Kara Mantar Hastalığı (Mukormikoz) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Mukormikoz, Mucorales türlerinin yol açtığı, özellikle bağışıklığı baskılanmış bireylerde görülen invaziv ve hızla ilerleyen bir mantar enfeksiyonudur. Enfeksiyon çoğunlukla sporların inhalasyonu veya cilt bütünlüğünün bozulduğu alanlardan girişle gelişir ve damar invazyonu nedeniyle doku nekrozu oluşturur. Klinik tablo yerleşim yerine bağlıdır; rinoserebral ve pulmoner formlar öne çıkar, dissemine tutulumda prognoz kötüdür. Tanı, klinik şüphe, görüntüleme ve doku biyopsisi-histopatoloji (geniş, septasız hifler ve anjiyoinvazyon) ile desteklenir. Tedavi; acil damariçi antifungal başlanması, cerrahi debridman ve altta yatan risklerin (ör. hiperglisemi, asidoz) agresif kontrolünü içerir; seçilmiş vakalarda hiperbarik oksijen adjuvan olabilir. Erken tanı ve multidisipliner yaklaşım mortaliteyi belirgin biçimde azaltır.

Kara Mantar Hastalığı (Mukormikoz) Nedir?

Kara mantar hastalığı, tıbbi adıyla mukormikoz, Mucorales grubundaki küf mantarlarının yol açtığı, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde görülen nadir ancak ciddi bir enfeksiyondur. Sporlar genellikle solunum yoluyla ya da ciltteki kesik, yanık ve cerrahi yaralardan vücuda girer. Mantarlarda görülen damar tutulumuna bağlı olarak dokularda hızla nekroz gelişebilir. Erken tanı ve tedavinin gecikmesi, ölüm riskini belirgin artırır.

Riskli gruplar arasında kontrolsüz diyabet (özellikle diyabetik ketoasidoz), kanser ve kemoterapi alanlar, organ nakli yapılan hastalar, kortikosteroid veya diğer immünsüpresif ilaç kullananlar ve Covid-19 sonrası bağışıklığı baskılanan bireyler yer alır. Sağlıklı bağışıklık sistemi olan kişilerde ise spor maruziyeti çoğunlukla hastalığa yol açmaz.

Kara Mantar Hastalığının Belirtileri

Belirtiler, mantarın vücutta yerleştiği bölgeye göre değişir; ağır olgularda dolaşımla yayılıp (dissemine) çoklu organ tutulumu görülebilir.

Solunum yolları ve sinüsler: Burun tıkanıklığı, yüzün bir tarafında şişlik ve ağrı, baş ağrısı, ateş, öksürük (bazen kanlı), nefes darlığı, göğüs ağrısı, görme bulanıklığı/çift görme.
Sindirim sistemi: Karın ağrısı, bulantı-kusma, ishal, dışkıda kan ve sindirim sisteminde kanama.
Cilt: Kızarıklık ve hassasiyet, kabarcıklar, ülserleşme ve siyahımsı doku rengi değişikliği; ağrı sıktır.

Dissemine tutulumda kalp, dalak ve beyin gibi organlar etkilenebilir; ileri olgularda bilinç bulanıklığı ve nörolojik bulgular gelişebilir.

Kara Mantar Hastalığı Neden Olur?

Enfeksiyon çoğunlukla çevrede yaygın bulunan sporların solunması veya cilt bütünlüğünün bozulduğu alanlardan girişine bağlıdır. Aşağıdaki durumlar riski artırır:

Bağışıklık baskılanması: Kanser tedavisi, organ nakli, HIV/AIDS ve diğer immünsüpresif durumlar.
Diyabet ve ketoasidoz: Kontrolsüz hiperglisemi ve asidoz, mantar çoğalmasını kolaylaştırır.
Covid-19 ve steroid kullanımı: Özellikle yoğun veya uzun süreli kortikosteroid tedavisi sonrası.
Cilt travmaları: Yanıklar, cerrahi yaralar, kontamine travmalar.
Çevresel maruziyet: Toprak, kompost, gübre ve nemli- küflü ortamlarda bulunan sporlar.
Demir fazlalığı: Yüksek serum demiri veya demir bağlayıcı tedaviler ile artan duyarlılık.

Kara Mantar Hastalığının Tanısı Nasıl Konur?

Yüksek klinik şüphe ve hızlı değerlendirme hayati önem taşır. Tanıda birden fazla yöntem birlikte kullanılır:

Klinik muayene: Nekrotik/siyah lezyonlar, şişlik ve hassasiyetin değerlendirilmesi.
Görüntüleme: BT ve MR ile yayılım ve komşu yapılara invazyonun saptanması.
Doku biyopsisi ve mikroskopi: Geniş, septasız hifler ve damar invazyonunun gösterilmesi tanı koydurucudur.
Kültür ve laboratuvar: Etkenin tanımlanması ve hastanın bağışıklık durumunun değerlendirilmesi.

Kara Mantar Hastalığı Türleri

Rinoserebral mukormikoz: Sinüsler ve beyni etkiler; sık olarak diyabet ve immünsüpresyonda görülür.
Pulmoner mukormikoz: Akciğer tutulumu; kanser ve kemoterapi alan hastalarda yaygındır.
Gastrointestinal mukormikoz: Sindirim sisteminde tutulum; özellikle bebekler ve ağır malnütrisyonu olanlarda.
Kutanöz (cilt) mukormikoz: Cilt yaralarından giriş ile gelişir; travma ve yanık sonrası görülebilir.
Dissemine mukormikoz: Kan yoluyla yayılım ile çoklu organ tutulumu.

Kara Mantar Hastalığı Tedavi Yöntemleri

Tedavi acil, agresif ve multidisipliner olmalıdır. Amaç, mantar yükünü hızla azaltmak ve doku hasarını sınırlamaktır:

Antifungal tedavi: Güçlü damariçi antifungal ilaçlar hızla başlanır; uygun hastalarda daha sonra ağızdan idame tedavisi planlanabilir.
Cerrahi debridman: Nekrotik ve enfekte dokuların temizlenmesi, sinüsler/akciğer/beyin gibi alanlarda hastalığın yayılımını sınırlar.
Altta yatan nedenlerin kontrolü: Kan şekeri ve asidozun düzeltilmesi, immünsüpresif ilaçların mümkünse azaltılması.
Destekleyici yaklaşımlar: Sıvı-elektrolit dengesi, beslenme, ağrı ve enfeksiyon kontrolü.
Hiperbarik oksijen: Seçilmiş olgularda, uzman kararıyla adjuvan olarak değerlendirilebilir.

Kara Mantar Hastalığından Korunma Yolları

Korunma, bağışıklığın desteklenmesi ve çevresel maruziyetin azaltılmasına dayanır:

Bağışıklığı güçlendirme: Dengeli beslenme, düzenli egzersiz ve yeterli uyku.
Diyabet yönetimi: Kan şekeri takibi ve ketoasidozdan korunma.
İlaç kullanımı: Steroid ve diğer immünsüpresanları yalnızca hekim önerisiyle, gerekli en düşük doz/süre ile kullanma.
Yara bakımı ve hijyen: Cilt yaralarını temiz ve kuru tutma, uygun pansuman.
Çevresel önlemler: Toprak/kompost/gübre ile çalışırken maske ve eldiven kullanma, kapalı alanları düzenli havalandırma ve küfü önleme.

Kara Mantar Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Kara mantar hastalığı hangi ülkelerde görülür?

Dünya genelinde bildirilmektedir; tropikal ve subtropikal bölgelerde daha yaygındır. Hindistan ve çevre ülkelerde yüksek vaka sayıları rapor edilmiştir.

Kara mantar hastalığı bulaşıcı mıdır?

Hayır. İnsandan insana veya hayvandan insana bulaş göstermez; çevresel sporlarla karşılaşma sonucunda gelişir.

Kara mantar hastalığı nasıl bulaşır?

Sporların solunum yoluyla sinüslere/akciğerlere ulaşması, yutulması veya ciltteki yaralardan vücuda girmesi ile ortaya çıkar. Bağışıklığı zayıf bireylerde enfeksiyona dönüşme olasılığı daha yüksektir.

Kara mantar hastalığı evde tedavi edilebilir mi?

Hayır. Bu enfeksiyon acil hastane koşullarında, uzman ekiplerce antifungal tedavi ve gerekirse cerrahi müdahale ile yönetilmelidir.