasıdır.

Kanserden korunma mümkün mü?

Tütünsüz yaşam, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite, aşılar ve düzenli taramalarla risk azaltılabilir.