Kanser Tedavisinde Beslenme

Kanser tedavisi sürecinde tıbbi beslenme tedavisi, enerji ve protein gereksinimini karşılayarak yağsız vücut kütlesini korumayı ve immün fonksiyonu desteklemeyi hedefler. Hidrasyon, toksisite yönetimi ve gastrointestinal yan etkilerin azaltılmasında kritik olup sıvı kısıtlaması gereken durumlar için bireysel düzenleme yapılmalıdır. Diyette doymuş yağların kısıtlanması, tekli/doymamış ve omega-3 yağ asitlerinin; tam tahıllar ve kuru baklagillerin; renkçe çeşitli sebze–meyvelerden gelen antioksidan ve fitokimyasalların artırılması önerilir. Kemoterapiyle ilaç–besin etkileşimleri (ör. greyfurt) dikkate alınmalı, mukozit ve disfaji varlığında asidik/iritan gıdalardan kaçınılmalıdır. Kilo kaybında enerji–protein yoğunlaştırma stratejileri, kilo artışında ise enerji kısıtlı, liften zengin bir model ve güvenli fiziksel aktivite tercih edilir. Bireyselleştirme, onkoloji ekibi ve diyetisyen eşliğinde yapılmalıdır.

Kanser Tedavisinde Beslenmeye Genel Bakış

Onkolojik tedaviler sürerken beslenmenin amacı; enerji ve protein gereksinimini karşılamak, kas kütlesini korumak, bağışıklığı desteklemek ve tedavi kaynaklı yan etkileri yönetmektir. Kişiye özel plan, kanser tipi, tedavi protokolü ve eşlik eden hastalıklara göre ayarlanmalıdır.

Hidrasyon ve sıvı yönetimi

Hekiminizin sıvı kısıtlaması yoksa gün boyunca aralıklı şekilde su ve uygun diğer sıvıları içmek önerilir. İshal, ateş veya kusma gibi durumlarda kaybı yerine koymak için sıvı alımı artırılabilir. Güvenli şehir suyu, filtre edilmiş veya ambalajlı sular tercih edilebilir. Ağız–mide hassasiyeti olan bireylerde çok asidik/iritan içecekler rahatsızlık verebilir.

Makrobesinler: protein, karbonhidrat ve yağ

Protein: Her öğünde kaliteli bir kaynak (yumurta, balık, derisiz tavuk, yağsız et, süt-yoğurt, kefir, peynir, kuru baklagiller) hedeflenmelidir. Çorba ve sebzelere kıyma/tavuk ya da mercimek-nohut eklemek alımı kolaylaştırır.
Karbonhidrat: Enerjinin temel kaynağıdır. Tam tahıllı ekmek, yulaf, esmer pirinç, bulgur, kuru baklagiller ve nişastalı sebzeler tercih edilmelidir.
Yağ: Doymuş yağları azaltın; zeytinyağı, ceviz, badem, avokado ve yağlı balık gibi tekli/doymamış ve omega-3 kaynaklarını öne çıkarın.

Antioksidanlar ve fitokimyasallar

Renkçe çeşitli sebze ve meyveler A, C, E vitaminleri ve selenyum gibi antioksidanlar ile fitokimyasallar sağlar. Her öğünde sebze, günde birkaç porsiyon meyve tüketmek genel bir hedeftir.

Tedavi yan etkileri ve beslenme

Mide bulantısı ve kusma
İshal veya kabızlık
Ağız ve boğazda yaralar (mukozit), yutma güçlüğü
Tat ve koku değişiklikleri
İştahsızlık
Kilo kaybı veya kilo artışı

Bu semptomlar değişken olabilir; beslenme planı semptomlara göre esnek şekilde düzenlenmelidir.

İştahsızlık için pratik öneriler

Az az, sık aralıklarla beslenin; sabah saatlerinde iştah daha iyi olabilir.
Öğün sırasında çok fazla sıvı almayın; sıvıları öğün aralarına kaydırın.
Soğuk veya yumuşak kıvamlı gıdalar (yoğurt, dondurma, sütlü tatlılar, püreler) daha kolay tolere edilebilir.
Enerji ve protein yoğun atıştırmalıklar taşıyın: süt/ayran, peynir, yumurta bazlı seçenekler, kuruyemiş ve kuru meyveler.
Meyveyi bütün tüketmek zor geliyorsa komposto, püre veya smoothie olarak deneyin.
Sunumu değiştirerek yiyecekleri daha iştah açıcı hale getirin.

Aşırı zayıflık/kilo kaybında stratejiler

Ana öğünlerde yağsız et, balık, hindi/tavuk veya kuru baklagil gibi protein kaynaklarını ızgara, haşlama ya da fırınlama ile hazırlayın.
Yoğurt, ayran, kefir gibi süt ürünlerini sebze veya ana öğünlerle eşleştirerek protein alımını artırın.
Çorba ve sebze yemeklerine kıyma/tavuk ya da mercimek-nohut ekleyin.
Pilav/makarna gibi karbonhidratları peynir veya kıyma ile zenginleştirin; ekmek olarak tam tahılları seçin.
Salatalara zeytinyağı, ceviz/badem ve peynir ekleyerek hem kalori hem de sağlıklı yağ alımını yükseltin.
Enerji yoğun tercihlerden (bal, pekmez, reçel) ölçülü yararlanarak yoğurt, süt, krep veya meyvelere ekleyin.

Tedavi sırasında kilo artışını yönetme

Sebze ve meyve tüketimini artırın; porsiyon kontrolü yapın.
Tam tahıllı, lif oranı yüksek ürünleri tercih edin.
Yağsız/az yağlı et ve süt ürünlerini seçin.
Kızartma yerine ızgara, fırın veya haşlama uygulayın.
Şeker ve şekerli içecekleri sınırlayın; atıştırmalık olarak düşük kalorili seçenekleri tercih edin.
Hekim onayıyla düzenli yürüyüş/egzersiz ekleyin.
Gün boyu yeterli su için.

Güvenlik ve özel durumlar

Greyfurt ve bazı narenciye türleri kemoterapi ilaçlarıyla etkileşebilir; tüketmeden önce onkoloji ekibinize danışın.
Ağız içi hassasiyet veya yaralarda çok asidik, çok baharatlı ve çok sert gıdalardan kaçının; yumuşak kıvamları tercih edin.
Sıvı kısıtlaması gerektiren kalp/böbrek hastalıklarında hidrasyon planını mutlaka hekiminizle belirleyin.

Öğün planlama ve egzersiz

Gün içinde planlı ara öğünler oluşturun; yanınızda kuruyemiş, kuru meyve veya pratik süt ürünleri bulundurun. Hekim onayıyla haftada 3–4 gün, en az 30 dakikalık orta düzeyde aktivite genel iyilik halini destekleyebilir.

Not ve danışmanlık

Beslenme gereksinimleri bireyseldir. En uygun plan için onkoloji diyetisyeni ve tedavi ekibinizle birlikte hareket edin; ilaç–besin etkileşimleri ve semptom yönetimi için düzenli geri bildirim verin.